برخی از این تولیدات شامل: فروآلیاژها، زغال‌سنگ، زغال‌نفتی، گرافیت گرانوله، کک متالوژی و فروهای خاص است که عدم تولید برخی از این محصولات استراتژیک و به‌خصوص کربنی و فروهای خاص در گذشته زمینه‌های بروز بحران در صنایع فولاد، ریخته‌گری و صنایع وابسته به آنها را فراهم آورده‌اند. با توجه به‌شدت یافتن تحریم‌های اقتصادی ظالمانه علیه کشورمان در یک سال گذشته، تعطیلی یا رکود کارخانه‌های فرآوری و به‌خصوص محصولات کربنی به هر دلیلی، موجه یا غیرموجه، در آینده نزدیک می‌تواند شدیدترین بحران‌ها را در صنایع دیگر موجب شود. لازم است یادآوری کنیم که فقط طی یک دهه اخیر تحریم‌های اقتصادی و تکنولوژیک با ابعاد گسترده برای توقف یا کنترل رشد صنایع زیربنایی و به‌خصوص صنعت راهبردی فرآوری ایران روی داده است. در میان صنایعی که بیشترین آسیب رامتحمل شده‌اند کارخانه‌های فرآوری و تولید محصولات کربنی و فروآلیاژی وجود دارند که کانون‌های بالقوه بحران محسوب می‌شوند.

کارخانه‌های فرآوری کربن (زغال‌سنگ، زغال‌نفتی و...) و تولیدات بسیاری وجود دارند که توسعه یا عدم توسعه آنها توسط دولت مورد اختلاف است. در مورد توسعه صنعت فرآوری زغال‌سنگ و زغال‌نفتی در میان فعالان، سیاست‌گذاران اقتصادی و دولت اختلاف‌نظر شدید وجود دارد. متاسفانه منابع مالی و سوخت مورد نیاز بسیاری از کارخانه‌های فرآوری به علت وجود اختلاف‌نظر در بین نهادها و سازمان‌های دولتی و به‌خصوص سازمان محیط‌زیست که مستقیما زیرنظر نهاد ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کند تامین نمی‌شود و برای ادامه فعالیت این‌گونه کارخانه‌ها به‌صورت عمدی یا سهوی موانع زیادی هم ایجاد می‌شود تا کارخانه‌های فرآوری تعطیل شوند. بنابراین در صورتی‌که گام‌های مثبتی در جهت تامین منابع مالی مورد نیاز و حل موانع و مشکلات زیست‌محیطی برداشته نشود، این موانع می‌تواند در آینده بسیار نزدیک زمینه‌ساز تعطیلی گسترده کارخانه‌های فرآوری و عدم مشارکت‌پذیری بخش‌خصوصی و بحران خود ساخته باشد.

تاکنون در مورد موانع و مشکلات مربوط به صنعت فرآوری اعم از استراتژیک، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و منطقه‌ای کمتر سخن گفته شده است و آنچه کمتر مورد توجه دولتمردان و مجریان اقتصادی قرار گرفته، کانون‌های بحران‌زا یا اختلافات شدید در میان تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران این حوزه است. آسیب‌شناسی توسعه راهبردی ایران بدون توجه ویژه به صنعت فرآوری حائز اهمیت است. صنعت فرآوری ایران می‌تواند در چند دهه آینده به غول اقتصادی پربازده تبدیل شود و جایگاه ویژه و ممتازی در طرح توسعه جهانی به‌دست آورد. ایران با توجه به جایگاه ویژه‌ای که در منطقه خاورمیانه و آسیا دارد، یکی از مستعدترین و با کفایت‌ترین کشورها برای سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت فرآوری جهان است.

هرچند تحریم‌های ظالمانه اقتصادی آغازگر برخی مشکلات در صنعت فرآوری بوده است، اما اکنون بخش عمده مشکلات مربوط به تحریم‌ها نیست و منشأ داخلی دارد. با توجه به بررسی رویدادهای چند ماه اخیر، به نظر می‌رسد کاهش اثرگذاری تحریم‌ها به مفهوم پایان بحران‌های خود ساخته در صنعت فرآوری کربن و فروآلیاژها نیست. متاسفانه سیاست‌گذاران اقتصادی و دولتمردان از تجربیات چند دهه اخیر کشور تجارب لازم را نیاموخته‌اند و چشمان خود را روی واقعیات اجرای برنامه توسعه راهبردی صنعت فرآوری ایران بسته‌اند. آنها واقعیت‌های مربوط به جایگاه ویژه و ممتاز ایران در توسعه صنعت فرآوری جهان را نادیده می‌گیرند. برای دولتمردان ما سخت است که بپذیرند عصر طلایی برخی از کشورهای صاحب‌نام این حوزه سپری شده است. کشورهایی چون چین و هندوستان به‌دلیل افزایش مصرف و نیاز داخلی به محصولات فرآوری، به‌راحتی از بازارهای جهانی خارج می‌شوند و چشم‌پوشی از بازارهای صادراتی این محصولات نشان از دوراندیشی آنها دارد.

حرکت کشور در مسیر توسعه واقعی، نیازمند آن است که نگرش دولت و مجلس شورای اسلامی به صنعت فرآوری تغییر کند. خوشبختانه درحال‌حاضر وزارت صنعت، معدن و تجارت آسیب‌های وارده به صنعت فرآوری و مشارکت‌پذیری بخش‌خصوصی جهت بهینه‌سازی صنعت فرآوری و به‌خصوص محصولات استراتژیک زغال‌سنگ و زغال‌نفتی را پذیرفته است، اما دولت حاضر به حل‌وفصل اختلافات زیست‌محیطی و سرمایه‌ای خود با کارخانه‌های فرآوری نشده است. هر روز بر مشکلات کارخانه‌های فعال در حوزه فرآوری کربن و سایر افزوده می‌شود. تحریم‌های اقتصادی و تحریم‌های خود ساخته داخلی و موانع و مشکلات زیست محیطی از مهم‌ترین کانون‌های بالقوه بحران در میان صنایع مختلف فرآوری و تبدیلی شامل فروسیلیس، فروسیلیکومنیزیم، زغال‌سنگ، زغال‌نفتی و ... به شمار می‌روند.

علاوه برآن نگاه سنتی به این حوزه و تصمیم دولت و دستور اکید به برخی از استانداری‌ها مبنی بر تعطیلی سریع برخی از کارخانه‌های مهم فرآوری و تبدیلی به دلایل خاص از جمله مشکلات زیست محیطی کانون بحران عظیمی را در آینده به‌وجود خواهد آورد. همچنین برنامه و راهکارهای مناسب جهت رفع مشکلات این کارخانه‌ها برای دستیابی به دانش فنی و تکنولوژیک روز دنیا وجود ندارد. نبود حمایت کافی و امید نداشتن به آینده، موجب شده است تا فعالان این حوزه مهم اقتصادی به فکر خروج از آن و نجات خویش از تبعات احتمالی باشند. شاه‌کلید توسعه واقعی ایران، صنعت فرآوری و تبدیلی آن است. در صورتی‌که گام‌های مثبتی در جهت حذف نگاه سنتی و حل‌وفصل اختلافات و مشکلات برداشته نشود، تبعات آن می‌تواند در آینده زمینه‌ساز وابستگی بیشتر به واردات و بحران‌های دیگری در صنایع مختلف باشد. در چند ماه اخیر یک سوال مهم برای فعالان صنعت فرآوری پیش آمده است که مسوولان باید به آن پاسخ دهند؛ «آیا ایجاد موانع متعدد و استفاده از اهرم‌های قانونی و زیست‌محیطی برای به تعطیلی کشاندن کارخانه‌های مهم صنعت فرآوری در تقابل با منافع درازمدت کشور و اقتصاد مقاومتی نیست!؟»

اخبار مرتبط