خیر و شر پلتفرمهای دیجیتال
الف) چالشهای اقتصاد گیگ از دیدگاه کارمندان و همچنین از دیدگاه تجاری، حقوقی و اجتماعی؛ ب) چالشهای تنظیم اقتصاد گیگ و تاثیر آنها بر مشاغلی که فعالان گیگ را استخدام می‌کنند؛ ج) چالشهای مربوط به استفاده از برنامه‌‌‌های گیگ جدید و فرآیندهای دیجیتال؛ و) معنای آن برای مشاغل و کارفرمایان.
اقتصاد گیگ چیست؟
اقتصاد گیگ (معروف به کار پلتفرم دیجیتال) به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا فعالان مستقل را برای تعهدات کوتاه‌مدت استخدام کنند؛ از جمله: مترجمان آزاد، پیمانکاران مستقل، فعالان پروژه‌‌‌محور، استخدام‌های پارهوقت یا سایر فعالان موقت. پلتفرمهای دیجیتال، فریلنسرها/ فعالان گیگ را با مشتریان بالقوه مرتبط می‌‌‌سازند. برای آشنایی بیشتر میتوان به نمونه‌هایی از مشاغل اقتصاد گیگ اشاره کرد که عبارتند از: مشاوران مستقل، دستیاران ادمین‌‌‌ها، کپی‌رایترها، طراحان گرافیک، عکاسان، مهندسان توسعه عملیاتی، مهندسان امنیت، مدیران پروژه و رانندگان سواری مانند اوبر. به‌منظور آشنایی بهتر با پلتفرمهای برتر اقتصاد گیگ میتوان به شرکت‌هایی مانند اوبر، آپ‌‌‌ورک، پیپل پر آئر، بولت و گلوو اشاره کرد. اقتصاد گیگ (معروف به کار پلتفرم دیجیتال) در حال رشد است. در آمریکا، حدود یک‌سوم از جمعیت شاغل در حال حاضر در ظرفیت‌‌‌های مربوط به اقتصاد گیگ مشغول به کار هستند.
در سال ۲۰۲۰، اقتصاد گیگ افزایش قابل‌توجهی را تجربه کرد که عمدتا در واکنش به کووید-۱۹ بود. بر اثر این بیماری برخی مشاغل خود را عمدتا در راستای شغل‌‌‌های سنتی از دست دادند و در مقابل این بیماری به رشد فرصت‌‌‌های شغلی جدید در حوزه اقتصاد گیگ کمک شایانی کرد. فرصت‌‌‌های کاری پلتفرم دیجیتال جدید موجب شده است تا شرکت‌ها ارزیابی‌‌‌های جدیدی از موقعیت ایجادشده داشته باشند. مثلا بسیاری از فعالان این حوزه اولویت‌‌‌های خود را ارزیابی خواهند کرد. همچنین بسیاری از شرکت‌ها در بودجه خود ارزیابی‌‌‌های جدیدی خواهند داشت. خلاصه داستان نیز این است که اقتصاد گیگ در حال بزرگ‌تر شدن و دنیای کار مدام در حال تغییر است.
اقتصاد گیگ برای کارمندان چه معنایی دارد؟
اقتصاد گیگ فرصت‌‌‌های شغلی ایجاد می‌کند که بیشتر به دلیل افزایش تقاضا برای اپ‌‌‌های مربوط به خدمات و تحویل (Delivery) است. علاوه بر این، برای کارمندانی که نمی‌‌‌خواهند در مشاغل اداری ۵ تا ۹ساعت گیر کنند یا سبک زندگی انعطاف‌پذیرتر را ترجیح می‌دهند، جایگزین‌‌‌هایی ارائه می‌دهد.
اقتصاد گیگ چه معنایی برای مشاغل و کارفرمایان دارد؟
اول، استفاده از فعالان گیگ برای محیط‌‌‌های استخدامی با حجم بالا مفید است؛ چرا که می‌‌‌توانند با دورکاری از حجم نیروهای خود بکاهند؛ دوم، برای شرکت‌هایی که توان مالی ندارند یا به کارمندان تمام‌وقت نیاز ندارند، سودمند است؛ سوم، استخدام کارگران پارهوقت یا موقت در زمان‌‌‌های شلوغ‌تر یا برای پروژه‌‌‌های خاص منطقی است. شایان ذکر است که استفاده از نیروی کار جایگزین و براساس تقاضا در رکودهای اقتصادی محبوبیت پیدا می‌کند. بسیاری از سازمان‌ها برای کاهش هزینه‌‌‌ها در زمان‌‌‌های نامشخص راه‌‌‌های جدیدی را برای انجام کسب‌وکار باز می‌کنند. بسیاری از شرکت‌ها می‌‌‌توانند از اقتصاد گیگ بهره‌‌‌مند شود. اما دنیای کار پلتفرم دیجیتال نیز پر از چالش است. آیا برای غلبه بر آنها آماده‌‌‌اید؟ آیا فناوری مناسبی در اختیار دارید؟
چالشهای اقتصاد گیگ: دیدگاه کارمندان
رشد اقتصاد گیگ نه‌تنها فرصت‌‌‌ها، بلکه چالش‌‌‌هایی را نیز به همراه دارد. از منظر کارمندان، به‌عنوان مثال، موضوع امنیت شغلی و عدم‌پوشش بیمه پزشکی وجود دارد. سبک زندگی خوداشتغالی با مزایایی مانند طرح مراقبت‌‌‌های بهداشتی همخوان نیست. با این حال، در ایالات‌متحده، ۸۴درصد کارگران، بیمه سلامت را به‌عنوان مزیتی که بیشتر به آن اهمیت می‌دهند، ذکر می‌کنند و پس از آن مرخصی استعلاجی (۸۳درصد) قرار دارد. علاوه بر این، فعالان پلتفرم مزایای «منعطفی» مانند برنامه‌‌‌های تخفیف شرکتی و عضویت یارانه‌‌‌ای در موسسات و شرکت‌ها را از دست می‌دهند.
همچنین یافتن مشاوره و راهنمایی بدون محل کار برای آنها دشوارتر است. به گفته برادمین، ۵۴درصد از فعالان گیگ به مزایای کارفرما دسترسی ندارند، تنها ۴۰درصد به بیمه درمانی دسترسی دارند، تنها ۲۰درصد بیمه عمر دریافت می‌کنند و به‌طور خلاصه، کارکنان شرکت نگران نبود امنیت شغلی، قراردادهای مناسب، پوشش پزشکی و مزایای محل کار هستند. عدم‌شفافیت و پیش‌بینی‌‌‌پذیری در شرایط کار، افزایش انزوا در کارهای مربوط به اقتصاد گیگ و بی‌‌‌ثباتی در کسب درآمد میتواند از دیگر چالشهای اقتصاد گیگ باشد. از برنامه‌‌‌ریزی بازنشستگی و تعیین حد و مرز محل کار هم میتوان به‌عنوان دو چالش مهم یاد کرد. به همین منظور اتحادیه اروپا به‌صورت اورژانسی وارد عمل شده است تا برخی شرایط را تغییر دهد.
در حال حاضر بیش از ۲۸میلیون نفر در اتحادیه اروپا از طریق پلتفرمهای دیجیتال کار می‌کنند. اکنون بحث مهم بر سر شرایط کاری فعالان پلتفرم است که ممکن است تا ۱/ ۴میلیون کارمند را تحت‌تاثیر قرار دهد. در دسامبر ۲۰۲۱، کمیسیون اروپا قانونی را در مورد بهبود شرایط کار برای فعالان گیگ پیشنهاد کرد. به لطف دستورالعمل اتحادیه اروپا، فعالان گیگ مستقر در اتحادیه اروپا مجددا به‌عنوان کارمند طبقه‌‌‌بندی می‌شوند (در صورت داشتن معیارهای خاص) و از حقوق کاری مشابه سایر کارمندان سنتی برخوردار خواهند شد. بقیه را میتوان به‌عنوان خوداشتغال واقعی تشخیص داد.
چالشهای اقتصاد گیگ از منظر تجاری، حقوقی و اجتماعی
اقتصاد گیگ چالش‌‌‌هایی را هم برای کارفرمایان و جامعه به‌عنوان یک‌کل ایجاد می‌کند. از دیدگاه کارفرما، استخدام فعالان حوزه گیگ به معنای هزینه کمتر است. همچنین با حرکت به سمت این مدل که به‌طور روزافزون نیز درخواست‌‌‌هایش بیشتر می‌شود، کسب‌وکارها، دانش نهادی را از دست می‌دهند که در طول تاریخ توسط کارکنان عادی نگهداری می‌‌‌شد. همچنین کارفرمایان نگران چند مساله هستند که از جمله میتوان به فرسایش روابط سنتی بین کارگران، مشاغل و مشتریان؛ پیامدهای مالیاتی و بُعد فرامرزی پلتفرم کاری و موضوع مدیریت الگوریتمی اشاره کرد.
همچنین افزایش تعداد پرونده‌‌‌های حقوقی و اعتراضات کارگری به دلیل اخراج‌های ناعادلانه، از دیگر چالشهای ورود به عصر اقتصاد گیگ است. از منظر قانونی، کار پلتفرم دیجیتال بدون نظارت باقی می‌ماند و دارای خلاهای قانونی متعدد و قوانین قدیمی است که ممکن است عواقب بلندمدتی هم برای کارمندان و کارفرمایان داشته باشد. به همین دلیل، اتحادیه اروپا در حال برنامه‌‌‌ریزی برای تنظیم بهتر کار پلتفرم دیجیتال و بهبود حفاظت از فعالان گیگ است. فناوری، راه‌‌‌حل‌‌‌های خودکار و برنامه‌‌‌های دیجیتال نیز می‌‌‌توانند به متمرکز کردن و بهینه‌‌‌سازی بسیاری از فرآیندها کمک کنند؛ به‌خصوص اگر یک‌فعال حوزه دارای چند کارفرما باشد.
چالشهای اقتصاد گیگ: نتیجه‌‌‌گیری
اقتصاد گیگ فرصت‌‌‌های جدیدی را برای کارمندان ایجاد می‌کند، اما برای کارفرمایانی هم که می‌‌‌توانند استعدادهای مناسب را در زمان مناسب جذب کنند، فرصت عالی ایجاد می‌کند. با این حال، چالشهای جدیدی در سطوح تجاری، اجتماعی، انسانی، حقوقی و تکنولوژیک نیز ایجاد می‌کند. با حضور روزافزون فعالان در این حوزه، به‌زودی تنظیم آن به قانون جدید نیاز خواهد داشت. با این حال، واقعیت این است که اقتصاد گیگ به‌سرعت در حال رشد است. این روند غیرقابل توقف است. اگر کار پلتفرم دیجیتال با این سرعت به گسترش خود ادامه دهد، میتواند بازار کار سنتی را پشت سر بگذارد. به همین دلیل، شرکت‌ها و موسسات باید آماده استقبال از کارکنان پلتفرم بیشتری باشند و با هر چالش جدیدی که ممکن است ایجاد شود، روبه‌رو شوند.
