بی‌توجهی دولت به صنعت زغال‌سنگ
قیمت فروش زغال یا جواز توقف تولید؟
روزهای سیاه زغال تمام نمی‌شود؟
یکی از مهم‌ترین حامل‌‌‌های انرژی در دنیا که از دیرباز در صنایع از آن استفاده می‌‌‌شده در ایران مغفول واقع شده است. زغال‌سنگ در ایران طی سالیان گذشته زیان‌‌‌های بسیاری را تحمل کرده و نه تنها توسعه‌نیافته، بلکه آمار تولید بعضا کاهشی بوده است. دلیل این اتفاق عدم‌صرفه اقتصادی توسعه معادن زغال‌سنگ است. قیمت‌های دستوری بزرگ‌ترین ضربه را به زغال‌سنگ زده‌‌‌اند. تولیدکنندگان داخلی مجبور به فروش محصولات خود با قیمت‌های بسیار پایین هستند. این در حالی است که محصولات مشابه از کشورهای دیگر با قیمت‌های بسیار بالاتر (نزدیک به ۱۲۰درصد بالاتر از قیمت داخلی)، وارد کشور شده و خریداری می‌‌‌شوند.
این امر باعث ناامیدی تولیدکنندگان زغال‌سنگ کشور شده است. در حال حاضر نه تنها تولید گسترش نمی‌‌‌‌یابد و هیچ سرمایه‌گذاری جدیدی در این حوزه انجام نمی‌شود بلکه معادن موجود نیز با ظرفیت کامل فعالیت نمی‌‌‌کنند و آمار تولید درحال سقوط است. همه این مسائل در حالی است که به گفته سعید صمدی ایران نزدیک به ۱۴میلیارد تن ذخیره زمینشناسی زغال‌سنگ دارد و یک فرصت طلایی برای استخراج و استحصال این ماده معدنی در کشور وجود دارد. حامل‌‌‌های انرژی جدید در دنیا به سمتی می‌‌‌روند که دیگر نیازی به استفاده از زغال سنگ در صنایع احساس نشود. طبق پیش‌بینی‌‌‌ها بعد از ۴ دهه تنها صنایعی که با ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات قدیمی کار می‌کنند از این ماده معدنی استفاده خواهند کرد و این یعنی اگر طی ۴ دهه مقدار‌‌زیادی از زغال‌سنگ موجود در کشور استخراج نشود در سال‌های بعد فرصت استفاده از آن از بین خواهد رفت.
این مشکلات با حمایت حداقلی دولت از تولیدکنندگان داخلی قابل رفع است اما دولت هیچ توجهی به این بخش از صنعت کشور نمی‌‌‌کند. بخشی که اگر تعطیل شود به اقتصاد کشور لطمه خواهد زد.
تولیدکنندگان درخواست‌‌‌های خود را هم به صورت شرکتی و هم از طریق تشکل‌ها به گوش دولت می‌‌‌رسانند اما گویا دولت هیچ برنامه‌‌‌ای برای حمایت از تولیدکنندگان زغال‌سنگ داخلی ندارد. این بی‌توجهی در حالی صورت می‌گیرد که وزارت صمت برای برطرف کردن کوچک‌ترین مشکلات معدنی کشور جلسات متعددی برگزار کرده و به دنبال رفع آنهاست. اما زغال‌سنگ به طرز عجیب و بی‌رحمانه‌‌‌ای مغفول واقع شده است.
واردات گسترده زغال‌سنگ
سعید صمدی دبیر انجمن زغال‌سنگ آهن ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» از وخامت اوضاع زغال‌سنگ کشور گفت و عنوان کرد: شرایط نسبت به قبل نه‌‌‌تنها بهتر نشده است بلکه به مراتب وضعیت بدتری را شاهد هستیم. هزینه‌‌‌ها نسبت به ۶ ماه قبل افزایش یافته و قیمت محصول نیز کاهش یافته است. البته قیمت‌های دستوری دولتی در ایران پایین است در حالی که قیمت‌های جهانی نرخ‌های بالاتری دارند. با توجه به این دو موضوع همچنان توسعه معادن زغال‌سنگ صرفه اقتصادی ندارد. طبق صورت‌های مالی ذوب‌‌‌آهن که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ داخلی است، در سال گذشته قیمت هر تن زغال‌سنگ وارداتی ۷میلیون و ۸۰۰هزار تومان بوده است. پیش‌بینی امسال این است که این نرخ ۱۲میلیون تومان باشد، در حالی که قیمت زغال داخلی به ازای هر تن ۳میلیون و ۵۰۰هزار تومان است. بنابراین با این شرایط اگر به سمت واقعی‌سازی قیمت‌ها حرکت نکنیم، سرمایه‌گذاری در بخش زغال‌سنگ به هیچ وجه اقتصادی نخواهد بود.
وی ادامه داد: قیمت تمام شده محصول افزایش یافته است اما قیمت دولتی زغال تغییر نداشته است. وقتی قیمت زغال‌سنگ وارداتی ۱۲۰درصد گران‌تر از محصول داخلی است، دولت می‌تواند قیمت محصول داخلی را ۴۰درصد افزایش دهد تا تولید در داخل نیز معقول و منطقی باشد. طی سال گذشته واردات زغال‌سنگ به کشور به ارزش ۶۰۰میلیون دلار رسید. علت این واردات عظیم کاهش تولید داخلی است. امروزه نزدیک به ۵۰درصد از مصرف داخلی زغال‌سنگ از کشورهای دیگر وارد می‌شود. در حالی که اگر قیمت‌ها واقعی باشند، سرمایه به سمت تولید زغال‌سنگ می‌رود، معادن فعلی با ظرفیت بالاتر فعالیت می‌کنند و معادن جدید فعال خواهند شد که منتهی به افزایش تولید داخلی می‌شود.
دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران به محدودیت‌های دولتی بر صادرات اشاره کرد و گفت: زغال‌سنگ به دو حوزه ککشو و حرارتی تقسیم می‌شود. در حوزه ککشو اگر تصمیم بر صادرات بگیرید باید به این نکته توجه کنید که ککشو مانند نفت‌‌‌خام در بازار عمل می‌کند. به این معنی که زغال ککشو را می‌شود به راحتی صادر کرد اما باید تضمین گرفت که یک بازار صادراتی ۵ساله دارید. امروزه خریداران در بازار جهانی نیز مشتاق به انعقاد قراردادهای بلندمدت هستند، این امر باعث ایجاد اطمینان و ثبات در بازار و تولید می‌شود. فرمول‌‌‌های قیمت‌گذاری نیز مبتنی بر قیمت‌های جهانی هستند تا هیچ‌‌‌یک از طرفین متضرر نشوند. در ایران با محدودیت‌های تجاری از سمت دولت مواجه هستیم. ممکن است یک تولیدکننده با یک مصرف‌کننده خارجی قرارداد ۵ساله امضا کند اما به یکباره از سمت دولت محدودیت بر صادرات اعمال شود و صادرکننده داخلی نتواند به تعهدات خود عمل کند.
گوش ناشنوای صمت
سعید صمدی در پاسخ به این سوال که دولت چه میزان با تولیدکنندگان تعامل دارد؟ عنوان کرد: تمام مسائل بیان شده را به وزارت صمت ارسال کرده‌‌‌ایم. درخواست تشکیل جلسه برای بهبود وضعیت زغال‌سنگ کشور را داشتیم. ما از دولت پول، یارانه و هرگونه کمک مالی نمی‌خواهیم. درخواست ما این است که زغال‌سنگ داخلی را نه با قیمت زغال وارداتی از استرالیا، چین و اندونزی، حتی ۴۰درصد ارزان‌‌‌تر از آن خریداری کنید. اما هیچ اقدام مثبتی در این راستا صورت نگرفته است. همین بی‌توجهی دولت باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه انجام نشود و هر روز وضعیت این صنعت وخیم‌‌‌تر شود. دولت حتی جلسه‌‌‌ای برگزار نمی‌‌‌کند تا رو در رو حرف‌‌‌های تولیدکنندگان داخلی و دغدغه‌‌‌های آنها را بشنود. تا امروز به کرات نامه‌‌‌های مختلفی برای بیان چالش‌ها و درخواست‌‌‌های تولیدکنندگان داخلی تنظیم و ارسال کرده‌‌‌ایم اما دولت توجهی به اهمیت این موضوع ندارد. در وضعیتی که کشور با کمبود ارز مواجه است چرا باید ۶۰۰میلیون دلار زغال‌سنگ وارد کشور شود؟ در حالی که با حمایت از تولید داخل می‌توان تمام زغال‌سنگ موردنیاز کشور را از داخل تامین کرد. ایران ۱۴میلیارد تن ذخیره زمینشناسی زغال‌سنگ دارد. با سرمایه‌گذاری مدون می‌شود به راحتی این منابع را استخراج و استفاده کرد. منابع زغال‌سنگ این‌‌‌گونه نیست که برای نسل‌‌‌های آینده باقی بگذاریم. این ماده احتمالا تا ۴۰ سال بعد ارزش خود را از دست داده و جایگزین‌‌‌های بهتری برای آن پیدا شود. اگر امروز فرصت را غنیمت شمرده و از آن استفاده شود، یک پیروزی است و اگر به نسل‌‌‌های بعد منتقل شود، احتمالا یک شکست تلقی می‌شود.
وی در پایان به تشریح لزوم آموزش نیروی انسانی پرداخت و ادامه داد: هر کارگری که وارد معادن زغال‌سنگ می‌شود طبق پروتکل‌‌‌های قانونی ابتدا باید معاینه شود، چون قرار است در دل زمین فعالیت‌های معدن‌‌‌کاری را انجام دهد. آموزش ایمنی هم یکی از ارکان و ملزومات ورود به معادن زغال‌سنگ است تا کارگران برای حوادثی مانند ریزش معدن و گازگرفتگی آماده باشند و در مواقع لزوم چگونه از تجهیزات ایمنی استفاده کنند. پس از آن کارگر معدن به نسبت حوزه‌‌‌ای که در معدن قرار است در آن فعالیت کند آموزش‌‌‌های لازم را دریافت می‌کند. این آموزش‌‌‌ها در جهت تخصصی‌‌‌تر کردن فعالیت کارگران صورت می‌‌‌پذیرد. با گذراندن این آموزش‌‌‌ها یک کارگر تخصصی‌‌‌تر می‌تواند در یک حوزه از معدن زغال‌سنگ فعالیت کند و بهره‌‌‌وری بیشتری داشته باشد. ضمن اینکه طی سال‌های گذشته به دلیل اینکه آمار تولید نزولی بوده است، کارگران کمتری جذب می‌‌‌شوند.
