«دنیای اقتصاد» بررسی کرد
گنج عراق برای بنگاه‌های ایرانی
این بازار یکی از مهم‌ترین کاتالیزورهای اقتصادی ایران برای دستیابی به اهداف ۱۴۰۴ محسوب می‌شود و رفته‌رفته این نقش با ثبات امنیتی و سیاسی و بهبود اوضاع اقتصادی این کشور تقویت نیز خواهد شد. حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران در این رابطه در همایش بزرگ بازار عراق از ۵ سناریو برای ارتقای حضور ایران در این بازار رونمایی کرد.به گفته وی، فعال کردن تجار عراقی از طریق رینگ صادراتی بورس کالا، پذیرش انبارهای عرضه کالاهای استاندارد در عراق در کنار استفاده از ابزارهایی همچون گواهی سپرده کالایی، ارائه مشوق و تسهیلات کافی به تجار و راه‌اندازی یک رینگ به‌خصوص برای تجار عراقی، ایجاد شعبه یا نمایندگی بورس کالا در عراق و در نهایت تاسیس بورس مشترک ایران و عراق پیشنهادهایی هستند که به‌منظور ارتقای بازار عراق باید در دستور کار قرار بگیرند.
این در شرایطی است که عراق به‌دلیل چالش‌های متعددی که در بیش از یک دهه گذشته بر آن غالب شده با ساختارهای معیوبی از منظر اقتصادی و سیاسی روبه‌رو است؛ برخی وزارتخانه‌های این کشور هنوز فاقد وزیر هستند و سیستم بانکی قابل اتکایی نیز ندارند. از طرفی صنعت در این کشور فضای جذابی برای فعالیت نداشته و واردات تنها موضوعی بوده که برای کنترل تورم به آن مبادرت شده است. این کشور روزانه بیش از ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت تولید و حدود ۲/ ۳ میلیون بشکه از آن را صادر می‌کند و حتی پیش‌بینی می‌شود کمتر از یک سال آینده میزان تولید نفت آن به بالاتر از ۶ میلیون بشکه در روز برسد. این به آن معناست که بودجه ۷۰ میلیارد دلاری این کشور جا دارد تا با رشد مناسبی روبه‌رو شود. از طرفی عراق در دهه اخیر به شدت از نظر زیرساختی آسیب دیده و این آسیب فرصت مناسبی برای فعالیت‌های فنی و مهندسی برای ایران ایجاد کرده است. در کنار آن صادرات کالا نیز از قبیل مواد خام، محصولات معدنی، فولاد، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، سیمان، محصولات غذایی و پوشاک و... در سال‌های اخیر از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده تاجایی‌که سهم ما از این بازار رقمی در حدود ۲۰ درصد است که این سهم در رقابت تنگاتنگی با ترکیه قرار دارد.
پس از پتانسیل‌های صادراتی به بازار عراق و امکان جذب سپرده‌ها و منابع مالی این کشور در سیستم‌های بانکی باید به بحث توریسم اشاره کرد. بدون لحاظ کردن سفر زیارتی اربعین، در سال نزدیک به یک میلیون زائر به عراق مسافرت می‌کند؛ ولی در برابر آن، ۵/ ۲ میلیون توریست عراقی به ایران وارد می‌شوند؛ هرچند که ۲۰ درصد این رقم به‌منظور درمان به کشور مسافرت کرده‌اند که درآمد‌زایی مطلوبی دارد. از طرف دیگر هر توریست عراقی بین ۳ هزار تا ۳ هزار و ۵۰۰ دلار در ایران هزینه می‌کند؛ ولی هر زائر ایرانی رقمی بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار هزینه کرده هرچند که سازمان حج و زیارت ۷۵ درصد از آذوقه مورد نیاز زوار را از ایران تامین می‌کند.
در کنار این موارد می‌توان به این نکته نیز اشاره کرد که در گذشته بیشترین تعداد پروازهای خارجی ما با ۱۰۰ پرواز در هفته به مقصد امارات بوده؛ ولی هم‌اکنون تعداد پروازهای ایران به عراق از ۱۳۰ عدد نیز گذشته است که این موارد از دورنمای مثبت فعالیت‌های تجاری و اقتصادی در بازار عراق حکایت می‌کند. در این بین غالب بحث‌های صورت گرفته درخصوص صادرات به بازار عراق حول این محور است که این روند تجاری موازنه‌ای یک طرفه را ایجاد کرده که در نهایت به عدم توازن نقل و انتقالات مالی منجر شده است. این در حالی است که در سال‌های اخیر رقمی نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار در سال صادرات عراق به ایران بوده که بخشی از آن به‌صورت رسمی صورت نگرفته است.
کارشناسان معتقدند طی ۱۵ سال آینده بازار عراق تنها در بخش برق می‌تواند ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه جذب کند که باید سهم ایران در این موضوع افزایش یابد. کلاهی، رئیس سندیکای برق در این زمینه معتقد است باید به این جنس از صادرات توجه بیشتری شده و از آن حمایت شود و یک برنامه‌ریزی استراتژیک برای این منظور طراحی کنیم.ایران در حال حاضر ۵ تا ۶ درصد مس کل دنیا را در اختیار دارد و در برترین‌های تولیدکننده پتروشیمی و آلومینیوم، فولاد و کابل است؛ اما در حوزه تخصصی کابل در ۳ سال گذشته صادراتی حدود ۱۵۰ میلیون دلار داشته و این در حالی است که متوسط صادرات ترکیه حدود ۲/ ۲ تا ۳ میلیارد دلار است بدون آنکه معدن مسی در اختیار داشته باشد. ترکیه به قدری توانسته بازار را جذب کند که حتی در انگلستان هم می‌توانیم کابل ترکیه را بیابیم. دلیل این موضوع را می‌توان سیاست‌های اشتباه کشور ما و همچنین قرارداد ترکیه با اتحادیه اروپا دانست.
۱۵ سال پیش عمان در بازار ایران تحقیقاتی را به عمل می‌آورد، در آن زمان کشور ما حدود ۱۰ تا ۲۰ کارخانه خوب تولید کابل در اختیار داشت؛ اما امروز گردش مالی کابل عمان ۹۰۰میلیون دلار است و این درحالی است که در کشور ما این رقم ۱۰۰ میلیون دلار بیشتر نیست. به عقیده کلاهی، نقطه ضعف‌هایی در صنعت ما به وجود آمده که آن را رقابت‌پذیر نمی‌کند و دلیل آن مربوط به مدیریت خود بنگاه‌ها است. وقتی به گزارش‌های مطرح جهانی اقتصاد رجوع می‌کنیم در چند شاخص مهم خیلی ضعف داریم که دلیل آن مربوط به بازار سرمایه و زنجیره تامین مالی است که بیشترین آسیب را به صنایع با ارزش افزوده می‌زند.
با این حال همچنان مشکلاتی در روابط بین دو طرف وجود دارد و برای ارتقای سطح حضور ایران در این بازار لازم است تا این چالش‌ها که عموما به حوزه‌های پولی و بانکی و سیاستی برمی‌گردد، برطرف شوند. تا سال‌های اخیر که هنوز داعش به این کشور حمله نکرده بود و کسری بودجه در آن وجود نداشت تجار به‌صورت نقدی با یکدیگر مراوده می‌کردند، اما اکنون مشکلات مهمی در این مسیر ایجاد شده که باعث می‌شود فعالان اقتصادی مثل گذشته نتوانند در این بازار حضور داشته باشند. در حال حاضر بسیاری از مشکلات برای رقبای ایران وجود ندارد به‌عنوان مثال ترکیه و چین به راحتی محصولات خود را به این بازار صادر می‌کنند. البته طبق آماری که محمدرضازاده دبیر میز تجاری ایران در عراق معتقد است سهم کشورهایی مثل آمریکا،چین و ترکیه در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از بازار عراق کاهش یافته است با این حال این اتفاق هنوز با جایگزینی کامل ایران جبران نشده است. بلکه تنها از محل افت واردات از سوی این کشور اتفاق افتاده است. طبق آمارها میزان واردات عراق در دو سال گذشته ۳۵ تا ۴۰ درصد افت را تجربه کرده است درحالی‌که سهم ایران در این مدت کاهش نیافته است. ترکیه در سال ۲۰۱۵ در حدود ۱۳ میلیارد دلار کالا به عراق فروخته بود و این رقم در سال گذشته به ۶/ ۷ درصد رسیده است. به نظر می‌رسد دولت در این زمینه باید به‌صورت سه فوریتی سیاست‌های تسهیل تجاری با عراق را در دستور کار قرار داده و حمایت‌های دولتی، تسهیل ضمانت‌های صادراتی، فروش امانی و... را در دستور کار خود قرار دهد تا سهم کشور از این بازار دستخوش شرایط نزولی نشود.
تمام این مسائل در شرایطی است که کشورهای مختلف در این حوزه در حال آماده‌سازی و هزینه کردن هستند. اگر ما هم مبالغی را در اختیار شرکت‌های خودی قرار دهیم تا در بازسازی عراق مشارکت کنند مطمئنا در این بازار سهم بزرگ‌تری خواهیم داشت. در حال حاضر بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، آمریکا و انگلیس و... مبالغی را برای بازسازی در اختیار عراق قرار داده‌اند به شرطی که این کشور از شرکت‌هایی خرید انجام دهد که این مراکز معرفی می‌کنند که این روش‌ها را می‌توان در کشور امتحان کرده و به کار بگیریم.
در حال حاضر شرکت لافارژ فرانسه دو کارخانه سیمان در عراق راه‌اندازی کرده و تولید داخل، نیاز کشور را تامین می‌کند و همین امر باعث شد واردات سیمان به شدت با سختگیری‌هایی نیز روبه‌رو شود. در بخش کشاورزی نیز اتحادیه کشاورزان اعلام کرد میزان تولید داخلی محصول هندوانه در شرایط فعلی کفاف نیاز داخلی را می‌کند بنابراین واردات این محصول در فصل برداشت به عراق نیز ممنوع شد که تمام این موارد بر‌اساس قوانین داخلی عراق بوده است. همین‌طور به زودی پیش‌بینی می‌شود یک کارخانه تولید میلگرد در شهر کربلا راه‌اندازی شود که تمام این موارد نشان می‌دهد این بازار می‌تواند در آینده بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران جهانی باشد. این موضوع باید در اذهان تولیدکنندگان نیز جا بیفتد.
در این رابطه گفته می‌شود صادرکننده‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ عده‌ای زمانی که وارد بازاری می‌شوند، یک کالا را برای یک بار به فروش می‌رسانند و ارتباط تجاری به همان یک بار ختم می‌شود و دنبال سود آنی هستند که نمونه این دسته افراد را در معاملاتی که در آسیای میانه و عراق داشتیم شاهد بودیم. اما تعدادی صادرکننده چیره دست نیز هستند که بازارهای منطقه را می‌شناسند و هیچ وقت برای یک بار حضور وارد بازار نمی‌شوند. صادرکننده‌هایی را که به دنبال منفعت آنی هستند باید هدایت کرد. تاکنون تجربه ثابت کرده که معمولا دسته اول باعث خراب شدن بازار صادرکننده اصلی می‌شود.
در حال حاضر نیز در این بازار حضور مستمر رقبای تجاری از کشورهای ترکیه، عربستان، اردن، امارات متحده عربی و حتی مصر باعث شده اهمیت تلاش مضاعف ایران بیش از گذشته خودنمایی کند. بنابراین باید ایران بتواند در بازار عراق حضور محسوسی داشته باشد و حتی تجار و سرمایه گذاران ایرانی باید از فرصت فعلی استفاده کرده و با سرمایه‌گذاری از آن بهره گیرند، این در حالی است که شرکت‌های ایرانی حضور قوی و قدرتمندی را در تمام استان‌های عراق به ویژه بصره ندارند و تعداد انگشت‌شماری از شرکت‌های ایرانی آنجا مستقر شده و کالاهای خود را تبلیغ می‌کنند و در بازار نسبت به توزیع یا حتی پخش مویرگی و فروش مستقیم کالا اقدام کرده‌اند. اکثر شرکت‌ها و تولیدکنندگان ما حداکثر مکانی را که برای تحویل کالا در نظر می‌گیرند لب مرز است و تعداد اندکی از شرکت‌های ایرانی وارد قلب عراق شده و برای کالاهای خود بازاریابی کرده‌اند، این شرکت‌ها کالای خود را در قفسه فروشگاهی تحویل خرده فروش عراقی می‌دهند و موفقیت خیلی زیادی هم داشته‌اند. یکی از دلایل مهم حضور پرنوسان ایران در عراق نداشتن نمایندگی قوی و فروش مستقیم، فروش وعده‌ای یا به‌صورت یوزانس است که تاجر عراقی کالا را دریافت و پس از فروش، مبلغ را به فروشنده پرداخت می‌کند و این باعث شده استقبال بیشتری از کالاهای ترکیه‌ای شود که از این ابزارها استفاده می‌کنند. برگزاری همایش‌ها و نشست‌های مشترک بین تجار دو کشور در استان‌های مختلف و ارتباط بیشتر بین تجار با توجه به اینکه مشکلات زبانی هم وجود ندارد، می‌تواند یکی دیگر از راه‌های نفوذ به بازار عراق باشد.
ارسال نظر