در گزارشی بررسی شد
مدل کره‌ای توسعه فولاد برای ایران
سید‌محمد‌رضا دانشگر
کارشناس و سر ممیز درصنعت فولاد
در‌خصوص الگوی توسعه فولاد در ایران، بحث‌ها و نظرات کارشناسی مختلف و متفاوتی وجود دارد. با توجه به تاریخچه و نحوه شکل‌گیری صنعت فولاد کره‌جنوبی و شباهت‌هایی که با ایران دارد، نگاهی به الگوی توسعه صنعت فولاد در کره‌جنوبی، برای مسوولان تدوین استراتژی‌های صنعت فولاد کشور خالی از فایده نخواهد بود. کره‌جنوبی با تولید حدود ۷۰ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۱۵، بعد از کشورهای چین، ژاپن، ایالات متحده، هند و با فاصله اندکی از روسیه، هفتمین تولید‌کننده فولاد دنیا است و در سال‌های اخیر همواره در بین غول‌های فولادی جهان جای داشته است.
سید‌محمد‌رضا دانشگر
کارشناس و سر ممیز درصنعت فولاد
در‌خصوص الگوی توسعه فولاد در ایران، بحث‌ها و نظرات کارشناسی مختلف و متفاوتی وجود دارد. با توجه به تاریخچه و نحوه شکل‌گیری صنعت فولاد کره‌جنوبی و شباهت‌هایی که با ایران دارد، نگاهی به الگوی توسعه صنعت فولاد در کره‌جنوبی، برای مسوولان تدوین استراتژی‌های صنعت فولاد کشور خالی از فایده نخواهد بود.کره‌جنوبی با تولید حدود ۷۰ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۱۵، بعد از کشورهای چین، ژاپن، ایالات متحده، هند و با فاصله اندکی از روسیه، هفتمین تولید‌کننده فولاد دنیا است و در سال‌های اخیر همواره در بین غول‌های فولادی جهان جای داشته است. کارخانه‌های مطرح این کشور شامل کارخانه POSCO با ۴۲ میلیون تن (چهارمین کارخانه بزرگ دنیا) و Hyundai Steel با ۵/ ۲۰ میلیون تن تولید فولاد خام در سال ۲۰۱۵ (رتبه پانزدهم)، جزو بزرگ‌ترین فولادسازهای دنیا هستند. به علاوه شرکت POSCO با ۵۶ میلیارد دلار فروش سالانه در رتبه ۱۶۷ از فهرست جهانی فورچون ۵۰۰ قرار دارد.
کره‌جنوبی تقریبا تمام سنگ‌آهن مورد نیاز خود (حدود ۶۵ میلیون تن)، حامل‌های انرژی و همچنین بخش زیادی از قراضه مصرفی (حدود ۱۰ میلیون تن) را از خارج کشور وارد می‌کند. این کشور با جمعیت ۵۰ میلیون نفر سال گذشته با صادرات ۳۱ میلیون تن محصولات فولادی سومین صادر‌کننده فولاد دنیا بوده و بالاخره اینکه کره‌جنوبی در ۱۰ سال گذشته همواره رکورددار سرانه مصرف فولاد در بین کشورهای دنیا با متوسط بیش از ۱۱۰۰ کیلوگرم فولاد به ازای هر نفر و فاصله زیاد با رتبه دوم این شاخص بوده است. به جهت مقایسه بد نیست بدانید که دومین سرانه مصرف فولاد جهان مربوط به کشور تایوان با ۷۵۰ کیلوگرم است و مقدار این شاخص در سال ۲۰۱۵ برای کشور آمریکا ۲۹۷ کیلوگرم، آلمان ۴۸۴، ترکیه ۴۳۷ و ایران ۲۳۷ کیلوگرم بوده است.این کشور فولادسازی را تقریبا همزمان با ایران شروع کرد. در سال ۱۹۷۳ (۱۳۵۲ شمسی) کل تولید فولاد کره‌جنوبی حدود یک میلیون تن بوده که با تولید فولاد ایران در آن زمان (شامل کارخانه‌های ذوب آهن، گروه ملی و نورد و لوله اهواز) برابری می‌کرد. اما توسعه مداوم و سریع صنعت فولاد این کشور باعث شده که امروزه تولید فولاد خام کره‌جنوبی بیش از ۴ برابر تولید ۱۷ میلیون تنی ایران باشد.
صنعت فولاد؛ موتور جهش اقتصادی کره‌جنوبی
در اوایل دهه ۶۰ میلادی، کره‌جنوبی اقدام به هدف‌گذاری در راستای استراتژی ایجاد «واحدهای بزرگ و یکپارچه فولادسازی (integrated Plants)» کرد. در آن زمان اقتصاد کره‌جنوبی که دو جنگ جهانی دوم و جنگ با کره شمالی را گذرانده بود، از لحاظ تامین سرمایه، دانش فنی، نیروی انسانی، انرژی و مواد اولیه به‌شدت در مضیقه بود، اما دولتمردان دوراندیش این کشور برای عبور از اقتصاد جنگ‌زده آن زمان، «نقشه راه صنعتی‌سازی کره‌جنوبی» را در سر می‌پروراندند که به‌صورت مرحله به مرحله، از صنایع ساده و سنگین تا صنایع پیشرفته و پیچیده را در بر می‌گرفت. در ابتدای راه، ایجاد و توسعه صنایع فولاد به‌عنوان صنعت مادر مورد تاکید قرار گرفت که در ادامه و با گذشت چهار دهه صنعت فولاد کره‌جنوبی با رشدی استثنایی و غیر خطی به یکی از موفق‌ترین صنایع فولاد دنیا با بیشترین بهره‌وری و همچنین عامل اصلی رشد سایر صنایع مانند کشتی‌سازی و خودرو‌سازی تبدیل شد.
از کل۷۰ میلیون تن فولاد خام تولیدی کره‌جنوبی، ۶۳ میلیون تن آن در دو کارخانه فولادPOSCO و شرکت Hyundai Steel تولید می‌شود. بقیه ظرفیت فولاد کره‌جنوبی محدود به کمتر از ۱۰ کارخانه دیگر می‌شود که فولاد خام تولیدی آنها برای تولید فولادهای خاص و با ارزش افزوده بالا مانند قطعات فولادی فورج شده، لوله‌های بدون درز، فولادهای آلیاژی و ضد زنگ، بید وایر (سیم لاستیک رادیال)، ورق‌های پوشش‌دار و... به‌کار برده می‌شود. این در حالی است که در حال حاضر در کشور ایران با تولید فولاد خام کمتر از ۱۸ میلیون تن بیش از ۱۲۰ واحد فولادسازی کوچک و بزرگ فعال در سراسر کشور وجود دارد که تقریبا همه آنها در کنار تولید روزمره خود طرح نیمه کاره‌ای نیز برای توسعه و افزایش ظرفیت در دست احداث دارند.
استراتژی کره‌جنوبی: محدودیت در تعداد صنایع- تولید در کلاس جهانی
کشور کره در آن زمان منابع اولیه یا مزیت رقابتی چندانی برای تولید فولاد نداشت. بنابراین استراتژی صنعت فولاد بر توسعه کارخانه موجود، افزایش تولید و کاهش قیمت تمام شده بنا نهاده شد. این الگو از سوی دولت در سایر صنایع نیز به‌شدت رعایت می‌شد که نتیجه آن تولد غول‌های صنعتی کره‌جنوبی مانند کشتی‌سازی هیوندای، خودرو‌سازی هیوندای و صنایع الکترونیک سامسونگ و ال‌جی بود. این درست برخلاف استراتژی بود که ایران برای توسعه صنعت فولاد خود در پیش گرفت.
از اواخر دهه هشتاد شمسی بود که ورود بخش خصوصی به صنعت فولاد آهنگ تندتری به‌خود گرفت و موج فولادسازان کوچک و متوسط در این صنعت پدیدار شدند. عمده فعالیت اینها حول محور نورد و همچنین واحدهای ذوب کوچک بود که زودبازده بوده و سرمایه‌گذاری و امکانات زیر‌بنایی سنگینی طلب نمی‌کرد. دولت نیز که تا چند سال قبل اجازه ورود به هیچ سرمایه‌گذار بخش خصوصی در صنعت فولاد را نمی‌داد به یکباره از آن طرف بام افتاد و اکنون که واحدهای فولادی را ابزار خوبی برای توسعه مناطق محروم و اشتغال‌زایی یافته بود، دست رد به سینه هیچ متقاضی احداث کارخانه فولاد نمی‌زد. در نتیجه در دو دولت نهم و دهم بدون داشتن یک استراتژی جامع و رعایت توازن در زنجیره فولاد، بیش از ۲۰۰ میلیون تن طرح فولادی در سامانه وزارت صنایع ثبت شد که بسیاری از این طرح‌ها بدون مطالعات اقتصادی وکارشناسی‌های لازم وارد مرحله احداث شدند.
الگوی برگزیده دولت کره در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی عبارت بود از سرمایه‌گذاری دولتی در تعداد محدودی از صنایع مادر و حمایت همه‌جانبه از این صنایع، توسعه فیزیکی این صنایع با هدف کاهش قیمت تمام‌شده، کسب دانش فنی از ژاپن و اروپا و تقویت واحدهای تحقیق و توسعه، تنظیم سیاست‌های تشویقی برای ارتقای این صنایع و ورود آنها به بازارهای جهانی و نهایتا واگذاری به بخش خصوصی.
بنابراین از همان روز اول تولید، طرح‌های توسعه شرکت پوسکو نیز همزمان در حال طراحی و اجرا بود. در سال ۱۹۸۳ ظرفیت تولید شرکت به ۱/ ۹ میلیون تن رسید و بعد از چند طرح توسعه پی‌در‌پی عمودی و افقی که همگی با کمک وام‌های کم‌بهره دولتی یا وام‌های بین‌المللی با حمایت دولت انجام گرفت، هم‌اکنون ظرفیت تولید POSCO نزدیک به ۴۵ میلیون تن است (به اندازه کل تولید فولاد آلمان) و طیف وسیعی از محصولات فولادی شامل انواع ورق گرم و سرد، مقاطع و کلاف، ورق فولادی صنایع کشتی و خودرو‌سازی و لوله‌های نفت و گاز و انواع ریل را در برمی‌گیرد و همچنین این شرکت مبدع و مالک یکی از آخرین تکنولوژی‌های تولید فولاد به‌نام FINEX است.
کارخانه پوسکو که در سال ۲۰۰۰ به بخش خصوصی واگذار شد، اکنون یکی از پربازده‌ترین کارخانه‌های فولاد دنیا بوده و کمترین قیمت تمام شده عملیاتی را در بین فولادسازان بزرگ جهان دارد. این کارخانه در سال ۲۰۱۳ برای چهارمین سال پیاپی به‌عنوان رقابتی‌ترین کارخانه فولاد دنیا انتخاب شد. دنگ شیائوپینگ رهبر چین گفته که شرکت پوسکو باید به‌عنوان الگوی صنایع فولاد و حتی سایر صنایع چین در نظر گرفته شود.
شرکت هیوندایی استیل: دومین غول فولاد کره‌جنوبی
شرکت هیوندایی استیل به لحاظ قدمت از شرکت پوسکو سابقه بیشتری دارد. این شرکت در سال ۱۹۵۳ به‌عنوان اولین کارخانه دولتی فولاد کره‌جنوبی کار خود را با نورد میلگرد و تحت‌نام «شرکت صنایع سنگین کره» آغاز و در ادامه روند رشد آرامی را طی کرد، اما توسعه پرشتاب شرکت از سال ۱۹۷۸ و ادغام آن با گروه هیوندایی آغاز شد.
از آنجا که صنعت شماره یک فولاد کره‌جنوبی یعنی پوسکو فاصله زیادی با سایر رقبا پیدا کرده و جایگاهی دست‌نیافتنی به لحاظ حجم و تنوع محصولات به‌دست آورده بود، استراتژی هیوندایی استیل در بازار فولاد، رویکرد رشد مبتنی بر ادغام و تملک واحدهای کوچک‌تر فولادی، بهسازی این واحدها و الحاق به مجموعه هیوندایی برای تولید محصولات تخصصی مورد نیاز گروه صنایع هیوندایی بوده است و با این رویکرد شرکت‌های فولادی متعددی مانند Incheon Steel، kangwon، شرکت Sammi Steel، Hanbo Iran and Steel و چند شرکت دیگر را تملک و به مجموعه خود اضافه کرد. در حال حاضر مجموعه Hyundai Steel با تولید ۲۱ میلیون تن فولاد خام و محصولات فولادی، دومین فولادساز بزرگ کره‌جنوبی بوده و تولید آن به تنهایی به اندازه کل تولید کشور ایتالیا و بیشتر از تولید فولاد کشور ایران یا اسپانیا است.
جانمایی مناسب کارخانه‌های فولاد کره‌جنوبی: کلید موفقیت در صادرات
هر دو کارخانه مهم فولاد کره‌جنوبی در مجاورت آب‌های آزاد قرار دارند و دارای بنادر اختصاصی نیز هستند. مجاورت با آب‌های آزاد موقعیت استراتژیکی را برای دسترسی به مواد اولیه و همچنین صادرات محصولات فولادی فراهم کرده است.
هیوندایی استیل: تمرکز بر تولید محصولات دارای ارزش بالاتر
گروه صنایع هیوندایی در کره‌جنوبی بزرگ‌ترین کشتی‌ساز دنیا و یکی از بزرگ‌ترین خودروسازها است، بنابراین دیگر استراتژی مهم هیوندایی استیل تامین فولاد کارخانه‌های این گروه صنعتی و تولید فولادهای کیفی و با ارزش افزوده بالا به‌خصوص انواع ورق و فولاد مورد استفاده در صنایع خودرو و کشتی‌سازی است. بین واحد تحقیق و توسعه هیوندایی موتورز و هیوندایی استیل همواره ارتباط گسترده و تنگاتنگی برقرار است که منجر به تولید تخصصی انواع ورق‌های خودرو، پلیت‌های عریض صنعت کشتی‌سازی، تیر‌آهن H و همچنین سایر فولادهای خاص از جمله ریل ترن‌های مافوق سریع شده که از تکنولوژی پیچیده‌ای برخوردار است. این دستاوردها باعث قرار گرفتن این شرکت در سطحی بالاتر از سایر فولادسازان آسیایی به لحاظ دانش فنی و همچنین قیمت محصولات تولیدی شده است.
هیوندایی استیل که بزرگ‌ترین فولادساز به روش کوره قوس در کره‌جنوبی و دومین در دنیا است از سال ۲۰۱۰ و در پاسخ به تقاضای فزاینده صنعت خودرو کره‌جنوبی که عمده آن در دست گروه هیوندایی-کیا است، تولید به روش کوره بلند را نیز آغاز کرد و دو کوره بلند خود را به بهره‌برداری رسانده است. با تکمیل طرح‌های توسعه ظرفیت تولید این مجموعه به ۲۵ میلیون تن خواهد رسید.
ارسال نظر