عضوهیات مدیره اتحادیه صنایع بازیافت جزئیات طرح «لجستیک معکوس» را تشریح کرد
تبدیل پسماند به کالای بازیافتی
عکس: صبا طاهریان
آرش پویان‌مهر ابتدا در مورد ظرفیت و مزیت‌های بازیافت مواد از زباله پسماند گفت: مقوله بازیافت جدا از مزیت‌های اقتصادی که دارد اما کارکرد اصلی آن کمک بزرگ به محیط‌زیست است، بنابراین هرقدر بتوانیم فرآیند بازیافت را تقویت و گسترده کنیم هم به اقتصاد و هم به مساله محیط‌زیست کشور کمک خواهد شد. در دنیا به بازیافت به‌عنوان یکی از مولفه‌های مهم توسعه‌پایدار نگاه می‌شود، به این‌معنی که تا جایی‌که امکان دارد کالایی که تولید می‌شود مجددا به چرخه طبیعت مصرف بازگشت داده شود. هرقدر این بازگشت از چرخه مصرف بیشتر باشد، قاعدتا نتایج اقتصادی و زیست‌محیطی بهتری حاصل خواهد شد، به‌عبارتی هرقدر که کالاها در طول سال‌ها کمتر تجزیه تبدیل به پسماند شوند و در طبیعت دفن شوند برای ما نتایج بهتری خواهدداشت.
وی ادامه داد: یک باتری‌قلمی ۴۰۰سال طول می‌کشد تا در طبیعت تجزیه شود یا یک بطری آب‌معدنی ۲۰۰ سال‌زمان نیاز دارد تا به چرخه طبیعت بازگشته و تجزیه شود، به‌همین‌دلیل است که در دنیا برای موضوع بازیافت اهمیت زیادی قائل می‌شوند. خوشبختانه در سال‌های اخیر کالاهایی به‌نام «زیست تخریب‌پذیر» تولیدشده‌اند که در یک فرآیند طبیعی، پس از دفن تبدیل به مواد طبیعی شده و فرآیند تجزیه آنها به‌سرعت انجام خواهد شد. در حال‌حاضر برخی از ظروف یکبار مصرف به‌وسیله فرآیند زیست تخریب‌پذیر تولید می‌شوند. در اتحادیه صنایع بازیافت کشور، ما دسته‌بندی‌هایی را درنظر گرفتیم و فعالان صنعت بازیافت کشور را در ۶ گروه کمپوست، چوب، کاغذ و فرآورده‌های سلولزی، پسماندهای شیمیایی و پتروشیمیایی، پلیمر، فلزات و دمونتاژ گردهم آورده‌ایم، بنابراین هر محصولی که در این دسته‌بندی‌ها باشد قابل بازیافت خواهد بود.
نبود آمار بازیافت!
این فعال بخش بازیافت کشور با تاکید بر اینکه متاسفانه از حجم دقیق بازیافت در شهر تهران کشور آمار دقیقی وجود ندارد گفت: بازیافت به‌رغم همه ارزش‌هایی که دارد هنوز متولی مشخصی در کشور ایران ندارد! البته ما در کشور و در دستگاه‌های مختلف نیز ضعف آماری داریم و نمی‌توان دقیق گفت چه میزان بازیافت در پایتخت کشور انجام می‌شود، اما تلاش ما در اتحادیه این است که هرگونه فعالیتی در حوزه بازیافت را ساماندهی کنیم و اشخاصی که درگیر این فرآیند هستند را شناسایی کنیم تا کار آنها قابل‌رصد شده و کمک کنیم تا به بنگاه اقتصادی تبدیل شوند. اگر برنامه‌ریزی‌ها به‌خوبی انجام شود ما حتی می‌توانیم پروسه بازیافت را وارد بورس‌کالا کنیم. به‌عنوان مثال بخش عمده‌ای از محصولات سلولزی شامل بازیافت می‌شود. به این ترتیب یکسری از کسب‌وکارها هستند که ماده‌اولیه آنها از بازیافت است، به همین‌دلیل تولیدکنندگان می‌توانند در آینده مواد اولیه خود را از طریق بورس‌کالا تهیه کنند.
فرآیند لجستیک معکوس
عضو هیات‌مدیره اتحادیه صنایع بازیافت ایران در ادامه پروژه مفهوم لجستیک معکوس در ایران را تشریح کرد و گفت: لجستیک معکوس همان «فرآیند ساماندهی شده و هدفمند» بازیافت مواد ارزشمند از زباله پسماند است. این ایده اوایل دهه۹۰ میلادی در جهان مطرح شد. در این طرح تاکید شده‌بود مصرف‌کنندگان اقلامی که خریداری کرده و قابل بازیافت هستند را پس از پایان عمر مصرف از طریق مراکز معتبر بازگشت دهند. تولیدکننده هر کالا می‌تواند ادعا کند که تمام یا بخشی از کالای من قابل بازیافت است. به‌عنوان مثال بنزین در خودروها قابل بازیافت نیست اما روغن‌موتور خودرو شرایط بازیافت را دارد. کالاهای بازیافتی در یک فرآیند زنجیره تامین قرار می‌گیرند که ما به‌اصطلاح به آن «لجستیک معکوس» می‌گوییم. برخی کالاها مانند خودرو را پس از پایان عمر مصرف نمی‌توانیم از مبدا تفکیک کنیم اما دیگر کالاهای مصرفی که عمدتا در منازل یا محیط‌های کار هستند قابل‌بازیافت خواهند بود. بخشی از فرآیند لجستیک معکوس این است که ما بتوانیم از کالایی که عمر مفید خود را از دست‌داده ایجاد ارزش‌افزوده برای صاحب‌کالا (مصرف‌کننده) کنیم.
وی در همین خصوص ادامه داد: اگر این کار به‌خوبی درستی انجام عملیاتی شود، فرآیند تفکیک پسمانداز مبدا به‌خوبی انجام‌شده و یکی از گام‌های بزرگ لجستیک معکوس نیز اجرا خواهد شد. بر فرض که شما یک قوطی کنسرو خریداری می‌کنید، پس از استفاده یا قوطی فلزی را در کیسه پسماند قرار خواهید داد یا به سبد بازیافت خود منتقل می‌کنید. اگر این امکان وجود داشته‌باشد که بابت تحویل قوطی خالی کنسرو خریداری‌شده مبلغی به شما بازگشت داده شود، مصرف‌کننده انگیزه بازیافت مواد و زباله پسماند را پیدا خواهد کرد. به این ترتیب تفکیک زباله پسماند از مبدا انجام خواهد گرفت. اگر در یک واحد مسکونی بزرگ اعلام شود که تمام کالاهای بازیافتی از شما دریافت خواهد شد و پول آن صرف امور ساختمان (شامل نظافت، پرداخت برق عمومی و غیره) خواهد شد، هم به فرآیند بازیافت کمک خواهد شد و هم در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌شود. این نمونه‌ای از فرآیند لجستیک معکوس بازیافت پسماند خواهد بود. برنامه عمده ما این خواهد بود که لجستیک معکوس به این شکل انجام‌شده و گروه‌هایی که هویت آنها احراز شده را تشکیل داده و این مواد را جمعآوری و سپس به مراکز بازیافت تحویل دهند. به این ترتیب پسماند تبدیل به بازیافت می‌شود، پس در این چرخه معکوس، زباله پسماند، تبدیل به کالاهایی می‌شود که مزیت‌های زیادی را ایجاد می‌کنند. در انتهای این چرخه البته سود بزرگ نصیب محیط‌زیست خواهد شد.
رقم حیرت‌انگیز بازار جهانی
آرش پویان‌مهر به آمار و ارقام شگفت‌انگیز بازار جهانی بازیافت اشاره کرد و گفت: تخمین زده می‌شود که اگر فرآیند لجستیک معکوس به‌خوبی اجرا شود، یک‌میلیون و دویست‌هزار فرصت شغلی در ایران ایجاد خواهد شد. جالب است بدانید اندازه بازار جهانی تفکیک زباله پسماند و بازیافت در سال۲۰۲۲، چیزی در حدود ۶۰۰میلیارد دلار بوده‌است. پیش‌بینی‌شده این رقم در سال۲۰۲۸ به حدود ۸۰۰میلیارد دلار و نهایتا در سال۲۰۳۲ به هزار‌میلیارد دلار خواهد رسید! این درحالی است که دو قاره آسیا و اقیانوسیه در سال۲۰۲۲، نزدیک ۵۲درصد سهم این بازار را در اختیار داشتند و در مورد خاورمیانه و آفریقا این انتظار وجود دارد که در سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۲ میلادی ۱۳درصد رشد داشته‌باشد.
وی ادامه داد: بخش زیادی از فرآیند لجستیک معکوس با فناوری آمیخته شده‌است. حتی در حال‌حاضر شاهد هستیم که از تکنولوژی‌های مدرن مانند هوش‌مصنوعی یا اینترنت اشیا در بازیافت استفاده می‌شود، بنابراین در دنیا کاملا فناورانه با این مبحث برخورد شده‌است. به همین دلایل است که گردش مالی بسیار بالایی دارد.
فاصله سنتی تا صنعتی!
عضو هیات‌مدیره اتحادیه صنایع بازیافت ایران در پایان به موضوع اهمیت مکانیزه‌شدن چرخه بازیافت پرداخت و گفت: مقوله بازیافت به دو شکل در ایران در حال انجام است. بخش بزرگ‌تر آن به شیوه سنتی انجام می‌شود. افرادی که از مخازن زباله پسماند اقدام به تفکیک جمعآوری می‌کنند یا اشخاصی که با خودرو و بلندگو از مردم درخواست می‌کنند مواد بازیافتی خود را به‌فروش برسانند شامل این نوع سنتی می‌شوند. به‌عنوان مثال در بخش مواد سلولزی، فرآیند بازیافت به سنتی‌ترین شکل ممکن در کشور انجام می‌شود. به این‌صورت که کاغذ و مقوا توسط برخی از افراد از سطح جامعه شهر جمعآوری شده که درمیان آنها مواد ناخالص مانند شن و ماسه و خرده پلاستیک وجود دارد که باید تفکیک شوند. البته برخی صنایع هستند که به شکل وسیع‌تری به موضوع درآمدزایی از تفکیک زباله پسماند نگاه می‌کنند و این مواد را از طریق مزایده به‌فروش می‌رسانند، در مقابل بخش کوچک‌تری نیز در ایران به‌صورت مکانیزه انجام می‌شود که این بخش در مقابل شیوه سنتی حجم کمتری دارد. البته در سال‌های اخیر برخی شرکت‌های دانش‌بنیان به‌موضوع بازیافت ورود کرده‌اند و به‌صورت علمی، به فرآیند بازیافت کمک می‌کنند. در نهایت باید گفت اگر بحث لجستیک معکوس به‌خوبی اجرا شود شرایط بازیافت در ایران متحول شده و از حالت سنتی خود خارج می‌شود.
