سارا جنگروی: هفته گذشته عمر سیها واردان، رئیس میز روابط اقتصادی ترکیه با اظهار اینکه ایران احتمالا در بخش‌های نیازمند به انرژی فراوان نظیر سیمان، آهن و فولاد و سرامیک به رقیب ترکیه تبدیل خواهد شد، مساله ایران و صنایعی که نیاز به انرژی دارند را نیازمند مدیریتی محتاطانه عنوان کرد و فرصت‌ها و تهدیدهای ایران پس از تحریم‌ها را مورد بررسی قرار داد.

در صحبت‌های این دیپلمات، نگرانی در مورد ایران و در نظر گرفتن ایران به‌عنوان یک رقیب قدرتمند به ویژه در حوزه تجارت در بازارهای عراق، افغانستان و تاجیکستان به چشم می‌خورد. ترکیه طی سال‌های متمادی بازار صنایع فولادی کشورهای نزدیک به این کشور را بدون رقیب در دست داشت که بازار کشورهای حاشیه خلیج فارس و عراق از گزینه‌های مهم بازار هدف صادرات ترکیه محسوب می‌شدند.

اگرچه مقایسه آماری صنعت فولاد ترکیه و ایران این ذهنیت را ایجاد می‌کند که با این اعداد و ارقام این مقایسه هم جناس نیست ولی این تنها ظاهر ماجرای این مقایسه محسوب می‌شود. بر این مبنا آخرین آمار منتشر انجمن تولید‌کنندگان فولاد جهان (WSA) در سال ۲۰۱۵ نشان دهنده رقم ۵/ ۳۱میلیون تنی تولید فولاد ترکیه است که این رقم برای ایران رقم ۵/ ۱۶ میلیون تن را شامل می‌شود، این در حالی است که ساختار صنعت فولاد در ایران و ترکیه کاملا با یکدیگر متفاوت است بر این مبنا ایران به کشوری که به منابع انرژی طبیعی و ارزان در زمینه فولاد دسترسی دارد تبدیل شده است، در صورتی که ترکیه دسترسی بسیار محدودی به منابع سنگ آهن که یکی از پیش نیازهای مهم تولید فولاد است، دارد و بیشتر از قراضه به عنوان ماده اولیه استفاده می‌کند. در واقع ترکیه در محدودیت‌هایی که حاکی از جبر جغرافیایی حاکم بر این سرزمین بود دست به اقداماتی زده تا بتواند صنعت فولاد این کشور را شکوفا و در مسیری صحیح هدایت کند.

با این حال شرایط جدید ایجاد شده برای ایران در زمینه لغو تحریم‌ها از یک‌سو و دسترسی راحت‌تر به بازار‌های مجاور و افتتاح فازهای ۱۵ و ۱۶ پارس‌جنوبی در عسلویه که پیش نیاز دسترسی به منابع گازی را برای کارخانه‌های فولادی بدون محدودیت ایجاد می‌کند، شرایط را در سال‌های پیش‌رو تغییر خواهد داد، از سوی دیگر در سال ۹۴ (۲۰۱۵) میزان صادرات ترکیه حدود ۱۹ میلیون تن و صادرات ایران حدود ۴ میلیون تن بوده است و در نگاه اول به نظر می‌رسد که دستیابی به این بازار برای ایران کمی دور از ذهن است، با این حال به گفته کارشناسان شرایط به همین منوال نمی‌ماند و در سال‌های پیش‌رو، ترکیه آرام آرام سهم خود را به ایران واگذار می‌کند.

شاهد این مدعا آنکه نمودار تولید فولاد ایران طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ روندی رو به رشد بوده در حالی‌که این روند برای ترکیه طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ کاهشی با شیبی تقریبا ملایم است.«دنیای اقتصاد» بر این مبنا امکان سنجی رقابت بین ایران و ترکیه را در زمینه صنعت فولاد در گفت‌وگو با کارشناسان و تحلیلگران این بازار بررسی کرده است که در ادامه می‌خوانید.

رضا زائر حیدری، تحلیلگر بازار فولاد بر این باور است که ترکیه تولید‌کننده بزرگ فولاد است و در بازارهایی رقیب ایران است؛ هرچند ایران نیز در این زمینه رقیب جدی برای ترکیه محسوب می‌شود. از سوی دیگر بازار‌های مشترک زیادی بین دو کشور وجود دارد. از طرفی ساختار فولاد ترکیه نامتوازن است یعنی بخش بزرگی از آن را محصولات طویل و بخش کوچک تری را محصولات تخت تشکیل می‌دهند. در حالی که به دلیل توسعه صنعتی میزان مصرف محصولات تخت در ترکیه بیشتر است. بنابر‌این نقطه تماس ایران و ترکیه محصولات طویل مانند میلگرد است.به گفته وی همچنین در عراق بازار ایران و ترکیه مشترک است و فولاد ایران در ترکمنستان و افغانستان با ترکیه رقابت دارد. البته نکات مثبت هم وجود دارد به‌طوری‌که ترکیه بخشی از شمش مورد نیاز خود را از ایران وارد می‌کند.در واقع ایران با صادرات شمش انرژی خود را به ترکیه صادر می‌کند و ترکیه شمش را به محصولات دیگر می‌تواند تبدیل کند.

این تحلیلگر بازار فولاد ادامه می‌دهد ایران در دو بخش بر ترکیه برتری دارد. بهای انرژی در ایران کمتر از ترکیه است و همچنین از نظر لجستیکی بر ترکیه برتری دارد به‌خصوص در جنوب عراق. با این حال ترکیه در عراق تا‌کنون موفق تر از ایران بوده است.زائر حیدری در ادامه می‌گوید: ترکیه در واقع تولیدکننده فولاد به معنایی که ما می‌شناسیم نیست. آنها بیشتر Scrap Melter هستند. یعنی قراضه را به فولاد تبدیل می‌کنند درحالی‌که ایران بیشتر از سنگ آهن استفاده می‌کند.

وی در ادامه با اضافه کردن این موضوع که ترکیه یکی از بزرگ ترین تولید‌کنندگان قطعات خودرو در جهان است و بخش زیادی از فولاد صرف این صنعت می‌شود گفت: در ایران هم به نظر من این حرکت باید صورت بگیرد. یعنی حرکت از محصولات با ارزش کمتر به محصولات پیشرفته‌تر. وی در ادامه اضافه کرد پاور‌پوینت صنعت فولاد ایران متاسفانه هنوز انرژی و سنگ‌آهن است، در حالی که پاور‌پوینت ترکیه مهندسی است و در واقع زمانی برای ترکیه واقعا خطرناک خواهیم بود که وارد حیطه‌هایی بشویم که آنها اکنون فعال هستند.

چرایی نگرانی ترکیه

محمدرضا زائر حیدری در ادامه در پاسخ به این سوال که دلیل نگرانی اخیر ترکیه نسبت به بازار فولاد ایران چیست، می‌گوید: در واقع این نگرانی تنها مربوط به ایران نیست، بلکه در سال ۲۰۱۵ به این دلیل که تولید فولاد ترکیه حدود ۷ درصد کاهش پیدا کرد و از حدود ۱۸ میلیون تن به حدود ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن رسید این نگرانی تشدید شد. بیشترین کاهش در صادرات ترکیه مربوط به منطقه خلیج‌فارس و خاورمیانه است که دلیل آن نیز بیشتر به‌خاطر ورود شرکت‌های چینی در این منطقه است.

به گفته وی ترکیه یک صادر‌کننده بزرگ فولاد است و حدود ۸ درصد از درآمد صادراتی این کشور از فولاد است با این حال یک وارد‌کننده بزرگ هم هست؛ اما نسبت صادرات به واردات فولاد ترکیه در سال ۲۰۱۴ که ۱۲۶ درصد بود به ۹۵ درصد در سال گذشته رسیده، در واقع ترکیه ۵ درصد بیشتر از صادرات واردات فولاد دارد.این کارشناس فولاد در ادامه گفت: موضوع نگران‌کننده دیگر در مورد ترکیه ظرفیت خاموش ۱۹ درصدی این کشور است. ۱۹ درصد از ظرفیت فولاد ترکیه هم اکنون خاموش است که با توجه به بزرگی این صنعت، عدد قابل توجهی است.

وی در ادامه می‌گوید: در واقع بخش اعظمی از تولید فولاد ترکیه بر پایه قراضه است و بزرگ‌ترین‌ وارد‌کننده قراضه فولادی دنیا محسوب می‌شود. سالانه حدود ۲۳ میلیون تن قراضه از آمریکا و اروپا وارد می‌کند، در حال حاضر هم هشتمین فولادساز بزرگ دنیا است، در این راستا این کشور بعد از روسیه و آلمان سومین فولادساز بزرگ دنیا محسوب می‌شود.

4 محور عمده اقتصاد ترکیه

محمد‌رضا دانشگر، دیگر کارشناس صنعت فولاد تحلیل خود از بازار فولاد ترکیه را این‌چنین شروع می‌کند: ترکیه در صنایع سنگین خود از قبیل نساجی، گردشگری، خودروسازی و فولادسازی حساب ویژه‌ای باز کرده است و این صنایع ۴ محور عمده اقتصاد ترکیه را تشکیل می‌دهند و این کشور روی فولادسازی حساب ویژه‌ای باز کرده و این صنعت یکی از ستون‌های اقتصاد ترکیه است، در حال حاضر صنعت فولاد سومین بخش بزرگ اقتصاد این کشور محسوب می‌شود.

آمارها نشان دهنده این موضوع است که این کشور در سال ۲۰۱۵ حدود ۳۲ میلیون تن فولاد خام تولید کرده که البته این میزان، نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشته است؛ به‌عنوان مثال، سال ۲۰۱۲ این میزان ۳۶ میلیون تن بوده که در سه چهار سال گذشته روند تولید این کشور کاهشی بوده است؛ اما در عین حال هنوز فولاد یکی از بخش‌های مهم اقتصاد این کشور محسوب می‌شود و سالانه حدود ۱۷ تا ۱۸ میلیون تن صادرات فولاد دارد که این میزان رقمی در حدود ۱۰ میلیارد دلار در سال را شامل می‌شود.

کارخانه‌های فولاد ترکیه و محدودیت‌ها

وی در ادامه می‌گوید: این کشور تنها دو کارخانه کوره بلند به نام‌های اردمیر با ظرفیت ۵/ ۳ میلیون تنی و کارخانه ایزدمیر و کاردمیر نیز وجود دارد که تنها این سه کارخانه به کوره بلند مجهز هستند و این سه کارخانه در مجموع ۹ میلیون تن ظرفیت فولاد دارند.۷۰ درصد تولید فولاد ترکیه بر اساس کوره قوس و استفاده از قراضه است. بنابراین محدودیت دسترسی اندک به منابع سنگ‌آهن تا به اینجا یکی از محدودیت‌های این کشور در زمینه فولاد است.

دومین محدودیت در زمینه فولاد در ترکیه، قیمت بالای انرژی است، در این مورد اگر بخواهیم قیمت برق را با ایران مقایسه کنیم، بر‌اساس آمار رسمی برای مشترکان رسمی در حدود ۳۵۰ تومان برای هر کیلو وات ساعت بوده؛ در حالی که این رقم برای صنایع ایران ۵۰ تومان برای هر کیلو وات ساعت بوده، یعنی این میزان برای ترکیه ۷ برابر گران‌تر است. این در حالی است که در صنعت فولادسازی نرخ انرژی بخش مهمی از هزینه‌های تولید را تشکیل می‌دهد و بسیار مهم است.

با این حال و با وجود محدودیت‌هایی که گفته شد ترکیه توانسته است تا به حال در بازارهای منطقه‌ای رقابت کند و فولاد تولیدی خود را به فروش برساند، در حال حاضر قیمت فوب میلگرد ترکیه ۳۹۰ دلار است که رقمی در حدود ۱۳۷۰ تومان است، این در حالی است که در حال حاضر قیمت میلگرد داخل ایران رقمی بین ۱۴۵۰ تا ۱۵۵۰ تومان را شامل می‌شود.

بنابراین ترکیه با همین قیمت انرژی و هزینه‌های قراضه و سایر هزینه‌ها میلگردش را از ایران ارزان‌تر تولید می‌کند، ولی نکته‌ای را در این میان باید در نظر گرفت که با وجود اینکه این کشور تولید فولاد بالایی دارد ولی کارخانه‌های کوچک با ظرفیت کمی دارند؛ بزرگ‌ترین‌ کارخانه این کشور ظرفیتی ۴.۵ میلیون تنی دارد، در واقع ترکیه مانند کشورهای کره، چین و ژاپن نیست که کارخانه‌هایی با ظرفیت ۳۰ میلیون تنی داشته باشد.

ایجاد ظرفیت‌های جدید در ایران

دانشگر ادامه داد: اتفاقی که در حال حاضر و از این به بعد در حال رخ دادن است و باعث نگرانی ترکیه در ارتباط با ایران شده این است که ترکیه بزرگ‌ترین‌ صادر‌کننده فولاد در منطقه خاورمیانه است و صادرات این کشور به رقمی حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون تن می‌رسد که از این میزان، حدود ۳۵ درصد یعنی ۷ میلیون تن به کشورهای خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود.حال به این دلیل که در ایران ظرفیت‌ها و کارخانه‌های جدید فولادسازی در حال احداث است که محصولاتی از قبیل سنگ آهن، گندله، آهن اسفنجی، ذوب و نهایتا محصولات نورد را شامل می‌شود و این محصولات قادر هستند در آینده نزدیک، زیر قیمت ترکیه عرضه کنند، تهدیدی جدی برای ترکیه و بازارهای آن محسوب می‌شود.

حاشیه سود اندک فولاد برای ترکیه

دانشگر در ادامه می‌گوید: مزیت‌های رقابتی که ایران در دو بخش سنگ آهن و انرژی دارد باعث می‌شود که در آینده نزدیک ترکیه نتواند با ایران رقابت کند، چراکه در حال حاضر ترکیه با حداقل سود در حال فعالیت است، در واقع سود کارخانه‌های این کشور معمولا حدود ۲ تا ۳ درصد است که رقم بسیار پایینی است و این حاشیه سود برای این کشور بسیار شکننده است، به محض اینکه ایران بتواند مقداری قیمت فولاد را کاهش دهد، ترکیه قدرت رقابتش را از دست می‌دهد به خصوص در بازارهای حاشیه خلیج فارس و عراق که ایران، آرام آرام در حال نفوذ به این مناطق است.

استفاده از 70 درصد ظرفیت، شرط سودآوری

دانشگر در ادامه می‌افزاید: از طرفی در صنعت فولاد نقطه سر به سری وجود دارد؛ به این معنا که اگر ظرفیت کارخانه‌ای ۵/ ۳ یا ۵/ ۴ میلیون تن تعریف شده است، این کارخانه زمانی سودده است که حداقل با ۷۰ درصد ظرفیت خودش کار کند و اگر این کارخانه بخواهد با ۵۰ تا ۶۰ درصد ظرفیتش کار کند، هزینه‌های ثابت خود را نمی‌تواند پوشش دهد و در بهترین حالت نه سود و نه ضرر می‌کند، بنابراین اگر ظرفیت کارخانه به میزان اندکی کاهش یابد حتما امکان متضرر شدن برایش وجود دارد.به گفته وی با توجه به نکاتی که در مورد سود و ضرر و ظرفیت کارخانه‌ها گفته شد، درست است که این کارخانه‌ها خصوصی هستند ولی برای کارخانه‌های فولادسازی ترکیه بسیار مهم است که بتوانند با ظرفیت‌های بالای ۷۰ درصد کار کنند، به این دلیل که حاشیه سودشان بسیار شکننده است و موجب می‌شود بلافاصله به ناحیه ضرر ورود کنند.

دسترسی به بازارهای مهم

این تحلیلگر بازار فولاد در ادامه می‌گوید: یکی از بازارهای مهم ترکیه به دلیل فاصله کمی که با این کشور دارد، بازار عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس بوده و هست و در حال حاضر ایران هم به این بازارها نفوذ زیادی داشته و توانسته سهمی از این بازارها را به خود اختصاص دهد و به همین دلیل هم ترکیه در حال حاضر در مورد این بازارها و نفوذ ایران احساس خطر می‌کند.

ترکیه ۳۵ درصد صادراتش را به همین بازارهای منطقه‌ای (شامل عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس) انجام می‌دهد و بنابراین این بازارها برای این کشور بسیار کلیدی است و هر چه این بازارها را از دست بدهد صنعت فولادش تضعیف می‌شود، به این دلیل که صادرات فولاد به بازارهای دیگر شامل آمریکا و اروپا به دلیل هزینه‌های حمل بالا هم سخت است و هم اقتصادی و عاقلانه نیست؛ به نوعی باید گفت توجیه اقتصادی ندارد.

وی ادامه داد: از طرفی ایران تا چند سال قبل وارد‌کننده فولاد بود، مثلا سال ۲۰۰۸، ایران حدود ۸ میلیون تن فولاد وارد کرد، ولی در حال حاضر واردات فولاد کشور به جز برخی مقاطع مانند ورق‌های با ضخامت پایین کاهش زیادی پیدا کرده است. در حال حاضر واردات مقاطع ساختمانی فولادی و شمش به نقطه صفر نزدیک می‌شود، بنابراین از آن طرف هم مازاد تولید داریم و زمانی نزدیک به دو سال است که ایران وارد بحث صادرات شده و معمولا هم صادرات از کشورهای مجاور شروع می‌شود و به همین دلیل است که ترکیه موقعیت خودش را در خطر دیده و این احساس خطر در سال آینده و سال‌های پیش رو تشدید می‌شود، به این دلیل که ظرفیت‌های جدیدی در ایران در حال احداث است، حتما مازاد مصرف خواهیم داشت و مجبوریم این مازاد را صادر کنیم و بهترین جا برای صادرات هم در نظر اول کشورهای همسایه است.

مصرف داخلی فولاد در ترکیه و ایران

دانشگر در ادامه با اشاره به اینکه سرانه مصرف فولاد ترکیه در سال ۲۰۱۵، ۴۰۵ کیلوگرم و ایران ۲۲۰ کیلوگرم بوده است گفت: یعنی مصرف این کشور تقریبا دو برابر مصرف ایران است؛ از طرفی ترکیه به همان اندازه‌ای که فولاد صادر می‌کند، واردات هم دارد. این کشور بیشتر مقاطع فولادی ساختمانی صادر می‌کند و یکسری مقاطع تخت و فولادهای خاص را هم وارد می‌کند.

وی ادامه داد: مصرف سرانه فولاد در ایران با احتساب ۲۲۰کیلوگرم ضربدر جمعیت ۸۰ میلیونی کشور، همان ۱۶ تا ۱۷ میلیون تنی است که در حال حاضر تولید می‌کنیم و به محض اینکه این میزان به مثلا ۲۰ میلیون تن برسد، تولید فولاد در کشور مازاد می‌شود و باید این میزان را صادر کنیم. وی افزود: این در حالی است که در سال ۹۴ یا ۲۰۱۵ میزان صادرات ترکیه حدود ۱۹ میلیون تن و صادرات ایران حدود ۴ میلیون تن بوده است.

مقایسه پاور پوینت صنعت فولادی ایران و ترکیه

محمدرضا دانشگر می‌گوید: ایران مزیت رقابتی در زمینه صنعت فولاد دارد و اگر بتوانیم مقداری هزینه‌هایمان را کنترل کنیم و بهره‌وری را افزایش دهیم، حتما در این رقابت ایران برنده خواهد شد، چرا که منابع اصلی را در اختیار دارد. به گفته وی همین الان ترکیه در فولادسازی این کشور با سود ۳ تا ۴ درصدی کار می‌کند، در واقع آنها با آخرین توان خود و با حداکثر میزان بهره‌وری به این میزان سوددهی دست پیدا کرده‌اند و در واقع با آخرین توان خودشان در حال رقابت هستند، در صورتی که ایران همین الان حداقل می‌تواند هزینه‌هایش را از طریق بهبود تکنولوژی، تجمیع کارخانه‌های فولاد، بهبود سیستم حمل‌ونقل‌ و لجستیک و افزایش بهره‌وری بین ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش دهد، بنابراین همین موارد می‌تواند، برگ برنده‌ای برای ایران باشد.

این کارشناس بازار فولاد در ادامه می‌گوید: اکثر تولیدات ایران مانند ترکیه مقاطع ساختمانی است که بخشی به مقاطع تخت و بخشی به مقاطع طویل برمی‌گردد. از این میزان حدود ۸۱ درصد تولید فولاد ترکیه مقاطع طویل مثل تیرآهن و میلگرد است؛ ۱۷درصد محصولات تخت مثل ورق و بیلت است و ۲ درصد هم به فولادهای آلیاژی اختصاص دارد. ۷۴ درصد تولید فولاد ترکیه از طریق بازیافت و ذوب قراضه است و مابقی آن که ۲۶ درصد را شامل می‌شود از طریق کوره بلند و سنگ‌آهن است. مقایسه صنعت فولاد ایران و ترکیه نکات تاریک و روشنی را در این صنعت بازنمایی می‌کند، نکاتی که در زمینه تحلیل و شناسایی فرصت‌ها برای ایران راهگشا خواهد بود، ترکیه تا به امروز بازاری بی‌رقیب در کشورهای حاشیه خلیج فارس و عراق داشته است که حال با ایجاد ظرفیت‌های جدید در ایران و شرایط مناسب ایران به‌عنوان رقیبی جدی برای ترکیه محسوب می‌شود.

دورنمای کشمکش فولادی ایران و ترکیه

دورنمای کشمکش فولادی ایران و ترکیه

دورنمای کشمکش فولادی ایران و ترکیه