زمزمه‌های راه‌اندازی بورس آب

با توجه به قیمت آب در کشور در مقایسه با واقعیت‌های جمع‌آوری، انتقال و مصرف در کنار هزینه‌ها و منابع مورد نیاز بسیار بزرگ و البته در مقایسه با سایر کشورها باید به فکر ایجاد مکانیزمی باشیم که از یکسو بتواند بخش خصوصی واقعی را به این عرصه وارد کرده و از سوی دیگر شرایط انتقال و مصرف آن را مورد بازبینی جدی قرار دهد اما به منافع جمعی بخش‌های مختلف مخصوصا کشاورزی نیز توجه داشته باشد. این موارد در نهایت می‌تواند به ایجاد بازاری رسمی برای آب تحت عنوان و مکانیزم بورس آب منتهی شود که پتانسیل بزرگی برای ایجاد ابزارهای مالی، شفافیت قیمتی، تامین مالی این صنعت و افزایش اهمیت آن در اذهان مردم و بخش مصرف‌کننده و مخصوصا فرهنگ‌سازی ایجاد خواهد کرد. در این رابطه مدیرعامل بورس انرژی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از برنامه‌ریزی‌ها برای ورود این کالا به بورس انرژی خبر داد که می‌تواند به ایجاد رینگ مجزایی در بورس انرژی منجر شود. سید‌علی حسینی در این گفت‌وگو نظر مثبت تصمیم‌سازان اقتصادی در حوزه آب را یکی از اهرم‌های حمایتی مهم برشمرد و وجود ظرفیت‌های متناسب برای رونق این بازار به منظور تامین منافع ملی را یکی از اهداف مهم بورس انرژی در حوزه آب عنوان کرد. وی در ادامه افزود: وضعیت منابع آبی در کشور و ساز‌و‌کار معاملاتی، تامین، انتقال، عرضه و مصرف آب خود می‌تواند در آینده در تامین منافع ملی کشور دخیل باشد که در نهایت؛ شفافیت قیمتی، مصرف بهینه و جذب بخش خصوصی فعال و خلاق مواردی است که با ثبت عرضه و تقاضای آب در بازار سرمایه امکان دستیابی به آنها وجود دارد.

وی ادامه داد: ورود آب به بازار سرمایه و دقیق‌تر، حضور در بورس انرژی ابزار مهمی را در دست فعالان و تصمیم‌سازان اقتصادی حوزه آب قرار می‌دهد که بتوانند از پتانسیل گسترده تامین مالی در بازار سرمایه برای این بخش مهم از اقتصاد کشور که اهمیت حیاتی دارد نیز استفاده کنند. در نهایت تامین مالی سرمایه‌گذاری‌ها برای توسعه زیرساخت‌ها و سیستم‌های انتقال آب در بازار سرمایه در شرایطی محقق خواهد شد که آب وارد بورس انرژی شود؛ رخدادی که می‌تواند در کنار شفافیت قیمتی و بهبود ساز و کار معاملاتی به تامین منافع ملی در آینده‌ای نزدیک هم منتهی شود. در این بین به گزارش «دنیای اقتصاد» یکی از ساده‌ترین مباحث درخصوص بحران آب بحث قیمت‌گذاری است و البته توجه به منافع بخش‌های مختلف موجب می‌شود که در ابتدا به سراغ بخشی برویم که کمترین تاثیر را از تغییر نرخ پذیرفته و البته توان مدیریت آن نیز وجود داشته باشد. تجربه ماه‌ها و سال‌های اخیر در معاملات برق نشان می‌دهد زمینه برای تعیین نرخ در ساز و کار معاملاتی شفاف و عادلانه وجود داشته و می‌توان به آرامی به سمت فرهنگ‌سازی تعیین نرخ در بازار آب نیز حرکت کرد.

ذات حضور شرکت آب و فاضلاب در بدنه وزارت نیرو خود داده ارزشمندی است که ایجاد بورس آب را تسهیل می‌کند؛ آن هم در شرایطی که وزارت نیرو خود یکی از حمایتگران ایجاد بازار برق در بورس انرژی بوده است. با توجه به این موارد در کنار تجربه ایجاد بازار برق در بورس انرژی، نیاز و حتی ضرورت ایجاد بازاری برای آب با محوریت بخش صنعتی، نیاز به واقعی شدن بهای آب آن هم برای کشوری همچون ایران و مباحثی پیرامون شفاف‌سازی واقعیت‌های این بازار شرایطی را پدید می‌آورد که بازار آب را جدی بگیریم. آمارهای سال‌های اخیر نشان می‌دهد که ۹۲ درصد آب استحصال شده در کشور در بخش کشاورزی، ۶ درصد در بخش خانگی و ۲ درصد باقی‌مانده در بخش‌های مختلف صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، هرچند که این آمارهای نسبی در پاره‌ای اوقات با تغییرات ناچیزی همراه می‌شود.

در سایر کشورهای جهان حجم مصرف آب در بخش صنعتی ۲۰ درصد است، ولی در ایران کمتر از ۲ درصد برآورد می‌شود. درخصوص بخش کشاورزی که بیشترین حجم مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهد راندمان‌های مختلفی اعلام شده که در بدبینانه‌ترین حالت ۳۲ درصد و در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن رقمی نزدیک به ۴۰ درصد را نشان می‌دهد، یعنی به عبارت ساده‌تر نزدیک به ۶۰ درصد آب در بخش کشاورزی هدر می‌رود. این وضعیت مصرف آب در کل باعث شده تا در بین ۱۲۳ کشور مطرح در جهان، سال‌های گذشته ایران رتبه ۱۰۲ را به خود اختصاص دهد؛ یعنی یکی از بدترین کشورهای جهان از لحاظ مصرف منابع آبی در جهان، ایران است. شرایط کلی نشان می‌دهد که باید وضعیت کشور در مقایسه با متوسط جهانی در شرایط بهتری قرار گیرد. هم‌اکنون متوسط راندمان استفاده از منابع آبی در جهان ۶۷ درصد بوده و قطعا ایران باید جایگاهی بهتر از متوسط جهانی را به خود اختصاص دهد.

داده‌های فوق نشان می‌دهد کمترین بخش مصرف آب در کشور به بخش صنعت تعلق دارد؛ اگرچه این رقم به آرامی در حال افزایش است. همین سیگنال را می‌توان آغازگر ایجاد بازار متشکل آب به شمار آورد؛ یعنی با توجه به کمترین تاثیرپذیری وضعیت آبی کشور در بخش صنعت، بورس آب در صورت آغاز به کار بهترین گزینه برای تامین آب بخش صنعتی محسوب می‌شود که با فرض رونق مصرف آب در بخش صنعتی، می‌توان به رشد بورس آب متناسب با افزایش مصرف بخش صنعت نیز خوش‌بین بود. این در حالی است که آب مصرفی در بخش صنعت با سختگیری‌های کمتری در مقایسه با بخش‌های شرب و کشاورزی رو‌به‌رو است که با فرض وجود ذخایر بزرگ آبی به منظور مصرف در بخش صنعتی، حوزه فعالیت گسترده‌تری را در بر می‌گیرد.به‌صورت دقیق‌تر هم‌اکنون بسیاری از بخش‌های صنعتی، پتروشیمی و پالایشگاهی کشور در کنار دریا قرار داشته و سواحل خلیج فارس و دریای عمان می‌توانند به‌عنوان ذخایری پایان‌ناپذیر برای بخش صنعت به شمار روند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که واحدهای بزرگ صنعتی هم‌اکنون با قراردادهایی مستقیم با دولت، مجوز استفاده از این منابع آبی را دریافت می‌کنند بنابراین ساده‌ترین آغازگر بورس آب را می‌توان در این حوزه عامل خدادادی به شمار آورد.

در نگاه اول شاید آغاز به کار بورس آب چندان هم برای این حوزه‌ها جذاب نباشد ولی ذات ورود به بورس آب با ایجاد بستری جذاب برای تامین مالی این صنعت نیز همراه خواهد بود که می‌تواند بخش بزرگی از منابع مالی مورد نیاز برای احداث یا بهره‌برداری از تاسیسات و شبکه‌های انتقال را در بورس آب تامین کند. تجربه انتشار اوراق استاندارد سلف موازی یکی از این قبیل موارد و ابزارهای مالی به منظور تامین مالی این صنعت است که امتحان خود را در سال‌های اخیر پس داده و بدنه تصمیم‌سازی در بورس و حتی دولت نیز از این امکان استفاده کرده و از آن منتفع شده است. این در حالی است که زیرساخت‌های موجود برای استفاده تاسیسات مرتبط با آب در چارچوب صندوق پروژه نیز فراهم آمده که در نهایت بسته‌ای کامل از پتانسیل تعیین نرخ عادلانه، تامین مالی در حین اجرا و حتی تامین مالی پروژه را در بر خواهد داشت.

با توجه به تمامی این موارد زمان آن فرارسیده تا با نگاهی دقیق‌تر به ضرورت ایجاد بورس آب توجه کنیم، زیرا ایجاد چنین بازاری می‌تواند به شفافیت قیمتی، پتانسیل تامین مالی، حمایت از بخش‌های مصرف‌کننده منابع آب، کاهش هزینه‌های جانبی و از همه مهم‌تر فرهنگ‌سازی درخصوص استفاده از منابع آب منجر شود. رخدادی که اگرچه بهترین نقطه آغاز آن می‌تواند بخش صنعتی باشد ولی با توسعه مصرف آب در این بخش و حمایت از زیرساخت‌های آن با ابزارهای مالی نوین از پتانسیل تغییر چهره معاملات و مصرف آب نیز برخوردار خواهد بود. حمایت از ایجاد بورس آب را می‌توان متناظر با فرهنگ‌سازی استفاده از منابع آبی به شمار آورد که قطعا نقش مهمی در مدیریت مصرف آب به عهده خواهد داشت.