اعتماد جنسیتی در بازار مالی

فاطمه صالحی/روزنامه‏‏‌نگار اقتصادی در دنیای پرتلاطم بازارهای مالی، جایی که هر تصمیمی می‌‌‌تواند سرنوشت‌‌‌ساز باشد، سرمایه‌گذاران خرد با دشمنی نامرئی روبه‌رو هستند: سوگیری‌‌‌های شناختی. این دام‌‌‌های ذهنی که اغلب ناخودآگاه عمل می‌کنند، می‌‌‌توانند حتی باهوش‌‌‌ترین سرمایه‌گذاران را به مسیرهای پرخطر هدایت کنند. در عصر اطلاعات، جایی که داده‌‌‌ها به‌وفور یافت می‌‌‌شوند، چرا همچنان شاهد تصمیمات غیرمنطقی در بازارهای مالی هستیم؟ پاسخ در پیچیدگی‌‌‌های ذهن انسان نهفته است. سوگیری‌‌‌های شناختی، همچون نیروهای نامرئی، تصمیمات ما را شکل می‌دهند؛ گاه به نفع ما و اغلب به ضرر ما. در ادامه‌‌ این گزارش به یک سوگیری‌‌‌ مهم، اما در سایه می‌پردازیم.

سرمایه‌گذاری را تصور کنید که پس از چند معامله موفق، احساس می‌کند بر بازار تسلط یافته است. او با اعتمادبه‌نفس کامل، تصمیم می‌گیرد بخش بزرگی از سرمایه خود را در یک سهام پرریسک سرمایه‌گذاری کند؛ نتیجه چه خواهد بود؟ زیانی هنگفت که می‌‌‌توانست با کمی احتیاط از آن اجتناب شود. این سناریو، نمونه‌‌‌ای کلاسیک از سوگیری اعتماد بیش از حد است. دکتر جان نوفسینگر، استاد مالی دانشگاه واشنگتن‌استیت، در کتاب خود «روان‌شناسی سرمایه‌گذاری» می‌‌‌نویسد: «سوگیری اعتماد بیش از حد می‌‌‌تواند به معاملات بیش از حد، پذیرش ریسک‌‌‌های نامناسب و در نهایت، کاهش بازده سرمایه‌گذاری منجر شود.»

مطالعه‌‌‌ای که توسط بارِبر و اودین در سال ۲۰۰۱ انجام شد، نشان داد که مردان، به‌طور متوسط، ۴۵درصد بیشتر از زنان معامله می‌کنند که می‌‌‌تواند نشانه‌‌‌ای از اعتماد بیش از حد باشد. این معاملات اضافی نه‌تنها هزینه‌‌‌های معاملاتی را افزایش می‌دهد، بلکه اغلب به بازده کمتر منجر می‌شود.

رویای تسلط بر آینده

سرمایه‌گذاری را تصور کنید که ساعت‌‌‌ها را صرف تحلیل نمودارها و اخبار می‌کند؛ با این باور که می‌‌‌تواند حرکت بعدی بازار را پیش‌بینی کند. این نمونه‌‌‌ای از سوگیری توهم کنترل است. دکتر الن لنگر، روان‌شناس هاروارد، در مطالعه کلاسیک خود در سال ۱۹۷۵ نشان داد که افراد تمایل دارند بر رویدادهایی که در واقع تصادفی هستند، احساس کنترل کنند. در دنیای سرمایه‌گذاری، این امر می‌‌‌تواند به پذیرش ریسک‌‌‌های نامناسب و نادیده گرفتن عوامل خارج از کنترل منجر شود.

بحران مالی ۲۰۰۸

بحران مالی ۲۰۰۸ نمونه‌‌‌ای عالی از تاثیر جمعی سوگیری‌‌‌های شناختی است. بسیاری از سرمایه‌گذاران و مدیران مالی، با اعتماد بیش از حد به توانایی خود در مدیریت ریسک و توهم کنترل بر بازار مسکن، ریسک‌‌‌های سیستمیک را نادیده گرفتند. دکتر رابرت شیلر، برنده جایزه نوبل اقتصاد، در کتاب خود «شیدایی غیرمنطقی» به تفصیل به این موضوع پرداخته است. او می‌‌‌نویسد: «حباب‌‌‌های مالی اغلب نتیجه ترکیبی از سوگیری‌‌‌های شناختی هستند که در سطح جمعی عمل می‌کنند.»

تفاوت‌‌‌های فردی در سوگیری

تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل جمعیت‌‌‌شناختی می‌‌‌توانند بر میزان و نوع سوگیری‌‌‌های شناختی تاثیر بگذارند. به عنوان مثال:

۱. جنسیت: مطالعه بارِبر و اودین (۲۰۰۱) نشان داد که مردان بیشتر از زنان مستعد سوگیری اعتماد بیش از حد هستند.

۲. سن: تحقیقات کورنت و همکاران (۲۰۱۵) نشان داد که سرمایه‌گذاران جوان‌‌‌تر بیشتر تحت‌تاثیر سوگیری رفتار گله‌‌‌ای قرار می‌‌‌گیرند.

۳. تحصیلات: مطالعه چن و همکاران (۲۰۱۷) نشان داد که سطح تحصیلات بالاتر می‌‌‌تواند به کاهش برخی سوگیری‌‌‌ها کمک کند، اما ممکن است سوگیری اعتماد بیش از حد را تقویت کند.

نقش تکنولوژی در مدیریت سوگیری‌‌‌ها

پیشرفت‌‌‌های اخیر در هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، امکانات جدیدی را برای مدیریت سوگیری‌‌‌های شناختی فراهم کرده است. برخی پلتفرم‌‌‌های سرمایه‌گذاری از الگوریتم‌‌‌هایی استفاده می‌کنند که می‌‌‌توانند الگوهای رفتاری را شناسایی کرده و به سرمایه‌گذاران هشدار دهند. دکتر اندرو لو، استاد MIT، در مقاله‌‌‌ای در ژورنال فایننشال‌آنالیستس می‌‌‌نویسد: «هوش مصنوعی می‌‌‌تواند به ما کمک کند تا سوگیری‌‌‌های خود را بهتر درک کنیم و تصمیمات عینی‌‌‌تری بگیریم. اما باید مراقب باشیم که به سوگیری الگوریتمی دچار نشویم.»

سوگیری‌‌‌های شناختی در عصر دیجیتال

با گسترش سرمایه‌گذاری‌‌‌های آنلاین و اپلیکیشن‌‌‌های معاملاتی، سوگیری‌‌‌های شناختی ممکن است اشکال جدیدی به خود بگیرند. به‌عنوان مثال، «سوگیری اطلاعات بیش از حد» می‌‌‌تواند در محیط‌‌‌های پر از داده تشدید شود. دکتر ترنس اودین، استاد مالی دانشگاه برکلی، هشدار می‌دهد: «در عصر اطلاعات، چالش اصلی نه کمبود داده، بلکه توانایی پردازش و تفسیر صحیح آن است. سوگیری‌‌‌های شناختی می‌‌‌توانند این فرآیند را پیچیده‌‌‌تر کنند.»

سفر به سوی خودآگاهی مالی

سوگیری‌‌‌های شناختی، همچون چاله‌‌‌های نامرئی در مسیر سرمایه‌گذاری، می‌‌‌توانند حتی باتجربه‌‌‌ترین سرمایه‌گذاران را به دام بیندازند. اما با آگاهی، آموزش و استراتژی‌‌‌های مناسب، می‌‌‌توان از این دام‌‌‌ها اجتناب کرد. درک سوگیری‌‌‌های شناختی نه‌تنها به بهبود تصمیمات سرمایه‌گذاری کمک می‌کند، بلکه می‌‌‌تواند به خودآگاهی بیشتر و رشد شخصی منجر شود. در دنیای پیچیده مالی امروز، شاید مهم‌ترین سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری در شناخت خود باشد. همان‌طور که وارن بافت، یکی از موفق‌‌‌ترین سرمایه‌گذاران تاریخ، می‌‌‌گوید: «ریسک از عدم‌دانستن آنچه انجام می‌‌‌دهید ناشی می‌شود.» با درک عمیق‌‌‌تر از سوگیری‌‌‌های شناختی، می‌‌‌توانیم قدمی مهم در جهت دانستن بیشتر درباره خود و فرآیند تصمیم‌گیری‌‌‌مان برداریم. در پایان، باید به یاد داشته باشیم که هدف، نه حذف کامل سوگیری‌‌‌ها -که امری غیرممکن است- بلکه ایجاد یک رابطه آگاهانه با آنهاست. با این رویکرد، سوگیری‌‌‌های شناختی از موانعی در مسیر موفقیت به ابزارهایی برای رشد و یادگیری تبدیل می‌‌‌شوند و این، شاید ارزشمندترین بازدهی‌ای باشد که یک سرمایه‌گذار می‌‌‌تواند از بازار به دست آورد.