«دنیای اقتصاد» دلایل کاهش میزان صادرات مصنوعات فولادی را بررسی کرد
صادرات فولاد در تنگنای سیاستگذاریها
صادرات فولاد ایران در تیرماه
براساس آمار رسمی، مجموع صادرات فولاد ایران (فولاد خام و محصولات فولادی) در تیرماه سالجاری، ۴۶۹ هزار تن بوده که نسبت به ماه قبل از آن، کاهش ۶۱ درصدی را نشان می‌‌‌دهد. این کاهش خیره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده بیشتر مربوط به محصولات میانی بوده است. در خرداد صادرات فولاد خام ایران ۹۳۱ هزار تن بوده و شاهد کاهش ۷۷درصدی آن در تیر هستیم که به ۲۱۴ هزار تن رسیده است. صادرات آهن اسفنجی در تیرماه ۲۷ درصد کاهش داشته و به ۷۰ هزار تن رسیده است. همچنین صادرات گندله با ۳۴ درصد کاهش در تیرماه ۱۴۰۱ به میزان ۲۶۰ هزار تن رسیده است. در تیر تنها در کنسانتره با افزایش صادرات مواجه بودهایم که در خرداد هیچ صادراتی نداشته و در تیر به ۱۰۰هزار تن رسیده است.
کل صادرات محصولات فولادی کشور در تیر سال ۱۴۰۱ به میزان ۲۵۵ هزار تن بوده که نسبت به خرداد، کاهش ۷ درصدی را نشان می‌‌‌دهد. از میان محصولات فولادی، سهم صادرات مقاطع طویل فولادی از همه بیشتر بوده که در خرداد ۲۳۱ هزار تن بوده و در تیر ۶ درصد کاهش یافته است. صادرات میلگرد که بیشترین سهم را از میان صادرات کل محصولات فولادی دارد، در تیرماه نسبت به ماه گذشته، ۵ درصد کاهش یافته است. صادرات تیرآهن در تیرماه نسبت به خرداد نیز با کاهش ۳۳ درصدی به ۸ هزار تن رسیده است.
سیاست‌‌‌هایی که راه صادرات را می‌‌‌بندد
درباره علل کاهش میزان صادرات محصولات فولادی از ابتدای سالجاری تاکنون، جهاندار شکری عضو هیات‌‌‌مدیره شرکت ذوب‌آهن بیستون و عضو هیات‌‌‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» عنوان کرد: یکی از مشکلات اصلی ما در زمینه صادرات به دخالت وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت برمی‌‌‌گردد که یا بعضا با دستورالعمل‌‌‌های غیرکارشناسی که در این زمینه وضع میکند، مانع از صادرات می‌‌‌شود یا با قیمت‌‌‌گذاری دستوری محصولات فولادی در بورس کالا، بازار صادراتی را با اشکال مواجه میکند. شکری در ادامه متذکر شد: یکی از مسائلی که برای خود ما نیز جالب بود، این موضوع است که کشورهای منطقه و همسایه ایران که هدف بازار صادراتی ما به‌‌‌شمار می‌‌‌روند، دقیق‌‌‌تر از خود ما از قیمت‌‌‌های داخلی محصولات فولادی ایران اطلاع دارند و خواهان خرید از ما با قیمت‌‌‌های داخلی هستند که در این صورت تولیدکننده یا باید محصول خود را به قیمت ارزان‌‌‌تر از قیمت جهانی عرضه کند یا اینکه صادرات نداشته باشد؛ این در حالی است که محصولات فولادی هم‌‌‌اکنون در بازار تقاضایی ندارند و این بازار در رکود به‌‌‌سر می‌‌‌برد و حتی شمش و محصولات فولادی همچون میلگرد و تیرآهن و... که در بورس کالا عرضه می‌‌‌شوند، خریدار ندارند و بخشی از آن در بازار بدون مشتری می‌‌‌ماند. چرا یک تولیدکننده باید کالایی که قیمت تمام‌‌‌شده آن نزدیک به 13 هزار تومان در هر کیلو برای او تمام شده است را به قیمت 12 هزار تومان در بورس کالا عرضه کند.
وی در ادامه تاکید کرد: بنابراین دولت با سیاستگذاری‌‌‌های نادرست و با مداخله در امر قیمت‌‌‌گذاری در بورس کالا، سبب رکود بازار صادراتی و بازار خارجی نیز شده است. دولت نباید در بورس کالا قیمت‌‌‌گذاری کند، بورس کالا بستری است که باید در آن فضای رقابتی برای عرضه‌‌‌کننده و خریدار فراهم شود. شکری افزود: یا برای نمونه طرح ملی مسکن که دولت مطرح کرد، هنوز بستر آن آماده نشده یا زمین‌‌‌های آن را خریداری نکرده است، دولت اقدام به قیمت‌‌‌گذاری دستوری برای کاهش قیمت تیرآهن و میلگرد کرده است.
تحریم‌‌‌ها و تحولات منطقه عامل کاهش صادرات
عضو هیات‌‌‌مدیره شرکت ذوب آهن بیستون در ادامه به موضوع تحریم‌‌‌ها نیز اشاره کرد و گفت: یکی از دلایل دیگر کاهش صادرات موضوع تحریم‌‌‌ها و تحولات سیاسی در منطقه است. برای نمونه دو کشور مقصد صادراتی محصولات فولادی ایران، افغانستان و عراق هستند که صادرات به این دو کشور نیز تحتتاثیر عوامل صادراتی قرار دارد، برای مثال 60درصد محصولات شرکت ما به افغانستان صادر می‌‌‌شد که با روی کار آمدن دولت طالبان طی سال گذشته تاکنون این میزان به صفر رسیده است.
سایر صادرات به کشورهای دیگر مانند تایوان، عمان و کشورهای آفریقایی به دلیل تحریم ایران و عدم مبادله ارز در حال از دست رفتن هستند. برای صادرات به این کشورها نیز یا باید تحریم‌‌‌ها را دور زد که برای من تولیدکننده متحمل هزینه‌‌‌هایی می‌‌‌شود که هزینه‌‌‌های صادرات را افزایش و غیراقتصادی میکند.
شکری همچنین به موضوع پیمان‌‌‌سپاری ارزی اشاره کرد و گفت: پیمان‌‌‌سپاری ارزی یکی از موانع صادراتی به‌‌‌شمار می رود، چرا که نرخ دوگانه ارز مانع از صادرات می‌‌‌شود. وی در پایان با تاکید بر این موضوع که باید بازار صادرات را حفظ کرد، عنوان کرد: با توجه به شرایط بازار داخلی و رکودی که دامنگیر آن شده است، اگر فولادسازان و تولیدکنندگان محصولات فولادی نتوانند محصولات خود را صادر کنند، بدون شک ورشکست خواهند شد.
قطعی برق و کاهش صادرات فولادی‌‌‌ها
قطعی برق و خاموشی واحدهای فولادی در تیر نیز از دیگر دلایل مهم کاهش صادرات فولاد کشور به‌‌‌شمار میرود. زکریا نایبی مدیر تحقیق و توسعه شرکت فولاد پردیس آذربایجان در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» عنوان کرد: صادرات محصولات فولادی شرکت‌‌‌های بزرگ با شرکت‌‌‌های کوچک متفاوت است. شرکت‌‌‌های بزرگ تحتتاثیر اعمال محدودیت‌‌‌های برق در تابستان سالجاری و سایر تحولات دیگر میزان صادرات آن کاهش یافت، این درحالی است که این اتفاق برای شرکت‌‌‌های کوچک روی نداده است.
نایبی در ادامه خاطرنشان کرد: مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر میزان کاهش صادرات، محدودیت‌‌‌های ناشی از برق و شیفتی شدن کار کارخانه‌‌‌هاست که این اقدام سبب شده در وهله نخست میزان تولید آنها کاهش پیدا کند و در مرحله بعدی نیز میزان صادرات آنها نیز کاهش یابد. وی در ادامه یادآور شد: این اعمال محدودیت‌‌‌ها برای صنعت برق به هیچ عنوان کارشناسی‌‌‌شده نیست، چراکه به نوعی همه گمان می‌‌‌کنند که واحدهای فولادسازی میزان مصرف برق بالایی دارند، درحالی‌‌‌که این‌‌‌گونه نیست و برخی واحدها مانند کارخانه‌‌‌های آلومینیوم‌‌‌سازی هستند که مصرف بالایی در زمینه برق دارند. اما این در حالی است که مصرف برق فولادسازان را در اولویت نخست طرح شیفت‌‌‌بندی قرار داده‌‌‌اند. در 4 ماه گذشته واحدهای فولادسازی به مدت یک ماه بیشتر برق نداشته‌‌‌اند به عبارتی 25درصد قادر بوده‌‌‌اند از برق استفاده کنند.
مدیر تحقیق و توسعه شرکت فولاد پردیس آذربایجان در ادامه تصریح کرد: پیوستگی در واحدهای فولادسازی بسیار اهمیت دارد، بنابراین اگر فولاد به صورت پیوسته تولید نشود، هزینه‌‌‌های سربار آن افزایش می‌‌‌یابد و قیمت تمام‌‌‌شده آن بالا میرود.
نایبی در پاسخ به این پرسش که موضوع دامپینگ روسیه بر میزان صادرات شما تاثیرگذار بوده است یا خیر، گفت: جنگ روسیه از ابتدا نیز تاثیری بر میزان صادرات ما به همراه نداشت، چراکه روسیه در بازارهای هدف ما حضور ندارد. البته باید این موضوع را یادآور شد که فولادسازانی که شمش و اسلب تولید می‌‌‌کنند در زمینه صادرات از این تحولات بیشتر متاثر شده و بازار آنها کساد شده است، اما بر محصولات نوردی همچون تیرآهن، میلگرد و .... تاثیرگذار نبوده است. صادرات محصولات نوردی عمدتا به کشورهای همسایه است که کماکان این بازار در اختیار ایران قرار دارد و اصلی‌‌‌ترین رقیب ما در این عرصه ترکیه است.
وی با اشاره به ظرفیت کشورهای همسایه ایران عنوان کرد: بازار منطقه یک بازار 500 میلیون نفری برای ایران به‌‌‌شمار میرود. اگر میانگین سرانه مصرف فولاد در کشورهای همسایه را 100 کیلوگرم در سال در نظر بگیریم، بازار 50 میلیون تنی خواهیم داشت. ظرفیت تولید فولاد ترکیه حدود 40 میلیون تن و میزان تولید ایران بیش از 30 میلیون تن است، اگر این دو کشور نیمی از این میزان تولیدات را به مصرف داخلی و نیمی دیگر را به صادرات اختصاص دهند، کل بازار منطقه بین این دو کشور تقسیم می‌‌‌شود و می‌‌‌توانند بسیار مسالمت‌‌‌آمیز به بازارهای منطقه ورود پیدا کنند.
کشورهای سخت و آسان صادراتی
وی در ادامه با اشاره به این موضوع که برخی کشورهای منطقه برای صادرات جزو کشورهای سخت به‌‌‌شمار می‌‌‌روند، گفت: گرجستان یکی از کشورهای سخت برای صادرات محصولات فولادی محسوب می‌‌‌شود، چراکه قوانین این کشور در برابر ایران بسیار سخت‌‌‌گیرانه است. این کشور گمان میکند که ایران نمی‌‌‌تواند فولاد تولید کند و محصولی که ما برای آنها صادر کرده بودیم را در ترکیه مورد آزمایش قرار داده بودند، پس از آن گمان می‌‌‌کردند که ما از یک کشور دیگر فولاد را تهیه و برای آنها صادر می‌‌‌کنیم. اما پس از مدتی متوجه شدند که ما نیز تولیدکننده فولاد هستیم و به‌‌‌تدریج مسیر برای صادرات به این کشور هموار شد. کشورهای دیگر مانند آذربایجان و ارمنستان کشورهای راحت‌‌‌تری برای صادرات به‌‌‌شمار می‌‌‌روند.
صادرات شمش بهتر است یا محصولات نوردی؟
مدیر تحقیق و توسعه شرکت فولاد پردیس آذریایجان در پاسخ به این پرسش که بازار صادرات شمش برای ایران بهتر است یا محصولات نورد، گفت: صادرات شمش برای کشورهای همسایه و منطقه چندان مناسب نیست، چراکه این کشورها عمدتا کارخانه‌‌‌ای برای صنایع پایین‌‌‌دستی فولاد ندارند که به شمش نیاز داشته باشند. این کشورها به صورت عمده نیاز دارند که محصولات نوردشده مانند تیرآهن و میلگرد را وارد کنند و چندان شمش مورد نیاز آنها نیست. البته شمش ایران به کشورهای شرق آسیا و کشورهای خلیج‌‌‌فارس و... صادر می‌‌‌شود. نایبی در پاسخ به این پرسش که آیا صادرات شمش به کشورهای اروپایی نیز داریم، گفت: صادرات به کشورهای اروپایی بسیار محدود انجام می‌‌‌گیرد، چراکه برخی کشورهای اروپایی تاییدیه‌‌‌های خاص خود را قبول می‌‌‌کنند، برای نمونه کشوری مانند آلمان محصول وارداتی خود را با تاییدیه‌‌‌های این کشور مورد قبول دارد و صادرات به این کشور به سختی انجام می‌‌‌گیرد. محصولات فولاد ایران را می‌‌‌توان به کشورهای اروپایی همچون بلغارستان، صربستان و رومانی و ... صادر کرد.
دستورالعمل‌‌‌های خلق‌‌‌الساعه و کاهش صادرات
برخی کارشناسان وضع بخشنامه عوارض بر صادرات فولاد خام و محصولات فولادی در فروردین سالجاری را یکی از دلایل اصلی کاهش صادرات این کالاها در ۴ ماه نخست امسال برمی‌‌‌شمرند. بخشنامه عوارض صادراتی با وجود اصلاح چندباره تا ابتدای خرداد امسال، اجرایی شد. تعرفه اعمال شده بر صادرات فولاد باعث شد تا در دوره اجرای این بخشنامه، صادرات فولاد برای واحدهای تولیدی همراه با توجیه اقتصادی نباشد. چندی پیش مدیرعامل هلدینگ گسترش صنایع و معادن ماهان در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره صادرات فولاد و عوارضی که در ابتدای امسال وضع شد، عنوان کرد: با توجه به شرایط تحریم‌‌‌ها برخی تولیدکنندگان داخلی به تعداد محدودی از کشورهای همسایه صادرات فولاد انجام می‌‌‌دهند که دولت باید از رویکرد صادراتی این شرکت‌‌‌ها در این شرایط تقدیر به عمل آورد.
محمدحسین بصیری در ادامه با اشاره به این موضوع که در ابتدای سال شاهد عوارض صادراتی بر محصولات فولادی بودیم، خاطرنشان کرد: پس از بررسی‌‌‌های صورت‌‌‌گرفته شاهد اصلاحات دولت و دست‌‌‌اندرکاران بر عوارض صادراتی بودیم و با اصلاحیه جدید جدول عوارض صادراتی و این روند اصلاح تعرفه صادراتی چند ماه طول کشید.
بصیری با تاکید بر این موضوع که از ابتدا نباید تصمیم‌‌‌های غیرکارشناسی از سوی دست‌‌‌اندرکاران اتخاذ شود، تصریح کرد: موضوع این است که چرا باید از سوی یک وزارتخانه یا دست‌‌‌اندرکاران دولتی تصمیمی ناسنجیده اتخاذ شود که عملی و صحیح نیست که طی یک ماه اقدام به اصلاح آن گرفته شود؛ بنابراین ضروری است تا تصمیم‌‌‌گیران و دست‌‌‌اندرکاران دولتی تلاش کنند که تصمیم‌‌‌های کارشناسی اتخاذ کنند تا سبب التهاب در معاملات بازار نشده و همچنین پس از مدت کوتاهی از تصمیم خود منصرف نشوند.
بصیری در تاکید کرد: در کل دولت‌‌‌ها و دست‌‌‌اندرکاران باید تمهیداتی در نظر بگیرند که سبب افزایش صادرات در کشور شود، نه اینکه با دستورالعمل‌‌‌های خلق‌‌‌الساعه و غیر اصولی مانع از این امر مهم شوند.
ضرورت حفظ بازارهای صادراتی
مدیرعامل هلدینگ گسترش صنایع و معادن ماهان در ادامه با اشاره به سیاست‌‌‌های کلان در صادرات متذکر شد: در کل دولتمردان باید به سمت و سویی پیش بروند که زمینه صادرات در کشور را بیشتر کرده و بازارهای هدف را حفظ کرد.
بصیری در ادامه با تاکید بر این موضوع که کیفیت محصولات فولاد ایران افزایش پیدا کرده است، افزود: یکی از عوامل موثر بر بازار صادراتی، کیفیت محصولات به‌‌‌شمار میرود. فولاد ایران استانداردهای لازم اروپایی را دارد و اگر تحریم‌‌‌ها لغو شوند، بدون شک در این صورت حتی کشورهای اروپایی نیز مشتری محصولات فولادی ایران خواهند بود.
کلام آخر
از جمله دلایل دیگری که طی امسال سبب کاهش صادرات محصولات در کشور شده است، می‌‌‌توان به وضعیت بازار جهانی فولاد و کاهش تقاضا برای این بازار در مناطق مختلف اشاره کرد. از ابتدای اردیبهشت سالجاری به بعد، قیمت محصولات فولادی در بازار جهانی فولاد، تحتتاثیر کاهش تقاضای جهانی روند نزولی به خود گرفت. در پی این روند نزولی، نه‌‌‌تنها حباب هیجانی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین به صورت کامل تخلیه شد، بلکه قیمت‌‌‌ها در بازار جهانی فولاد، تا سطح سال ۲۰۲۰ میلادی که جهان درگیر شیوع بیماری کرونا بود، عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشینی کرد.
در کل باید اذعان کرد که وضعیت رکودی بازار جهانی فولاد بر صادرات فولاد ایران نیز تاثیرگذار بوده است و این عامل، یکی از عوامل اساسی کاهش ۱۶درصدی صادرات فولاد ایران در ۴ ماه نخست سالجاری بوده است. هرچند با به نتیجه رسیدن برجام ممکن است این ورق برگردد و در نیمه دوم سال شاهد افزایش صادرات محصولات فولادی ایران باشیم.
