«دنیای‌اقتصاد» در گفتوگو با دبیر انجمن صنفی صنعت شیشه بررسی کرد
تنش ارزی در صادرات شیشه
برنامه پرواز صنعت بلورین
در حال حاضر بیش از ۵۰هزار نفر به‌طور مستقیم در خطوط تولید واحدهای مختلف صنعت شیشه فعالیت دارند.
انواع تولیدات شیشه
حسین زجاجی دبیر انجمن صنفی صنعت شیشه ایران درباره عملکرد صنعت شیشه در سال گذشته در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد: در کشور در چهار حوزه شیشه شامل شیشه تخت، شیشه بستهبندی، شیشه رومیزی (بلور، کریستال، اوپال) و سایر صنایع مصنوعات شیشهای تولید انجام می‌گیرد.
حوزه شیشه تخت شامل شیشه‌‌‌های فلوت ساده و رنگی، شیشه مشجر ساده و رنگی، شیشه تخت فلوت مخصوص شیشه اتومبیل، صنایع جانبی شیشه تخت فلوت شامل شیشه دوجداره، شیشه نشکن، شیشه لوازم خانگی، شیشه پوشش‌‌‌دار برای کنترل انرژی در ساختمان و آینه کاربرد دارد. شیشه فلوت در صنعت آینه بیشتر از شیشه‌‌‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شیشه بستهبندی صنایع غذایی و دارویی به سه صورت، شیشه جار یا دهان گشاد، بطری و شیشه بستهبندی دارو تولید می‌شود. شیشه‌‌‌های بستهبندی بیشتر در صنایع غذایی و دارویی کاربرد دارند.
دسته سوم، شیشه بلور یا رومیزی هستند که شامل ظروف آشپزخانه بلور و ظروف کریستال و ظروف اوپال می‌‌‌شوند. بخش چهارم تولیدات شیشه مربوط به سایر صنایع همچون لوله شیشهای و پوکه شیشهای و... می‌شود.
تولید ۲میلیون و ۹۰۰هزار تنی شیشه
زجاجی در ادامه با اشاره به میزان آمار تولیدی در بخش‌‌‌های مختلف شیشه در سال گذشته عنوان کرد: در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۲ میلیون و ۹۰۰هزار تن تولید شیشه در بخش‌‌‌های مختلف داشته‌‌‌ایم که از این میزان یک میلیون و ۶۵۰هزار میلیون تن آن به تولید شیشه تخت اختصاص پیدا کرده است. همچنین در زمینه بطری ۷۵۰هزار تن و در زمینه بلور ۳۷۰هزار تن تولید داشته‌‌‌ایم. مجموع واحدهای تولیدی در سال گذشته، بین ۸۰ تا ۸۵درصد ظرفیت اسمی خود کار کرده‌‌‌اند که یک ظرفیت نرمال به‌‌‌شمار می‌رود و می‌توان ادعا کرد که ظرفیت خالی در صنعت شیشه باقی نمانده است.
وی با اشاره به واحدهای جدیدی که در سال گذشته راه‌‌‌اندازی شده‌‌‌اند، عنوان کرد: در سال ۱۴۰۱ دو واحد تخت شیشه راه‌‌‌اندازی شده‌‌‌اند که با وجود این دو واحد، ۳۰۰هزار تن تولید شیشه تخت به ظرفیت کشور اضافه شده است. البته باید یادآور شد که حدود ۱۵۰هزار تن تولید به دلایل مختلف از ظرفیت کشور نیز کاهش یافته است؛ به این دلیل که یکی از این واحدهای جدید در اواخر سال اضافه شده و دیگر آنکه سه واحد در طول سال تعمیرات اساسی داشته‌‌‌اند و به این خاطر حدود ۱۵۰هزار تن از تولیدات از دست رفته‌‌‌است.
دبیر انجمن صنفی صنعت شیشه در ادامه خاطرنشان کرد: در زمینه تولید بطری نیز برخی واحدها توسعه داشته‌‌‌اند و واحدهای جدید راه‌‌‌اندازی کرده‌‌‌اند که با وجود این واحدهایی که به تازگی راه‌‌‌اندازی شده‌‌‌اند، ظرفیت نزدیک به ۵۰۰هزار تن به ۷۵۰هزار تن رسیده و ۲۰۰هزار تن به ظرفیت تولید بطری اضافه شده است، با توجه به توسعه‌‌‌های جدید قرار است در سال‌جاری تولید در این بخش به ۹۰۰هزار تن برسد. در زمینه تولید شیشه بستهبندی، ۶۰درصد مربوط به شیشه بطری و ۴۰درصد نیز مربوط به شیشه دهان گشاد یا جار و ۲۵۰ میلیون عدد نیز شیشه دارویی است.
میانگین مصرف سرانه بطری در ایران
زجاجی با اشاره به میانگین مصرف سرانه بطری در کشور عنوان کرد: در طول سال هر ایرانی به صورت متوسط ۱۵ عدد بطری شیشهای استفاده می‌کند، این در حالی است که میانگین جهانی آن به ۵۰ عدد میرسد و این عدد در کشورهای اروپایی به ۱۷۰ عدد میرسد. البته یکی از دلایل مصرف بالای بطری در دنیا، به مشروبات الکلی بازمی‌گردد. از سوی دیگر، در سطح جهان شیشه به خوبی بازیافت می‌شود؛ اما در ایران بیشتر از بطری پلاستیکی پت یا قوطی استفاده می‌شود، از این رو سبب فاصله سرانه ما با سرانه جهانی شده، این در حالی است که در صنایع غذایی و دارویی بطری شیشهای بهداشتی‌‌‌تر از پت یا قوطی است. شیشه به راحتی در یخچال نگهداری می‌شود بدون اینکه هیچ گونه آسیبی به محتوای آن برسد و این مساله‌ای است که مردم از آن آگاهی ندارند.
تولید رقابتی کریستال ایرانی
وی در ادامه تاکید کرد: در زمینه تولید بلور نیز به تنوع و کیفیت لازم دست پیدا کرده‌‌‌ایم، تولیداتی که در بازار قابل رقابت هستند و عموم مردم می‌توانند از آنها استفاده کنند. در زمینه کریستال قدرت رقابت تولیدات ایرانی افزایش یافته است و حرف‌‌‌های بسیاری برای گفتن داریم.
این مسوول انجمن صنفی تولیدکنندگان شیشه با تاکید بر این موضوع که بیشتر نیاز بازار داخل را می‌توانیم تامین کنیم، گفت: بیش از 85درصد نیاز بلور را در داخل می‌توانیم تامین کنیم و ممکن است برخی تولیدات خاص وارد شود که از مجرای غیرقانونی و بهصورت قاچاق وارد کشور می‌شود. در زمینه بلور 370هزار تن تولید داخلی داریم.
زجاجی در ادامه با تاکید بر این موضوع که تولیدات کمی و کیفی شیشه به رشد قابل قبولی رسیده‌‌‌اند، عنوان کرد: از نظر کمی در زمینه تولید شیشه در داخل به حد قابل قبولی رسیده‌‌‌ایم و تولیدکنندگان این صنف قادر شده‌‌‌اند بخش مهمی از شیشه تخت کشور را تامین کنند؛ البته از نظر کیفی همچنان جا دارد که به سمت تولیدات باکیفیت بالاتر پیش برویم و شیشه‌‌‌هایی با ارزش‌‌‌افزوده بالاتر تولید کنیم. همچنین باید در زمینه تولید شیشه‌‌‌های تخت خاص مانند شیشه‌‌‌های شفاف، شیشه‌‌‌های رنگی، پنل شیشه‌‌‌های خورشیدی و... که عمدتا وارداتی هستند، نیز پیشقدم شویم. یا در زمینه تولید شیشه دودی خودرو از سال گذشته گام‌‌‌هایی برداشته‌‌‌ایم که تا پیش از این از طریق واردات این نیاز در کشور برطرف می‌‌‌شد.
زجاجی در ادامه با تاکید بر این موضوع که تولیدات با ارزش‌‌‌افزوده بالاتر سودآوری بیشتری به همراه دارند، عنوان کرد: در دنیا شیشه تخت، هر تن آن از 300 دلار تا 1500 دلار قیمت دارد، این در صورتی است که اگر شیشه شفاف تولید شود، بدون شک به قیمت بالاتری به فروش میرسد. هرچند ما در تحریم‌‌‌ها، در صنعت شیشه هدف‌‌‌گذاری‌‌‌هایی انجام داده‌‌‌ایم تا بتوانیم به شیشه به قیمت 450 دلار برسیم که این امر نیز به خودی خود به دانش روز و فناوری نیاز دارد.
وی با اشاره به هدف تولید شیشه در سال 1402 عنوان کرد: در سال‌جاری برنامه‌‌‌ریزی کرده‌‌‌ایم که به تولید 2/ 3 میلیون تن شیشه برسیم.
دبیر انجمن صنفی صنعت شیشه در ادامه با اشاره به این موضوع که امکان استفاده20 تا 25درصد شیشه خرده در فرمول تولید انواع شیشه وجود دارد بیان کرد: اگر از بازیافت شیشه استفاده نکنیم، باید از معادن استفاده کنیم که در این صورت باید منابع طبیعی بیشتری مورد استفاده قرار گیرد، این در حالی است که بازیافت شیشه از یک‌‌‌سو، سبب حفظ محیط‌زیست می‌شود و از سوی دیگر، در مصرف انرژی صرفه‌‌‌جویی به عمل می‌‌‌آورد. که متاسفانه در بخش بازیافت شیشه که از اهمیت بالایی برخوردار است اقدام موثری از طرف مسوولان ذی‌ربط صورت نپذیرفته است.
روند کاهشی صادرات شیشه
دبیر انجمن صنفی صنعت شیشه با اشاره به صادرات شیشه در سال گذشته عنوان کرد: صادرات شیشه در سال 1401 نسبت به سال 1400 با 20درصد کاهش همراه بوده است. در صنعت شیشه بهصورت کلی بین 30 تا 35درصد تولیدات به صادرات اختصاص پیدا می‌کند. اما سال گذشته صادرات با موانعی روبه‌‌‌رو بود که در این میان می‌توان به تفاوت نرخ ارز بازار و ارز نیمایی اشاره کرد.
عامل دیگر مربوط به حکم دیوان عدالت اداری است، برای ساماندهی بازار داخلی و حفظ بازارهای صادراتی و تعهد برگشت ارز صادراتی با پیشنهاد انجمن صنفی صنعت شیشه و موافقت وزارت صمت و هماهنگی با گمرک از سال 1398، قرار شد که تنها تولیدکنندگان و نمایندگان آن قادر به صادرات باشند که این موضوع برای تولیدکنندگان و کل بازار به نوعی جا افتاد و صادرات یک روند منطقی و افزایشی از نظر کمی و ارزشی داشت؛ اما در این راستا شکایت‌‌‌هایی انجام شد و دیوان عدالت اداری در ابتدای سال 1401 آن بخشنامه گمرک را لغو کرد و این موضوع سبب شد که تجار شیشه‌‌‌هایی با کیفیت‌‌‌های متفاوت را با قیمت‌های متفاوت صادر کنند و این موضوع باعث برهم زدن بازار شیشه ایران شد. از سوی دیگر، موضوعاتی همچون ورود چین به بازارهای ما بعد از کرونا با قیمت‌های تعدیل‌شده سبب شد که بخشی از بازارهای صادراتی خود را از دست بدهیم. همچنین روسیه نیز بعد از جنگ و تحریم‌های اروپا بخشی از بازارهای منطقه را به تصرف خود درآورد. اگر این موارد ساماندهی نشود، بازار صادراتی آسیب خواهد دید.
معضلات ورود به بورس کالا
زجاجی در ادامه با اشاره به مشکلاتی که برای صنعت شیشه پس از ورود به بورس‌کالا پیش آمد، عنوان کرد: انتهای سال 1400 و ابتدای سال 1401 شیشه تخت با توجه به تولید 30درصد بیش از نیاز داخلی وارد بورس‌کالا شد ( به غیر از شیشه تخت خودرویی). وارد شدن شیشه تخت به بورس‌کالا به‌‌‌جای شفاف‌‌‌سازی تا حدی بازار را به‌‌‌هم ریخت و سبب افزایش دلال‌‌‌ها در این بازار شد. این در حالی است که وارد شدن به بورس‌کالا نیازمند بررسی جدی و کارشناسانه است، چراکه امکان دارد برخی کارخانه‌‌‌ها، امکان اینکه تمام محصولات خود را در بورس‌کالا عرضه کنند نداشته باشند. برای ورود شیشه به بورس‌کالا باید حتما با صاحبان این صنایع مشورت صورت می‌‌‌گرفت که متاسفانه این کار انجام نشد، لازم به ذکر است که نشست‌هایی با صاحبان صنایع شیشه صورت پذیرفت ولی دیدگاه‌ها‌ی ایشان به صرف اینکه آقای وزیر دستور فرمودند مدنظر قرار نگرفت در حالی که کار را باید به اهل آن سپرد تا کار کارشناسی‌شده از دل آن بیرون بیاید.
موضوعی که به عنوان ایراد محصولات عرضه شده در بورس‌کالا اخیرا نیز توسط ریاست محترم جمهور مطرح شد. درخواست ایشان به درستی عنوان شد که بدنه و صاحبان هررشته صنعت حتما به دلیل تخصص و وسط میدان بودن تصمیمات مناسب‌تری نسبت به دولت برای آن رشته از صنعت خواهند گرفت.
مزیت تولید شیشه در ایران
وی در ادامه با تاکید بر این موضوع که تولید شیشه در ایران همراه با مزیت است، گفت: دسترسی به مواد معدنی، انرژی و نیروی انسانی ارزان در ایران، نسبت به سایر تولیدکنندگان جهانی تولید شیشه را مثل سایر محصولات صنایع معدنی همراه با مزیت کرده است و ما باید از این مزیت نهایت استفاده را ببریم نه اینکه با اقدامات کارشناسی‌‌‌نشده موانعی برای تولید ایجاد کنیم؛ این در حالی است که کشوری مانند ترکیه در زمینه تولید شیشه تخت حرف اول را در منطقه می‌‌‌زند و به بسیاری از کشورهای هدف ورود پیدا کرده است، چرا این اتفاق برای ایران که در زمینه تولید شیشه دارای مزیت بیشتری نسبت به ترکیه است، روی ندهد. مشکلاتی همچون تفاوت نرخ ارز، بخشنامه‌های متعدد، نداشتن دیپلماسی اقتصادی و مشکلات عمومی در سطح اقتصاد باعث می‌شود که نتوانیم به چنین جایگاهی دست پیدا کنیم.
دبیر انجمن صنفی صنعت شیشه با تاکید بر این موضوع که صنعت شیشه توسط بخش خصوصی اداره می‌شود، عنوان کرد: صنعت شیشه 99درصد با واحدهای بخش خصوصی اداره می‌شود و این بخش توانسته ظرفیت‌‌‌های بسیار خوبی را برای این صنعت ایجاد کند. این صنعت به صورت سالانه از رشد بین 5 تا 4درصد برخوردار است و در زمینه صادرات نیز گام‌‌‌های خوبی برداشته است و کشورهای همسایه متقاضیان خوبی برای این صنعت به شمار می‌‌‌روند.
زجاجی در پاسخ به این پرسش که آیا در تابستان با قطعی برق و در کل محدودیت انرژی روبه‌‌‌رو نیستید، عنوان کرد: کارخانه‌‌‌های تولید شیشه را نمی‌توان متوقف کرد؛ از این رو اگر برق، گاز، گازوئیل و مازوت به آنها نرسد، کوره‌‌‌های آنها خاموش خواهد شد و امکان روشن شدن دوباره وجود ندارد. یک کوره در خط تولید شیشه حدود 15 تا 20 سال خاموش نمی‌شود. اگر یک‌بار خاموش شد، کوره از بین می‌رود. برای سرمایه‌گذاری در یک کارخانه تولید شیشه، تنها بخش کوره ذوب آن 35 تا 40درصد از سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص می‌دهد. با توجه به اهمیت کوره ذوب، تعمیرات اساسی کارخانه‌‌‌ها 4 تا 5 ماه طول می‌‌‌کشد. بنابراین تنش‌‌‌های سوخت، اثرگذاری دو تا سه برابری نسبت به سایر صنایع برای صنعت شیشه ایجاد خواهد کرد.
تامین مواد اولیه
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در صنعت شیشه در تامین مواد اولیه با مشکلی روبه‌‌‌رو نیستید، عنوان کرد: به صورت کلی معادن سیلیس به عنوان مواد اولیه تولید شیشه در ایران فراوان هستند، اما مشکل آن است که به راحتی سیلیس مرغوب به‌‌‌دست نمی‌‌‌آید، از این رو فرآوری سیلیس و فلدسپات به عنوان مواد اولیه شیشه به نحو دلخواه توسعه پیدا نکرده است. اگر کیفیت مواد اولیه مناسب باشد، می‌توانیم به تولید باکیفیت دست پیدا کنیم که در برخی مواقع با کمبود مواد اولیه مرغوب روبه‌‌‌رو هستیم.
خوشبختانه کربنات سدیم که در زمره مواد اصلی پراهمیت در تولید شیشه است بهصورت صنعتی توسط سه واحد بزرگ در کشور تولید می‌شود و سال‌هاست نیازی به واردات ندارد. در این بخش نیز باوجود ظرفیت مازاد به دلیل مشکلات معدن، گاز و سوخت گاه دچار محدودیت‌هایی می‌شویم که مسوولان باید به اهمیت تولیدکربنات سدیم در کشور بیشتر توجه فرمایند.
دولت، مخل صادرات پایدار نشود
این مسوول انجمن صنفی تولیدکنندگان شیشه در ادامه تاکید کرد: صنعت شیشه وظیفه خود را به درستی انجام داده است. در وهله نخست نیز تامین نیاز داخلی با کیفیت مطلوب و قیمت مناسب را وظیفه خود می‌‌‌داند و صادرات را در اولویت بعدی قرار داده است.
زجاجی با تاکید بر این موضوع که ما اجبار به صادرات داریم، تصریح کرد: زمانی که صادرات در کشورهای هدف جا بیفتد، پس از مدتی می‌تواند ماندگار شود و درخواست ما از دولت آن است که با بخشنامه‌‌‌ها و قوانین متعدد و متعارض این پایداری صادرات را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان برهم نزند. باید قوانین و بخشنامه‌‌‌ها نیز بر اساس کار کارشناسی وضع شوند.
وی در پایان تاکید کرد: صنعت شیشه در داخل کشور، نقش خود را به خوبی ایفا کرده و هر واحد تولیدی شیشه به صورت میانگین برای 400 تا 500 نفر اشتغال‌زایی ایجاد کرده و در کل حدود 45 تا 50هزار نفر در این صنعت هم‌‌‌اکنون مشغول به کار هستند.
