منطقه در پیچ و خمهای بحران غزه
حملات دیگری از سوی گروههای «محور مقاومت» علیه اسرائیل صورت گرفته است. اسرائیل و حزبالله به حملات تلافیجویانه یکدیگر پاسخ میدهند. با این حال، ارزیابی میکنیم که نه اسرائیل و نه حزبالله به دنبال تبدیل این وضعیت به جنگ تمامعیار نیستند. منابع نظامی و اقتصادی اسرائیل بر اثر جنگ در دو جبهه تحت فشار قرار خواهد گرفت؛ بهخصوص که حزبالله مبارزان و موشکهای بسیار بیشتری نسبت به حماس دارد. در حال حاضر، اسرائیل حملات حزبالله را تلافی میکند؛ اما عملیاتی را آغاز نمیکند. با توجه به اینکه حزبالله گروهی مسلط در جنوب لبنان است، هر گونه جنگی میتواند پای لبنان را هم به میان بکشد. بنابراین، شواهد چنین نشان میدهد که حزبالله برای جلوگیری از آسیبرسیدن به کلیت لبنان و جنگ تمامعیار ترجیح میدهد به آزار و اذیت اسرائیل ادامه دهد.
با وجود احتیاط دو طرف، با تشدید نبرد در غزه، خطر تشدید بحران و گسترش دامنه آن همچنان زیاد است. یک معضل دیگر، اصطکاک فزاینده بین شبهنظامیان همسو با ایران و نیروهای آمریکایی مستقر در عراق و سوریه است. این شبهنظامیان بیش از ۴۵حمله را علیه اهداف آمریکایی در سوریه و عراق انجام دادهاند که باعث حمله متقابل ایالاتمتحده به آنها شده که میتواند درگیری بزرگتری را در سطح منطقه رقم بزند.
حزبالله سالهاست که حضور خود را در جنوب لبنان گسترش داده و تثبیت کرده، در حالی که مرز اسرائیل و لبنان عمدتا آرام بوده است. با این حال، سیاست اسرائیل مبنی بر تحمل یک گروه شبهنظامی در مرزهای خود، با این فرض که حزبالله را میتوان با تهدیدها و عملیاتهای کوچکمقیاس بازداشت، با حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل بهشدت خدشهدار شده است. از بین بردن قابلیتهای حزبالله، همانطور که اسرائیل در نظر دارد با حماس انجام دهد، هزینه بسیار سنگینتری دارد، اما اسرائیل شاید محاسبه کند که این امر ضرورت داشته باشد. با این حال، اگر اسرائیل این کار را انجام دهد و بخواهد به حزبالله هم حمله کند، این امر احتمالا پس از پایان کارزار غزه رخ خواهد داد؛ مگر اینکه با تشدید تنشهای برنامهریزینشده آغاز شود. اما مساله فقط اسرائیل–حزبالله یا اسرائیل-حماس نیست؛ بلکه بازیگران دیگری هم در سطح منطقه در این تحولات دخیل هستند. ازسرگیری رابطه میان ایران و عربستان نشان از بهبود روابط دو کشور دارد؛ اما عربستان در ازای پاسخ ایران به متحدان منطقهای خود (بهویژه حوثیهای یمن) در مورد جنگ اسرائیل و حماس، همکاریهای اقتصادی را افزایش داده تا به این وسیله ایران تشویق به همکاری شود.
ایران امیدوار است که توافق با عربستان به تجدید روابط تجاری و سرمایهگذاری این پادشاهی در ایران برای کاهش مشکلات اقتصادی ناشی از تحریمهای شدید تجاری و مالی ایالاتمتحده منجر شود. بیانیههای دولت سعودی چنین خوشبینیهایی را تشویق میکند و از پتانسیل سرمایهگذاری صحبت میکند. طرف ایرانی هم اعلام کرده که تجارت میان دو کشور میتواند به یکمیلیارد دلار برسد؛ اما دادههای رسمی عربستان نشان میدهد که تجارت میان دو کشور کمتر از یکمیلیون دلار است. اقدامات برای برقراری مجدد روابط تجاری قابلتوجه فعلا در مرحله اعتمادسازی است. انگیزه اصلی عربستانسعودی برای ازسرگیری روابط با ایران فقط اقتصادی بود. این کشور خواهان راهی برای خروج از درگیری خود در جنگ داخلی در یمن بود. حوثیها دست به حملات موشکی به قلمرو این کشور زده و باعث جلوگیری از سرمایهگذاری خارجی در عربستان شده بودند. جنگ غزه اهرم فشار ایران را افزایش داده است. حوثیها موشکهایی به سمت اسرائیل شلیک کرده و کشتیهای تجاری مرتبط با اسرائیل را در دریای سرخ و دریای عرب مورد حمله قرار میدهند. اختلال طولانیمدت در حملونقل دریایی میتواند از نظر اقتصادی برای عربستان پرهزینه باشد. وضعیت نامشخص جنگ داخلی یمن پس از پایان آتشبس رسمی در ماه اکتبر همچنان یک خطر امنیتی پایدار برای این پادشاهی است.
در این زمینه، عربستانسعودی تمایل بیشتری برای نزدیک شدن به ایران دارد. ولیعهد عربستان در ماه نوامبر با ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران، دیدار کرد و گزارشهایی منتشر شد مبنی بر تعهد افزایش تعامل اقتصادی عربستان در ازای اعمال نفوذ ایران بر متحدانش در راستای کاهش تنش. مقامات ارشد بانکمرکزی ایران از آن زمان به عربستان سفر کردهاند تا در مورد ازسرگیری روابط بانکی گفتوگو کنند. همچنین ازسرگیری پروازهای مستقیم منظم گام بزرگی به سوی روابط عمیقتر خواهد بود.
با این حال، به نظر میرسد طرفین منطقهای هم به گسترش جنگ تمایل ندارند و با دادن امتیازات اقتصادی سعی در مدیریت و مهار یکدیگر دارند. ایران در ازای کمک به کاهش تنش میتواند از همکاری اقتصادی و دیپلماتیک عربستان برخوردار شود. اما نباید از نظر دور داشت که تجارت به دلیل تحریمهای ایالاتمتحده بهشدت محدود خواهد ماند و بیاعتمادی متقابل، سرمایهگذاری قابلتوجه عربستان در ایران را در سال ۲۰۲۴ غیرممکن میکند.