پلاستیک‌های زیستی موادی هستند که از منابع تجدیدپذیر مانند گیاهان، جلبک‌‌‌ها یا زباله‌‌‌ها به دست می‌‌‌آیند که می‌‌‌توانند جایگزین پلاستیک‌های معمولی ساخته‌شده از سوخت‌‌‌های فسیلی شوند. این پلاستیک‌ها پتانسیل کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای، صرفه‌‌‌جویی در انرژی و کمک به اقتصاد چرخشی را دارند که در آن منابع به جای دور ریختن، دوباره استفاده و بازیافت می‌‌‌شوند. با این‌‌‌حال، پلاستیک‌های زیستی نیز با چالش‌‌‌های متعددی مانند هزینه‌‌‌های بالا، در دسترس بودن کم، محدودیت‌های فنی و معاوضه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی روبه‌‌‌رو هستند. در ادامه با انواع، مزایا و معایب بیوپلاستیک‌ها و نحوه ادغام آنها در یک اقتصاد چرخشی آشنا می‌شوید.

انواع پلاستیک‌های زیستی

پلاستیک‌های زیستی را می‌‌‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد: پایه زیستی و زیست‌تخریب‌‌‌پذیر. پلاستیک‌های مبتنی بر زیست از منابع تجدیدپذیر ساخته می‌‌‌شوند، اما ممکن است زیست‌تخریب‌‌‌پذیر نباشند، به این معنی که به طور طبیعی در محیط تجزیه نمی‌‌‌شوند. به‌عنوان مثال،bio-PET  یک نسخه زیستی از PET  است؛ نوعی پلاستیک معمولی که برای بطری‌‌‌ها و بسته‌‌‌بندی استفاده می‌شود، اما در هنگام دور ریختن آن مانند PET مبتنی بر فسیل عمل می‌کند. پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌‌‌پذیر به گونه‌‌‌ای طراحی شده‌‌‌اند که تحت شرایط خاصی مانند کمپوست‌‌‌سازی یا هضم بی‌‌‌هوازی تجزیه شوند، اما ممکن است زیست‌پایه نباشند، به این معنی که هنوز از سوخت‌‌‌های فسیلی مشتق می‌‌‌شوند. به‌عنوان مثال، PLA یک پلاستیک زیست‌تخریب‌‌‌پذیر است که از نشاسته ذرت ساخته شده است، اما برای تجزیه به دما و رطوبت بالا نیاز دارد.

مزایای بیوپلاستیک‌ها

پلاستیک‌های زیستی نسبت به پلاستیک‌های معمولی از نظر اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی مزایای متعددی دارند.

۱. پلاستیک‌های زیستی می‌‌‌توانند وابستگی به سوخت‌‌‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای مرتبط را کاهش دهند، زیرا از منابع تجدیدپذیر و اغلب کم‌‌‌کربن استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، مطالعه‌‌‌ای که انجمن پلاستیک‌های زیستی اروپا انجام داده، تخمین زده است که پلاستیک‌های زیستی می‌‌‌توانند در مقایسه با پلاستیک‌های معمولی، سالانه ۲.۵میلیون تن معادل CO۲ ذخیره کنند.

۲. پلاستیک‌های زیستی می‌‌‌توانند در انرژی و منابع صرفه‌‌‌جویی کنند، زیرا به پردازش کمتری نیاز دارند و می‌‌‌توانند به‌طور موثرتری مورد استفاده مجدد یا بازیافت قرار گیرند. به‌عنوان مثال، ارزیابی چرخه زندگی توسط دانشگاه اوترخت (هلند) نشان داد که پلی‌‌‌اتیلن با پایه زیستی، پلاستیکی که برای کیسه‌‌‌ها و فیلم‌‌‌ها استفاده می‌شود، در مقایسه با پلی‌‌‌اتیلن مبتنی بر حامل‌‌‌های انرژی فسیلی می‌‌‌تواند تا ۷۵‌درصد انرژی و ۴۰‌درصد آب را ذخیره کند.

۳. پلاستیک‌های زیستی می‌‌‌توانند بازارها و فرصت‌‌‌های جدیدی را برای کشاورزان، صنایع و مصرف‌کنندگان ایجاد کنند، زیرا نوآوری و تقاضا برای محصولات پایدار را تحریک می‌کنند. به‌عنوان مثال، طبق گزارش گراند ویو ریسرچ، انتظار می‌رود بازار جهانی پلاستیک‌های زیستی تا سال ۲۰۲۵ سالانه ۳۶‌درصد رشد کند.

علاوه بر موارد فوق، بیوپلاستیک‌ها باعث صرفه‌‌‌جویی در مصرف انرژی در زمان تولید می‌‌‌شوند. تولید آنها باعث کاهش ضایعات زیست‌تخریب‌‌‌ناپذیری می‌شود که محیط را آلوده می‌کند؛ حاوی مواد افزودنی مضر برای سلامتی مانند فتالات یا بیسفنول A نیستند؛ طعم یا بوی غذای موجود را تغییر نمی‌‌‌دهند و موجب کاهش ردپای کربن و عدم‌مصرف مواد اولیه تجدید‌‌‌ناپذیر می‌‌‌شوند.

معایب بیوپلاستیک‌ها

با این حال، پلاستیک‌های زیستی بدون چالش نیستند، زیرا برخی مشکلات فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی را نیز به همراه دارند.

۱. پلاستیک‌های زیستی می‌‌‌توانند گران‌‌‌تر و کمتر از پلاستیک‌های معمولی در دسترس باشند، زیرا به عرضه و قیمت زیست‌‌‌توده و توسعه زیرساخت‌‌‌ها و فناوری بستگی دارند. به‌عنوان مثال، براساس مطالعه موسسه نوا، هزینه تولید پلی‌‌‌اتیلن با پایه زیستی حدود ۵۰‌درصد بیشتر از PE مبتنی بر فسیل است.

۲. بیوپلاستیک‌ها می‌‌‌توانند عملکرد محدودی داشته باشند، زیرا ممکن است استانداردها و مشخصات مشابه پلاستیک‌های معمولی را نداشته باشند. به‌عنوان مثال، برخی از پلاستیک‌های زیستی دارای استحکام مکانیکی، پایداری حرارتی یا خواص مانع کمتری نسبت به همتایان فسیلی خود هستند که می‌‌‌تواند بر مناسب بودن آنها برای کاربردهای خاص تاثیر بگذارد.

۳. پلاستیک‌های زیستی می‌‌‌توانند پیامدهای زیست‌محیطی ناخواسته‌‌‌ای مانند تغییر کاربری زمین، از دست دادن تنوع زیستی یا آلودگی جریان‌‌‌های بازیافت را داشته باشند. به‌عنوان مثال، برخی از پلاستیک‌های زیستی ممکن است برای زمین و آب با محصولات غذایی رقابت کنند یا ممکن است در محیط‌‌‌های طبیعی به‌درستی تخریب نشوند و به زباله‌‌‌ها و آلودگی منجر شوند.

اقتصاد چرخشی برای پلاستیک‌های زیستی

اقتصاد چرخشی سیستمی است که در آن منابع تا زمانی که ممکن است در چرخه استفاده نگه‌داشته می‌‌‌شوند و ضایعات و انتشارات به حداقل می‌رسد یا حذف می‌شود. پلاستیک‌های زیستی می‌‌‌توانند بخش مهمی از این سیستم باشند، زیرا می‌‌‌توانند جایگزین‌‌‌های پایدارتری برای پلاستیک‌های معمولی ارائه کرده و حالت‌‌‌های جدید تولید و مصرف را امکان‌‌‌پذیر کنند. برای به حداکثر رساندن مزایای پلاستیک‌های زیستی و به حداقل رساندن معایب آنها، انتخاب مناسب‌‌‌ترین نوع برای هر کاربرد براساس اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی، الزامات فنی و گزینه‌‌‌های پایان عمر مهم است. علاوه بر این، استانداردها و برچسب‌‌‌ها می‌‌‌توانند مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان را در مورد منشأ، ترکیب، عملکرد و روش‌های دفع آگاه کنند.

علاوه بر این، پسماندها باید به‌‌‌عنوان مواد اولیه برای پلاستیک‌های زیستی به‌‌‌جای زیست‌توده بکر استفاده شوند تا از رقابت با غذا و زمین جلوگیری شود. علاوه بر این، پالایشگاه‌‌‌های زیستی برای تولید پلاستیک‌های زیستی از زیست‌توده باید به روشی کارآمد توسعه یابند. همچنین بهبود جمع‌‌‌آوری، مرتب‌‌‌سازی و بازیافت پلاستیک‌های زیستی و همچنین کمپوست کردن یا هضم بی‌‌‌هوازی مواد زیست‌تخریب‌‌‌پذیر مهم است. در نهایت، مدل‌‌‌های کسب‌وکار چرخشی مانند استفاده مجدد، تعمیر، ساخت مجدد یا اجاره باید تشویق شوند تا استفاده از پلاستیک کاهش یا طول عمر آنها افزایش یابد.

چشم‌‌‌انداز آینده برای پلاستیک‌های زیستی

پلاستیک‌های زیستی یک حوزه نوظهور و امیدوارکننده از فناوری سبز است که می‌‌‌تواند فرصت‌‌‌های قابل‌توجهی را برای اقتصاد چرخشی ارائه دهد.  با این حال، این نوع پلاستیک‌ها با چالش‌‌‌های زیادی روبه‌رو هستند که باید از طریق نوآوری، همکاری و مقررات مورد توجه قرار گیرند. آینده پلاستیک‌های زیستی به توسعه مواد و فرآیندهای جدیدی بستگی دارد که می‌‌‌تواند عملکرد و مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه بودن آنها را بهبود بخشد؛ ازجمله ایجاد سیاست‌‌‌ها و بازارهای حمایتی که بتواند تقاضا و عرضه آنها را تقویت کند و آگاهی و مشارکت ذی‌نفعان و مصرف‌کنندگان که می‌‌‌توانند آنها را به پیش ببرند.