داده‌های بانک‌مرکزی نشان می‌دهد
رشد چک برگشتی با شیوع کرونا
در اسفندماه، رشد ماهانه ارزش چک‌های صادرشده نسبت به بهمن سال ۹۸، معادل ۶/ ۲۲ درصد بوده است، درحالی‌که رشد ماهانه ارزش چک‌های برگشتی ۹/ ۵۱ درصد به ثبت رسیده است. علاوه بر این داده‌ها، بررسی آمار کل ماه‌های سال ۹۸ نیز نشان می‌دهد، آغاز شیوع ویروس کرونا، در عملکرد افراد در صدور چک تاثیر قابل ملاحظه‌ای داشته است. نسبت تعداد چک‌های برگشتی به مبادله‌ای برای اسفندماه ۹/ ۱۰ درصد بوده است و این درحالی است که این نسبت برای تمام ماه‌های دیگر سال گذشته کمتر از ۱۰ درصد به ثبت رسیده است.
تصویر کلی چک در اسفندماه
طبق آمار چک‌های مبادله‌ای منتشر شده از سوی بانک‌مرکزی برای اسفندماه سال ۹۸ در کشور، حدود ۵/ ۹ میلیون فقره چک منتشر شده است. آمارها حاکی از افزایش ۲/ ۱۱ درصدی از لحاظ تعداد چک‌های صادرشده و ۶/ ۲۲ درصدی از لحاظ مبلغ چک‌ها دارد. همچنین ارزش کل چک‌های مبادله‌ای درآخرین ماه سال قبل حدود ۱۴۹ هزار میلیارد تومان بوده است. در میان استانهای کشور، به‌طور قابل پیش‌بینی استان تهران با ۶/ ۳۳ درصد از تعداد کل چک‌های مبادله‌ای و ۹/ ۵۲ درصد از کل ارزش این چک‌ها در کشور، بیشترین حجم از گردش چک در کشور را داشته است. بعد از تهران، استانهای اصفهان و خراسان‌رضوی به ترتیب با ۷/ ۱۰ درصد و ۸/ ۷ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای در اسفند ماه جزو استانهای صدرنشین در صدور چک بوده‌اند.
از سوی دیگر در بین ۳۱ استان، ایلام با سهم ۱/ ۰ درصدی از کل چک‌های صادر شده در اسفندماه، کمترین سهم از چک‌های این ماه را ثبت کرده است. درحالی‌که تعداد چک‌های صادر شده در استان ایلام فقط ۵۶۰۰ مورد بوده است، ارزش کل چک‌های صادر شده در این استان، به ۶۵ میلیارد تومان نمی‌رسد. استانهای خراسان‌شمالی و سیستان‌وبلوچستان نیز با سهم ۲/ ۰ درصدی و ۳/ ۰ درصدی دو استان دیگری هستند که کمترین سهم از کل تعداد چک‌های صادر شده را داشتند.
تاثیر کرونا در رشد ماهانه چک‌های برگشتی
مرور آمار منتشر شده نشان می‌دهد که شیوع ویروس کرونا و اختلال در اقتصاد و کسب‌وکارهای کشور، در تعداد چک‌های برگشتی تاثیر داشته است و تعداد آن را افزایش داده است.
درحالی‌که تعداد کل چک‌های مبادله‌ای در اسفندماه نسبت به ماه قبل از خود ۲/ ۱۱ درصد افزایش پیدا کرده است، تعداد چک‌های برگشتی به طرز قابل‌ملاحظه‌ای و به میزان ۲/ ۴۴ درصد نسبت به بهمن ۹۸ افزایش پیدا کرده است. در میان تمامی ماه‌های سال ۹۸، بیشترین رشد ماهانه به ماه اردیبهشت با ۹/ ۲۴ درصد تعلق داشت، که البته در همان ماه رشد ماهانه تعداد کل چک‌های مبادله‌ای با ۳۴ درصد، توضیح‌دهنده آن مقدار رشد بود. اما تفاوت معنادار در رشد ماهانه تعداد کل چک‌های مبادله‌ای و چک‌های برگشتی، حاکی از وجود عامل دیگری است. عاملی که به احتمال زیاد رد پای آن را باید در شیوع ویروس کرونا و محقق نشدن بسیاری از پیش‌بینی‌های افراد و صاحبان مشاغل و کسب‌وکارها جست‌وجو کرد.
با بررسی رشد حجم مبلغ چک‌های صادر شده در اسفند ماه و مقایسه آن با رشد مبلغ چک‌های برگشتی نیز همین نتیجه حاصل می‌شود. ارزش چک‌های صادرشده در اسفند ۶/ ۲۲ درصد نسبت به ماه قبل افزایش را نشان می‌دهد و در همین بازه زمانی، مبلغ چک‌های برگشتی رشد ماهانه ۹/ ۵۱ درصدی را ثبت کرده است.
مقایسه آمار اسفند ۹۸ با ماه مشابه خود در سال ۹۷ نیز ابهام فصلی بودن افزایش سطح تعداد چک‌های برگشتی و مقطعی بودن آن را رفع می‌کند. با اینکه رشد ماهانه تعداد و مبلغ چک‌های مبادله‌ای برای اسفند ۹۷ بیشتر از اسفند ۹۸ بوده است، اما سطح رشد چک‌های برگشتی برای اسفند دو سال پیش بسیار پایین‌تر از اسفند سال گذشته است. درصد تغییر ماهانه تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی برای اسفند ۹۷، به ترتیب ۶/ ۴ درصد و ۸/ ۱۷درصد بوده که به مراتب مقدار کمتری نسبت به اسفند ۹۸ داشته است. موضوعی که نهایتا نشان می‌دهد، وضعیت جدید به‌وجود آمده برای اقتصاد کشور که ناشی از شیوع ویروس کرونا بوده، سبب شده است، تعداد چک‌های برگشتی در سیستم بانکی کشور افزایش یابد.
تاثیر کرونا از زاویه‌ای دیگر
نسبت تعداد چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای برای ماه آخر سال ۹۸ نیز تاثیر آغاز شیوع ویروس کرونا را به‌خوبی نشان می‌دهد. این نسبت برای اسفند ۹/ ۱۰درصد ثبت شده است که به این معنی است که بیشتر از یک دهم، از کل چک‌های صادر شده برگشت خورده است. این درحالی است که در ۱۱ ماه دیگر سال ۹۸، هیچ‌گاه این نسبت از یک دهم کل تعداد چک‌ها بیشتر نبوده است. بیشترین نسبت تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های صادر شده در سال گذشته متعلق به ماه فروردین است که این نسبت به ۸/ ۹ درصد رسیده بود. در مورد نسبت مبلغ چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های صادر شده نیز با اینکه برای اسفند ماه این شاخص، بالاترین مقدار در سال گذشته را ثبت نکرده، اما باز هم این نسبت برای اسفند، در چهار ماه آخر سال، بیشترین مقدار را رقم زده است. این ارقام درحالی به ثبت رسیده است که بانک‌مرکزی ابزارهای سیاستی جدیدی را برای کاهش سیستماتیک حجم چک‌های برگشتی راه‌اندازی کرده است و به همین دلیل نیز، رشد نسبت چک‌های برگشتی حاکی از تعمیق چالش‌های کسب‌وکارها به‌دلیل شیوع ویروس کرونا است.
استانهای سبز و قرمز
اما در بین ۳۱ استان کشور، کدام استان‌ها بهترین و بدترین وضع را در مورد وضعیت صدور چک‌ها در اسفند ماه داشته‌اند؟
در آخرین ماه از سال ۹۸، در کل کشور از هر ۱۰۰ چک مبادله‌ای که صادر شده است، ۹/ ۱۰ عدد چک برگشت خورده است و از سوی دیگر نیز ۸/ ۱۱ درصد از کل ارزش چک‌های مبادله‌ای نیز برگشت خورده است. در بین استانهای کشور، کهگیلویه‌و‌بویراحمد، با ۶/ ۱۷ درصد تعداد چک‌های برگشتی، بدترین وضعیت از حیث تعداد در چک‌های برگشتی در کشور را داشته است. البته از لحاظ ارزش، این استان با ثبت ۲/ ۱۶ درصد چک برگشتی از ارزش کل چک‌های صادر شده در این استان در این شاخص، در میان سه استان اول حضور ندارد که این موضوع نشان می‌دهد، حجم چک‌های برگشتی در این استان به نسبت بزرگ نبوده است.
در استان کردستان نیز ۲/ ۱۶ درصد از تعداد چک‌های مبادله‌ای برگشت خورده است که این استان را در رده دوم بدترین استان‌ها از حیث تعداد چک‌های برگشتی قرار می‌دهد؛ نکته جالب اینکه این استان در شاخص ارزش چک‌های برگشتی هم در رده دوم استانهای با وضعیت قرمز قرار دارد. از سوی دیگر استانهای البرز و یزد، با ثبت ۱/ ۹ درصد بهترین وضعیت را در نسبت تعداد چک‌های برگشتی به نسبت چک‌های مبادله‌ای را به ثبت رسانده‌اند. پس از این دو استان نیز استان خوزستان با ثبت ۵/ ۹درصدی برای چک‌های برگشتی در رده بعدی قرار دارد. در میان تمام استانهای کشور به جز این سه استان، فقط استان گیلان در این شاخص نسبت کمتر از ۱۰ درصد را به ثبت رسانده است و باقی استان‌ها بالای این مرز قرار گرفته‌اند.
