رضا حواله‌دار/ شبیر عزی

طبق آخرین آمار ۱۲۵ میلیون نفر در جهان به نوعی از طریق قهوه، گذران عمر می‌کنند. برای بسیاری از این افراد این شغل آبا و اجدادی است و آن را انتخاب نکرده‌اند. همچنین بسیاری از این افراد قادر به کسب حداقل درآمد پایدار و تضمین شده نیستند. شاید این سوال برای شما پیش‌ آید که اولین محصول تجاری جهان با این طیف وسیع طرفدار، مصرف‌کننده ثابت و انواع فرآوری‌های متفاوت، چگونه نمی‌تواند حداقل معاش را برای کشاورزانش به ارمغان آورد؟

مسلما دلایل متفاوتی چنین شرایطی را ایجاد کرده است، ولی یکی از عمده‌ترین آنها می‌تواند این باشد که قهوه به‌صورت کالای تجاری در بورس‌های جهانی قیمت‌گذاری می‌شود و در قیمت‌گذاری کلان کیفیت قهوه تاثیری روی تعیین قیمت آن در مراکز بورس ندارد. معیار اصلی قیمت‌گذاری، ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا در سطوح جهانی است. اصولا قهوه زمانی در بورس جهانی گران می‌شود که به نحوی تقاضا از عرضه پیشی بگیرد. اتفاقات سیاسی یا تغییرات آب و هوایی که به کاهش تولید منجر شود، در افزایش قیمت تاثیر‌گذار هستند. همچنین احتکار و امحای این محصول از سوی واسطه‌ها برای کنترل قیمت بازار صورت می‌گیرد. هر روزه نگاه جهان به بورس نیویورک است تا بر‌اساس قیمت روز و مدت زمان تعیین شده، قراردادها منعقد شود. قیمت پایه قهوه در بورس نیویورک اصطلاحا «سی کنتراکت پرایس» نامیده می‌شود و در پایین ترین سطح قرار می‌گیرد. معمولا واسطه‌ها با انواع تکنیک‌ها و قراردادهای متفاوت قیمت‌های بالاتری را از خریداران قهوه دریافت می‌کنند ولی تولید‌کنندگان در جریان این شعبده بازی‌های استعماری نیستند و اگر هم مطلع باشند کاری از دستشان ساخته نیست.

تولیدکنندگان قهوه اغلب محصول تولیدی دیگری ندارند. همچنین مدت زمان طولانی به بار نشستن و همین‌طور مراحل طولانی و نسبتا سخت فرآوری قهوه را نیز باید تحمل کنند. امروزه با محاسبه‌ای بسیار ساده می‌توان دریافت که شرایط مالی کشاورزان قهوه نسبت به ۳۰ سال قبل تغییری نداشته است. در شرایطی که بازار جهانی قیمت‌های پایه‌ای را تعیین می‌کند، بسیاری از کشورهای وارد‌کننده، قهوه با کیفیت را به قیمت بالاتری خریداری می‌کنند. هر اندازه تقاضا و شهرت کشور، منطقه یا مزرعه تولیدکننده قهوه بالاتر باشد، قیمت بالاتری برای محصول قهوه آن پرداخت می‌شود.

در چنین شرایطی اگر قیمت‌های پایه جهانی پایین باشد این مازاد قیمت، اندکی به گذران زندگی کشاورزان کمک می‌کند. در شرایطی که قیمت‌های پایه جهانی بالاتر باشد این مازاد، سود اندکی برای کشاورزان به ارمغان خواهد داشت.

جنگ و چالش‌هاى پیش رو براى قهوه

مارس ۲۰۱۵، شروع بمباران‌ها و حملات عربستان به شهر‌ها و مناطق یمن بود. اکنون دو سال از آن تاریخ می‌گذرد و بسیاری از زیر‌ساخت‌ها نیز در این کشور تخریب شده و شرایط بسیاری سختی برای آینده به‌وجود آورده است. یمن طی قرن‌ها صادر‌کننده انحصاری قهوه جهان بوده است. شهر بندری موکا با دو سابقه منحصر به فرد تاریخی، اولین محل کاشت تجاری قهوه در قرن ۱۵ میلادی و اولین بندر جهان که از آن دانه‌های سبز قهوه صادر شده است، در جنوب یمن قرار دارد و به‌رغم اینها قهوه یمن دارای خصوصیات بارز و متفاوتی است. تولید قهوه یمن حدود ۲۰۰ هزار کیسه ۶۰ کیلویی است اما جنگ صادرات این محصول را بسیار پر هزینه و تا حدودی ناممکن ساخته است. تنها گزینه موجود برای صادرات سفر خطرناک از طریق یمن شمالی و عبور از عربستان سعودی است، اما جنگ همیشه تجارت را متوقف نمی‌کند و اغلب جنگ‌ها برای گسترش و تقویت تجارت صورت می‌گیرد.

پس چرا این شرایط متفاوت برای قهوه یمن وجود دارد؟

مشکلات تولید قهوه یمنی پست‌های بازرسی متعدد، تخریب کامل زیر‌ساخت‌ها و.... است. ولی مساله اصلی نبود یک دولت مرکزی و متمرکز است و وزارت کشاورزی و تجارت عملکرد شفافی ندارد و هیچ کشور وارد‌کننده‌ای مایل نیست بدون مدارک موثقی از دوایر دولتی محصولی را از یمن وارد کند. بسیاری از سوداگران صنعت قهوه از این شرایط سود برده و با توجه به نزدیکی اتیوپی به یمن قهوه اتیوپی را به جای یمنی به خریداران عرضه می‌کنند. این شرایط تولید‌کنندگان واقعی قهوه یمن را دچار مشکل فراوانی کرده است و آنها نمی‌توانند از سابقه درخشان قهوه یمنی دفاع کنند و این باعث شده قیمت این محصول در بازار جهانی دچار افت شدید شود. بدون سازوکار دولتی تولیدکنندگان فقط به بازار محدود و ضعیف داخلی دسترسی دارند و ادامه چنین شرایطی حتی به تولید‌کنندگان اجازه نمی‌دهد که کود، سموم و تجهیزات موردنیاز برای ادامه تولید را برای سال‌های بعدی تهیه کنند و این به معنای از بین رفتن محصول قهوه یمن است. از طرف دیگر تعطیلی بانک‌ها در صنعا و نقل مکان به عدن کشاورزان را با مشکل نقدینگی مواجه کرده است.