«دنیای‌اقتصاد» فراز و فرود عرضه ضایعات آهنآلات در مسیر بورس کالا را بررسی کرد
شکلدهی به بازار قراضه آهن
در ایران بازار قراضه آهن یک بازار سنتی به‌‌‌شمار می‌‌‌رود که پس از جمع‌‌‌آوری توسط شرکت‌‌‌های تامین‌‌‌کننده به فروش می‌‌‌رسد. باید در نظر داشت که این بازار سنتی همواره با مسائلی روبه‌‌‌رو بوده که شفافیت را از آن دور کرده است که از جمله می‌‌‌توان به قیمت‌گذاری، مالیات ارزش‌‌‌افزوده، نبود جای مناسب برای عرضه و ... اشاره کرد؛ از همین‌‌‌رو طی چند سال گذشته ورود قراضه به بورس کالا برای سامان بخشیدن به این بازار محل مناقشه بوده است، از این‌‌‌رو که ماهیت سنتی این بازار اجازه ورود به این بازار را نداده است و از سویی این بازار بی‌‌‌متولی، همواره نیاز به قیمت‌گذاری و شفافیت و ساماندهی داشته است.
عرضه‌‌‌های تکرارنشدنی قراضه آهن
محمد آشناگر، کارشناس بازار ضایعات در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد: در سال ۱۳۹۹ قراضه‌‌‌های شرکت راه‌آهن در بورس کالا عرضه شد، اما این عرضه تنها یک‌بار و در همان زمان بود و به صورت منظم و دوره‌‌‌ای دیگر این عرضه تکرار نشد. البته باید این موضوع را در نظر گرفت که ضایعات ماهیت تولید منظم را ندارد و ریل‌‌‌ها و واگن‌‌‌های فرسوده در یک مقطع انجام شد، اما اینکه پشت پرده این عرضه چه اتفاقی افتاد و آنها را به چه کسانی واگذار کردند، تا حدی در ابهام است و عرضه آن هم در بورس چندان شفاف نبود.
آشناگر در ادامه توضیح داد: البته در آن زمان، حجم بالایی از ریل فرسوده وجود داشت که عرضه آن به صورت غیرعلنی بود و دیگر هم تکرار نشد. هم‌‌‌اکنون نیز اگر به عرضه‌‌‌های قراضه در بورس کالا نگاهی بیندازید مشاهده می‌‌‌کنید، غیر از آن تاریخ دیگر این عرضه تکرار نشده است. وی در ادامه یادآور شد: البته یک دوره‌‌‌ای نیز شرکت فولادگستر سپاهان در اصفهان قراضه‌‌‌های خردشده‌‌‌ای را در بورس کالا عرضه کرد، اما چندان با استقبال روبه‌‌‌رو نشد؛ از این‌‌‌رو پس از آن زمان دیگر قراضه آهن در بورس کالا چه به صورت ریل و چه به صورت خردشده عرضه نشد.
ورود پیچیده قراضه به بازار بورس
کارشناس بازار ضایعات در پاسخ به این پرسش که با توجه به بازار سنتی قراضه آهن، آیا ورود قراضه آهن به بورس می‌‌‌تواند این بازار نابسامان را ساماندهی کند، گفت: ورود قراضه آهن به بازار بورس با پیچیدگی‌‌‌های خاص خودش همراه است. اگر یک بار قراضه ریل را وارد بورس کرده‌‌‌اند به دلیل یکدست بودن این کالا بوده که آنالیز مشخص داشته است. یا قراضه خردشده‌‌‌ای که شرکت فولادگستر سپاهان عرضه کرده که از آنجا که این بار خردشده با دانسیته خاص و کیفیت مشخص بوده، قابل عرضه بوده است، اما سایر قراضه‌‌‌ها اگر در بورس ارائه شوند، چون درجه، کیفیت و خلوص قراضه مشخص نیست، نمی‌‌‌توان برای کالای ندیده قیمت‌گذاری انجام داد. حتی درجه‌‌‌بندی قراضه‌‌‌ها برای شرکت‌‌‌های مختلف تعاریف یکسان ندارد، قراضه درجه یک برای تمام شرکت‌‌‌ها قراضه درجه یک نیست، چراکه شرکت دیگری ممکن است قراضه درجه یک را به گونه‌‌‌ای دیگر تعریف کند.
این کارشناس ضایعات در پاسخ به این پرسش که در بازار آزاد، قراضه‌‌‌ها معمولا درجه‌‌‌بندی شده‌‌‌اند، براساس این درجه‌‌‌بندی نمی‌‌‌توان در بورس آنها را عرضه کرد، گفت: کارخانه‌‌‌ها پس از دیدن قراضه آن را قیمت‌گذاری کرده و خریداری می‌‌‌کنند و در این راستا استاندارد شرکت‌‌‌ها با یکدیگر متفاوت است. قراضه درجه یک برای شرکت‌‌‌های مختلف، تعاریف متفاوت دارد. از سوی دیگر ممکن است که باری ۷۰ درصد درجه یک، ۲۵ درصد درجه دو و ۵ درصد درجه سه باشد؛ بنابراین بارهای عرضه‌شده باید به صورت دقیق کارشناسی‌‌‌شده باشند. آشناگر در پاسخ به این پرسش که آیا نمی‌‌‌توان قراضه‌‌‌ها را تفکیک‌‌‌شده به بورس کالا عرضه کرد، گفت: یکی از راهکارها برای عرضه قراضه به بورس کالا، تفکیک قراضه‌‌‌ها و یکدست بودن آنهاست که با توجه به این موضوع که بیشتر بار قراضه‌‌‌ها درهم است، این تفکیک به راحتی نمی‌‌‌تواند انجام بگیرد. بارهای یکدست در برخی مشاغل یافت می‌‌‌شود، برای نمونه برخی که کار سوله‌‌‌سازی با ورق انجام می‌‌‌دهند، ممکن است ضایعات یکدست داشته باشند. سایر قراضه‌‌‌ها را می‌‌‌توان به درجه‌‌‌های یک، دو و سه براساس کیفیت آنها دسته‌‌‌بندی کرد. به دلیل پیچیدگی که در مسائل مربوط به قراضه وجود دارد، عرضه آن در بورس کالا سخت شده است، از همین‌‌‌رو تمایلی برای این امر وجود ندارد. برخی شرکت‌‌‌ها بار زیر ۶۰ سانتیمتر قراضه را متناسب با کوره‌‌‌ای که دارند، سوپر‌ویژه محسوب می‌‌‌کنند، برخی شرکت‌‌‌ها ممکن است متناسب با اندازه کوره‌‌‌‌‌‌هایشان که بزرگ‌تر است بار زیر ۸۰ سانتیمتر برایشان سوپر‌ویژه به حساب آید؛ بنابراین یک بار برای یک شرکت ویژه و برای شرکت دیگر ممکن است سوپر‌ویژه باشد. وی در ادامه با اشاره به درجه‌‌‌بندی قراضه‌‌‌های آهن در بازار عنوان کرد: بار قراضه باکیفیت بالا سوپر‌ویژه محسوب می‌‌‌شود، سپس به ترتیب قراضه‌‌‌های آهن ویژه، درجه یک، درجه دو و درجه سه قرار دارند. شکل و اندازه کوره کارخانه ممکن است این درجه‌‌‌بندی قراضه را تغییر دهد. این کارشناس بازار ضایعات در ادامه با تاکید بر این موضوع که تا زمانی که قراضه دیده نشود، قیمت‌گذاری روی آن انجام نمی‌‌‌گیرد، گفت: باید زیر و روی بار قراضه دیده شود تا خریدار نسبت به یکدست بودن آن اطمینان حاصل کند. از سوی دیگر برخی فولادها از نوع آلیاژی به شمار می‌‌‌روند که این نوع فولادها مناسب شرکت‌‌‌های آلیاژی هستند و برای شرکت‌‌‌های فولادسازی از نوع شمش مناسب نیستند. بنابراین با توجه به مدیریت پیچیده عرضه قراضه آهن در بورس کالا، چندان اشتیاقی برای این امر وجود ندارد.
آشناگر در ادامه خاطرنشان کرد: فولادسازان بزرگ در کشور حدود ۲۰ درصد قراضه استفاده می‌‌‌کنند که بیشتر شرکت‌‌‌های تولیدکننده شمش فولادی هستند و این غول‌‌‌ها عمده مصرف را به سمت خود می‌‌‌کشانند.
قیمت‌گذاری قراضه آهن
وی همچنین در پاسخ به این پرسش که نحوه قیمت‌گذاری قراضه آهن چگونه است، عنوان کرد: قراضه آهن نیز مانند زنجیره فولاد، براساس درصدی از قیمت شمش در بورس کالا، قیمت‌گذاری می‌‌‌شود. برای نمونه شمش در یک هفته ۲۰ هزار تومان قیمت می‌‌‌خورد، البته قیمت بازار آزاد متفاوت‌‌‌تر از بورس و کمی بالاتر است. کارخانه با توجه به این موضوع که شارژ کوره خود را براساس چه نوع قراضه‌‌‌ای درجه‌‌‌بندی کرده، ممکن است ۱۰ درصد از قراضه درجه سه، ۵۰ درصد درجه دو و ۴۰ درصد درجه یک نیاز داشته باشد که این ترکیب روی قیمت قراضه‌‌‌ها تاثیرگذار است. این کارشناس بازار ضایعات در ادامه خاطرنشان کرد: البته ممکن است برخی شرکت‌‌‌ها هزینه‌‌‌های بالاتری داشته باشند، از این‌‌‌رو قراضه‌‌‌های ارزان‌‌‌تری را خریداری می‌‌‌کنند. هرچند قیمت قراضه متاثر از قیمت شمش است، اما ساختار درون‌شرکتی نیز بر این موضوع تاثیرگذار است و شرکت براساس قیمت فروش شمش، هزینه‌‌‌های تولید و سود خود، قراضه را خریداری می‌‌‌کند. آشناگر در پاسخ به این پرسش که آیا فروشنده با قیمت پایین‌‌‌تر کالای خود را به خریدار می‌‌‌فروشد، عنوان کرد: در بازار معمولا فروشنده به کسی که قیمت بالاتری می‌‌‌دهد، کالای خود را می‌‌‌فروشد. فولادسازان به روش‌‌‌های مختلف قراضه را از بازار جمع می‌‌‌کنند، تامین‌‌‌کنندگان مختلف دارند و برای تامین‌‌‌کنندگانی که حجم بالایی برای آنها قراضه تامین کنند، پاداش تعیین می‌‌‌کنند. در کل سیستم قیمت‌گذاری قراضه تابعی از شمش فولاد است.
بودن یا نبودن در بورس کالا؟
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به پیچیدگی مسائل قراضه و نحوه قیمت‌گذاری آن، ورود قراضه به بورس کالا چندان ضروری به نظر نمی‌‌‌رسد، گفت: نمی‌‌‌توان ادعا کرد که چنین لزومی احساس نمی‌‌‌شود، اگر ساز و کارها به درستی پیدا شود یا شاید مکانیزم بورس تغییر کند، بورس کالا می‌‌‌تواند برای قراضه مفید واقع شود؛ ولی از آنجا که قراضه موضوعی نیست که در اولویت نخست تصمیم‌‌‌گیران کشور قرار بگیرد، از این‌‌‌رو ساماندهی این بازار مورد توجه هیچ نهاد خاصی نیست تا به صورت اختصاصی برای آن تصمیم‌‌‌گیری شود و برای پیچیدگی‌‌‌های این بازار در بورس کالا راهکارهایی اندیشیده شود. بنابراین با ساز‌و‌کارهای بازار سنتی همچنان اداره می‌‌‌شود.
این کارشناس ضایعات آهن در ادامه توضیح داد: از سوی دیگر باید در نظر داشت که بازار قراضه بازاری برعکس سایر بازارهاست، فروشنده قراضه‌‌‌ها همواره سازمان‌‌‌ها نیستند، برای نمونه سازمان حمل و نقل ریلی یا یک شرکت خاص اگر بتواند قراضه خردشده یکدست به شما بدهد، اما سایر قراضه‌‌‌ها باید از کف بازار جمع شوند و در مرحله آخر به دست شرکت‌‌‌ها و بنگاه‌‌‌ها برسد و از آنجا که سیکل آن به گونه‌‌‌ای است که از مصرف‌‌‌کننده به دست تولیدکننده می‌‌‌رسد، سیکل معکوسی دارد و این روند کار را مشکل کرده است؛ بنابراین باید شرکت‌‌‌های بزرگی وجود داشته باشند که بانی این موضوع شوند و تمام قراضه‌‌‌ها را از بازار خریداری کنند که البته خود این موضوع هزینه‌‌‌تراشی می‌‌‌کند و هر اندازه تعداد دست‌‌‌ها بیشتر شود، هزینه‌‌‌ها نیز بیشتر می‌‌‌شود که باید قراضه‌‌‌ها خردخرد جمع شود و راهی انبارهای کوچک شود و از انبارهای کوچک جمع شده و به انبارهای بزرگ می‌‌‌رود و انبارهای بزرگ‌تر به کارخانه‌‌‌ها می‌‌‌فروشند که در این روند اگر واسطه وجود داشته باشد، او هم به‌‌‌دنبال سود خود خواهد بود. آشناگر در ادامه خاطرنشان کرد: اگر بنگاه‌‌‌ها از شرکت واسطه‌‌‌ای قراضه را خریداری کرده و در بورس عرضه کنند، شرکت‌‌‌های بزرگ و مصرف‌‌‌کننده نیز می‌‌‌توانند آن را از بورس خریداری کنند. اما مساله آن است که در کل ضایعات از طریق مردم و از کوچه و خیابان جمع می‌‌‌شود، مراحل بسیاری را طی می‌‌‌کند تا به دست مصرف‌‌‌کننده برسد و این موضوع به پیچیدگی‌‌‌های آن اضافه می‌‌‌کند. این پیچیدگی‌‌‌ها مانع ورود قراضه به بورس کالا شده است. وی در پایان یادآور شد: البته در بازار فرعی بورس کالا ضایعات عرضه می‌‌‌شود، اما چندان مورد استقبال قرار نگرفته است.
قراضه آهن در بازار فرعی
بازار فرعی بورس کالا، بازاری است که ضایعات فلزی از جمله آهنآلات با دسته‌‌‌بندی مختلف در آن عرضه می‌‌‌شود. البته یکی از شرایط عرضه در این بازار آن است که کالا دارای مشخصات، شرایط و کیفیت قابل احراز بوده و امکان تطبیق کیفیت آن برای خریداران وجود داشته باشد؛ این در حالی است که خریداران قراضه آهن پس از دیدن کالا اقدام به خرید می‌‌‌کنند تا از کیفیت مورد نظر خود اطمینان حاصل کنند.
ابوذر انصاری کارشناس بورس کالا در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره بازار فرعی بورس کالا عنوان کرد: در بازار فرعی ضایعات مختلف از جمله فلزات و آهنآلات عرضه می‌‌‌شود، اما در این بازار اجباری به عرضه برای شرکت‌‌‌ها وجود ندارد و برخی شرکت‌‌‌ها و سازمان‌‌‌ها مانند شهرداری ممکن است برای شفافیت کار خود در این بازار فرعی عرضه داشته باشد. انصاری در ادامه خاطرنشان کرد: بنابراین در بازار فرعی که ضایعات در آن عرضه می‌‌‌شود، اجباری در عرضه آن وجود ندارد، از این‌‌‌رو آن گونه که در بازار اصلی اجبار و اصرار به قیمت‌گذاری شمش یا کاتد وجود دارد، در این بازار چنین اصراری وجود ندارد. وی در ادامه یادآور شد: شرکت‌‌‌هایی که خریدار ضایعات آهن هستند، معمولا تمایلی به دیدن این کالا دارند تا نسبت به کیفیت آن مطلع شوند، بنابراین ممکن است ترجیح بدهند که از بازار آزاد نیاز خود را خریداری کنند تا اینکه از این بازار آن را تامین کنند.
