مرکز آمار ایران در گزارش سال ۹۷ تشریح کرد
اوج‌گیری تورم فروش «در کارخانه»
این گزارش نشان می‌دهد شاخص قیمت تولیدکننده در سال ۹۷، با ۵/ ۴۷ درصد افزایش نسبت به سال ۹۶، به عدد ۲/ ۳۴۷ رسید. این شاخص در تمام فصل‌های سال ۹۷ نسبت به فصل قبل از خود با افزایش مواجه بوده است. بیشترین افزایش فصلی این شاخص در سال ۹۷ مربوط به فصل پاییز با ۶/ ۱۸ درصد رشد بوده است. تورم نقطه به نقطه فصلی تمام فصول سال ۹۷ نیز مثبت بود و بیشترین تورم نقطه به نقطه سال ۹۷ مربوط به فصل زمستان با ۳/ ۶۶ درصد ثبت شد. تغییر چهار فصل منتهی به زمستان ۹۷ نسبت به دوره مشابه سال قبل (نرخ تورم متوسط) ۵/ ۴۷ درصد گزارش شده است که بالاترین مقدار این شاخص از سال ۹۰ است. رشد شتابان شاخص تولیدکننده در انتهای سال ۹۷، می‌تواند نشان‌دهنده فشار به تورم مصرفی در سال‌جاری باشد زیرا هزینه‌های تولید در سال گذشته، روند صعودی را ثبت کرده است.
مفهوم تورم تولیدکننده
شاخص قیمت تولیدکننده، مانند شاخص قیمت مصرف‌کننده از سطح عمومی قیمت‌ها محاسبه و منتشر می‌شود اما تفاوت این شاخص با شاخص قیمت مصرف‌کننده، محل ثبت قیمت کالاهاست. قیمت‌های شاخص مصرف‌کننده از بازار مصرف کالاها استعلام می‌شود، اما قیمت‌هایی که در محاسبه شاخص تولیدکننده استفاده می‌شوند از محل درب کارخانه گرفته می‌شوند. در حقیقت این شاخص معرف هزینه‌های تولید توسط کارخانه است. این شاخص به‌صورت یک شاخص وزنی از قیمت عمده‌فروشی کالاها یا قیمت‌های تولیدکننده محاسبه می‌شود. در ادبیات اقتصادی از این شاخص به‌عنوان یک شاخص پیش‌نگر (Leading Indicator) یاد می‌شود. با بررسی این شاخص می‌توان از سطح تغییر قیمت‌ها در بازار کالا و خدمات مصرفی یا همان «تورم» اطلاعات کسب کرد. به‌عبارتی، هر نوسانی در شاخص بهای تولیدکننده با یک وقفه زمانی در شاخص بهای مصرف‌کننده نیز مشاهده می‌شود. از این‌رو، از این شاخص می‌توان برای پیش‌بینی تورم در ماه‌های آینده استفاده کرد.
زمستان ۹۷، فصل رکوردها
تمامی شاخص‌های محاسبه تورم در سال ۹۷ و در فصل زمستان رشدی قابل‌توجه را ثبت کردند. شاخص قیمت تولیدکننده در فصل زمستان رشد ۸/ ۸ درصدی نسبت به فصل پاییز را تجربه کرد، مقدار شاخص قیمت تولیدکننده در پاییز سال گذشته ۳۷۹ بود که در فصل پایانی سال ۹۷ به مقدار ۲/ ۴۱۲ رسید. تمام فصول سال ۹۷ نسبت به سال‌های مورد بررسی از ابتدای دهه نود رکورددار بیشترین رشد فصلی شاخص بهای تولیدکننده بودند. بالاترین درصد تغییر فصلی در زمستان مربوط به سال ۹۱ با ۳/ ۷ درصد بود. این مقدار بی‌سابقه در جهش فصل زمستان ۹۷ می‌تواند توضیح‌دهنده تورم بالای شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه‌های ابتدایی سال ۹۸ باشد. مابقی فصول سال ۹۷ نیز با اختلافی فاحش نسبت به سال‌های گذشته، رکورد تورمی تولیدکننده را شکستند. این افزایش تورم در هزینه‌های تولیدکننده باعث رکوردزنی تورم نقطه به نقطه (درصد تغییر نسبت به فصل مشابه سال قبل) شد. زمستان سال ۹۷ با تورم نقطه به نقطه ۳/ ۶۶ بالاترین تورم نقطه به نقطه فصلی را از سال ۹۰ ثبت کرد. همچنین درصد تغییر چهار فصل منتهی به زمستان ۹۷ نسبت به دوره مشابه سال قبل (نرخ تورم تولیدکننده) نیز رکورد تمامی فصل‌های مورد بررسی از سال ۹۰ را شکست و مقدار ۵/ ۴۷ را ثبت کرد. حتی در سال۹۲ نیز که سالی با تورم بالا بود، بالاترین نرخ تورم تولیدکننده به فصل تابستان اختصاص یافت که مقدار ۸/ ۳۷ درصد را ثبت کرد. تمام شاخص‌های فصل زمستان ۹۷ جزو بالاترین، بین فصول موردبررسی، در افزایش شاخص قیمت تولیدکننده بود که این افزایش می‌تواند باعث افزایش فشار بر تورم مصرف‌کننده در سال‌جاری باشد.
شاخص قیمت تولیدکننده بخش‌های مختلف
شاخص قیمت تولیدکننده از محاسبه میانگین وزن‌دار بخش‌های مختلف هزینه‌ای برای تولیدکننده محاسبه می‌شود. این شاخص شامل بخش‌های صنعت، خدمات، کشاورزی، تولید برق و معدن است. بیشترین نوسان در بین بخش‌های مختلف تشکیل‌دهنده شاخص کل قیمت تولیدکننده، مربوط به بخش «صنعت» است. در سال ۹۷ شاخص قیمت تولیدکننده بخش صنعت (تورم متوسط) با رشد ۶/ ۶۴ درصدی نسبت به سال گذشته به مقدار ۴/ ۳۸۲ رسید. با توجه به اینکه بخش صنعت بالاترین ضریب اهمیت را با ۴۷/ ۵۱ درصد در بین تمام بخش‌ها دارد می‌توان نتیجه گرفت این مقدار افزایش، بیشترین تاثیر را در رشد بی‌سابقه شاخص کل داشته است. بالاترین رشد بخش صنعت از ابتدای دهه ۹۰، مربوط به سال ۹۱ با ۲۹ درصد بوده است که تفاوت فاحشی با رشد سال ۹۷ داشته است. همچنین تورم نقطه به نقطه بخش صنعت در فصل زمستان ۹۷ نسبت به فصل مشابه سال قبل ۲/ ۸۹ درصد بوده است. پیش از این، بالاترین تورم نقطه به نقطه ثبت شده از ابتدای دهه ۹۰، مربوط به زمستان ۹۱ با ۹/ ۴۰ درصد بوده است. دومین بخش پرنوسان سال ۹۷ بخش «معدن» بود. شاخص قیمت تولیدکننده بخش معدن ۹/ ۵۰ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته است. این بیشترین افزایش بخش معدن از ابتدای دهه ۹۰ است و رکورد قبلی افزایش مربوط به سال ۹۲ با ۵/ ۳۱ درصد بوده است. البته با توجه به ضریب اهمیت یک درصدی، این افزایش تاثیر زیادی در شاخص کل قیمت تولیدکننده نداشته است.
بخش «کشاورزی» با ضریب اهمیت ۱۵/ ۱۳ درصد و درصد تغییر سالانه ۸/ ۴۸ درصدی، از دیگر بخش‌های پرنوسان بوده است. این بخش هم مانند دیگر بخش‌ها رکورد تغییر سالانه شاخص را شکست. بخش کشاورزی در سال۹۱ جهش ۸/ ۴۷ درصدی را تجربه کرد که تقریبا برابر با رشد سال ۹۷ بوده است. بخش «خدمات» که با توجه به ضریب اهمیت ۳۳ درصدی بعد از بخش صنعت مهم‌ترین بخش شاخص قیمت تولیدکننده است در سال ۹۷ رشد ۲/ ۲۲ درصدی را رقم زد. بر خلاف دیگر بخش‌ها افزایش سالانه این بخش در سال ۹۷، بالاترین میزان ثبت شده از ابتدای دهه ۹۰ نیست. در سال ۹۲، بخش خدمات رشد ۲۴ درصدی را تجربه کرد که بالاترین میزان در دهه ۹۰ محسوب می‌شود. بخش «تولید برق» نیز در سال ۹۷ رشد ۷/ ۴ درصدی را تجربه کرد که نسبت به سال‌های ۹۲ و ۹۳ میزان کمتری است.
مکانیزم اثر‌گذاری در تورم مصرف
این اصل که افزایش شاخص بهای تولیدکننده با یک وقفه زمانی، در شاخص قیمت مصرف‌کننده انعکاس می‌یابد، اصلی قبول شده در اقتصاد است. افزایش بی‌سابقه شاخص بهای تولیدکننده در فصل زمستان ۹۷ نگرانی از رشد شتابان تورم در ماه‌های پیش رو را افزایش می‌دهد. اما همبستگی با تاخیر این دو شاخص قیمت به معنای همبستگی کامل آنها نیست. طبق پژوهش‌های انجام شده عواملی وجود دارد که از همبستگی کامل این دو شاخص می‌کاهد. به‌عنوان مثال اگر افزایش شاخص بهای تولیدکننده به دلیل افزایش قیمت «کالاهای مشترک» با کالاهای شاخص مصرف‌کننده باشد، این افزایش به‌صورت همزمان رخ می‌دهد. به‌عبارتی رشد به دلیل افزایش قیمت در کالاهای مشترک به‌صورت همزمان پیش‌خور می‌شود و دیگر اثری با تاخیر در سمت مصرف‌کننده نخواهد داشت. افزایش با تاخیر شاخص بهای مصرف‌کننده به دلیل افزایش قیمت کالاهایی در سمت تولیدکننده است، جزو کالاهای غیرمشترک محسوب می‌شوند. طبق تحقیقات انجام شده رقمی در حدود ۴۰ درصد از اقلام این دو شاخص کاملا یکسان هستند، پس برای فهم بهتر احتمال رشد شاخص بهای مصرف‌کننده در ماه‌های آتی، باید دید چه مقدار از رشد شاخص بهای تولیدکننده به دلیل رشد در کالاهای غیرمشترک بوده است. عامل دیگری که می‌تواند این انتقال با وقفه را کمتر کند، کالاهای وارداتی است. کالاهای وارداتی جایگزین ارزان‌تر که در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرند، می‌توانند مانع انتقال بخشی از این تورم به سمت مصرف‌کننده باشند. یکی از عوامل مهم رشد شاخص قیمت تولیدکننده «جهش ارز» در سال گذشته بود. انتقال کامل تورم از سمت تولیدکننده به بخش مصرف‌کننده ناشی از افزایش قیمت ارز نیز کمی با تردید روبه‌روست. در مواقعی که بازار ارز دچار بحران است، فروشندگان نهایی به دلیل بد شدن فضای انتظارات، زودتر از موعد قیمت کالای نهایی را افزایش می‌دهند و این باعث پیش‌خور شدن افزایش در بخش عرضه می‌شود. در این حالت نیز افزایش دو بها تقریبا به‌صورت همزمان اتفاق می‌افتد. پس انتقال بین این دو شاخص با توجه به عوامل گفته شده موانعی در پیش رو دارد که حداقل مقداری از این انتقال را کاهش می‌دهد.
ارسال نظر