۵ ریسک اساسی اثرگذار بر اقتصاد جهانی

ایندرمیت گیل - معاون سابق عملیات توسعه بانک جهانی آیهان کوز - اقتصاددان بانک جهانی و مدیر گروه چشم‏‏‌انداز در سال گذشته، اقتصاد جهانی بهتر از سطوح انتظاری عمل کرد، به‌طوری که با وجود جنگ‌‌‌، تورم‌‌‌های عمیق و بزرگ‌ترین نرخ بهره در ۴۰سال گذشته، اقتصاد جهانی رکود چشمگیری نداشت و فقط به طور جزئی کند شد. این شرایط آشنا نبود و نشان می‌داد که اقتصاد جهانی به شیوه‌‌‌های ناآشنایی انعطاف‌‌‌پذیرتر شده است که ممکن است هنوز به طور کامل آن را درک نکنیم. با این حال اشتباه است که فکر کنیم خطر به طور کامل از بین رفته است. آخرین گزارش چشم‌‌‌انداز اقتصاد جهانی بانک‌جهانی‌‌ پیش‌بینی می‌کند که رشد جهانی در ۲۰۲۴ به ۲.۴‌درصد کاهش می‌‌‌یابد و نهایتا در ۲۰۲۵ به ۲.۷‌درصد می‌‌‌رسد.

اگر فقط به فرار از یک رکود دیگر جهانی فکر کنیم، این می‌‌‌تواند باعث خوشحالی باشد. هرچند ممکن است برای هر کس دیگری نیز خبر آرامش‌‌‌بخشی باشد. پیش‌بینی‌‌‌های ما نشان می‌دهد که رشد جهانی بسیار کمتر از قدرت موردنیاز برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار تا پایان این دهه است. در حقیقت رشد نیمه آغارین دهه ۲۰۲۰ تا این لحظه ضعیف‌‌‌ترین نیم‌‌‌دهه رشدی است که اقتصاد جهانی حداقل در ۳۰سال اخیر به ثبت رسانده است.  در حال حاضر، پیش‌بینی‌‌‌های کوتاه‌‌‌مدت ما نشان می‌دهد که احتمال فرود نرم در حال افزایش است. اما باید مراقب برش باد بود. حداقل پنج خطر عمده وجود دارد که در صورت تحقق می‌تواند اقتصاد جهانی را تهدید کند.

افزایش تنش‌‌‌های وابسته به جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیکال)

تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک مهم‌ترین خطری است که اقتصاد جهانی با آن مواجه است. جنگ‌‌‌ها اکنون در اروپای شرقی و خاورمیانه، دو منطقه حیاتی برای تامین غذا و انرژی جهان، در جریان است. با توجه به اینکه تقریبا 30درصد از تولید جهانی نفت برعهده خاورمیانه است، تشدید درگیری‌‌‌ها در این منطقه می‌‌‌تواند بازارهای انرژی را به سمت و سوهای غیر‌قابل پیش‌بینی‌‌‌ ببرد. حملات اخیر در دریای سرخ باعث اختلال در حمل‌ونقل از طریق کانال سوئز شده است که 30‌درصد از ترافیک جهانی تجارت کانتینری را تشکیل می‌دهد.تنش‌های ژئوپلیتیک، عدم‌اطمینان را افزایش می‌دهد و به سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی لطمه می‌زند. بالا گرفتن درگیری‌‌‌ها و جنگ، همچنین می‌‌‌تواند علاوه بر اثرات تورمی بالقوه، ظرفیت عرضه جهانی را کاهش دهد. انتظار می‌رود قیمت نفت در سال‌جاری کاهش یابد. هرچند، اگر درگیری در خاورمیانه تشدید شود، قیمت نفت می‌‌‌تواند 30‌درصد بالاتر از پیش‌بینی اولیه یعنی 81دلار در هر بشکه در سال 2024 افزایش یابد.

رکود اقتصادی چین

 رشد 2.4درصدی چین در سال پیش‌رو، ‌‌‌ پایین‌‌‌ترین رشد این کشور از سال 1990 منهای دوران همه‌گیری کووید-19 خواهد بود. این احتمالا تعداد زیادی از اقتصادهای پیشرفته و در حال توسعه را که به تجارت با چین وابسته هستند تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. طبیعتا رکود عمیق‌‌‌تر، زخم اقتصادی را کاری‌‌‌تر می‌کند. در پایان سال 2021، چین‌‌‌ با رشد نزدیک به پنج‌برابر نسبت به آغاز قرن، مقصد نزدیک به 20‌درصد از صادرات کشورهای در حال توسعه بود. از طرف دیگر، چین به یک منبع مهم تقاضا برای کالاها و به‌خصوص کالاهایی که در مرکز‌ گذار انرژی سبز قرار دارند، تبدیل شده است. پیش‌بینی رشد ما برای چین به کاهش خطرات احتمالی، به‌‌‌ویژه نگرانی‌های مربوط به بخش مالکیت وابسته است. اگر چین در سال 2024 یک واحد‌درصد کمتر از حد انتظار رشد کند، رشد جهانی می‌تواند حدود 0.2‌درصد کمتر شود و آسیب قابل‌توجهی به اقتصادهای در حال توسعه صادرکننده کالا وارد کند.

نگرانی‌های مالی فزاینده

این نکته قابل‌توجه است که ضمن مشاهده بالاترین نرخ بهره جهانی در 40سال اخیر، ‌‌‌ هنوز شاهد ویرانی دهه 1980 نبوده‌‌‌ایم. نرخ بهره سیاستی احتمالا امسال کاهش خواهد یافت، اما ممکن است برای برخی کشورها به اندازه کافی سریع نباشد. پس از منفی ماندن برای مدت طولانی، نرخ‌های بهره حقیقی، نرخ‌های اسمی تعدیل‌‌‌شده براساس تورم، ‌‌‌ اکنون مثبت هستند و احتمالا برای آینده قابل پیش‌بینی بالا خواهند ماند. در برابر پس‌‌‌زمینه رشد ضعیف، این به معنای ادامه محیط‌‌‌ پرفشار برای اقتصادهای در حال توسعه با رتبه‌‌‌بندی اعتباری ضعیف است.  در پایان سال 2023، تعداد اقتصادهای در حال توسعه که دچار مشکل بدهی بودند در بالاترین سطح از سال 2000 قرار داشت. ترکیبی از رشد ضعیف، نرخ بهره حقیقی بالا و سطوح بالای بدهی می‌‌‌تواند خدمات‌‌‌دهی به بدهی را در اقتصادهای در حال توسعه آسیب‌‌‌پذیر دشوارتر کرده و به دلیل استرس‌‌‌های مالی بیشتر فشار بیشتری به خیلی از آنها وارد کند. شعله‌ور شدن استرس مالی در اقتصادهای در حال توسعه می‌تواند رشد جهانی را تا حدود 0.2‌درصد در سال‌جاری و رشد اقتصادهای در حال توسعه را تا 0.6‌درصد کاهش دهد.

پراکندگی تجارت

تعداد اقدامات سیاستی محدود‌کننده تجارت در سال گذشته به‌شدت افزایش یافت. ممکن است محدودیت‌های تجاری و حمایت از دوستان و همسایگان به‌‌‌عنوان پاسخ‌‌‌های سیاسی منطقی به نگرانی‌های امنیت ملی به نظر برسد. با این حال، چنین سیاست‌‌‌هایی می‌تواند بازگشتی را که در تجارت جهانی بسیار موردنیاز است به تعویق بیندازد. در سال 2023 تجارت جهانی در کل رشد کرد، اما روی 0.2‌درصد قفل شد. این ضعیف‌‌‌ترین عملکرد خارج از رکود جهانی در 50سال اخیر بوده است. انتظار می‌رود رشد تجارت جهانی در سال‌جاری بهبود یابد، اما این رشد تنها نصف میانگین دهه قبل از همه‌گیری خواهد بود. برخی از کسب‌وکارها در اقتصادهای پیشرفته در حال عقب‌نشینی از زنجیره‌های ارزش جهانی هستند و سرمایه‌گذاری را به جای آن به زنجیره‌های تامین داخلی یا منطقه‌‌‌ای سوق می‌دهند. این روندها برای اقتصادهای در حال توسعه که تجارت برای آنها نیروی کلیدی برای بهره‌‌‌وری بیشتر و بهبود استانداردهای زندگی بوده است، عامل بیماری است.

تغییرات اقلیمی

درگیری در خاورمیانه یک نقطه انسداد کلیدی برای تجارت جهانی است. تغییرات آب‌وهوایی عوامل دیگر را تحت فشار قرار داده است. به دلیل کاهش سطح آب در کانال پاناما بر اثر خشکسالی، تعداد کشتی‌‌‌هایی که از این کانال عبور می‌کنند طی سال گذشته به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. این نشان‌‌‌دهنده درجه‌‌‌ای است که تغییرات آب‌‌‌وهوایی نه‌تنها یک خطر میان‌مدت است، بلکه اکنون به خطر کوتاه‌مدت تبدیل شده است. سال 2023 گرم‌‌‌ترین سال ثبت‌شده تاکنون بود. مجموعه‌‌‌ای از خشکسالی‌‌‌ها، سیل‌‌‌ها و آتش‌‌‌سوزی‌‌‌ها نیز تاثیر تغییرات آب‌‌‌وهوایی را در سراسر جهان در سال گذشته بیشتر نمایان کردند. تغییرات آب‌‌‌وهوایی فراوانی و هزینه بلایای طبیعی را افزایش می‌دهد که به کاهش رشد اقتصادی، تشدید فقر و کاهش بهره‌‌‌وری بخش کشاورزی منجر می‌شود. آسیب‌‌‌ها و خطرات مرتبط با تغییرات آب‌وهوایی، در سال‌جاری و سال آینده، سایه طولانی بر اقتصاد جهانی خواهد افکند.