شوک سوئدی به علم اقتصاد
چگونه پیش‌‌‌بینی‌‌‌ها از نوبل اقتصاد۲۰۲۲ غلط از آب درآمد؟
با فرا رسیدن ماه اکتبر بار دیگر توجه علاقه‌‌مندان به اقتصاد به آکادمی سلطنتی علوم سوئد جلب شد تا بدانند پرنده سعادت مهم‌ترین جایزه علمی بر دوش کدام اقتصاددان خواهد نشست. با اینکه گمانه‌‌‌زنی‌‌‌ها بر چند گروه خاص از اهالی اقتصاد تمرکز داشت، نوبل امسال با شگفتی همراه بود. آکادمی سلطنتی علوم سوئد در انتخابی دور از ذهن جایزه امسال را به سه اقتصاددانی اعطا کرد که روی بانک‌‌‌ها و بحران مالی مطالعه می‌‌‌کردند. در میان اسامی بن برنانکی، داگلاس دایموند و فیلیپ دیبویگ، برنانکی نام شناخته‌شده‌‌‌تری است. او را به‌خاطر سیاست‌‌‌های جسورانه‌‌‌اش در کشاکش بحران۲۰۰۸ و در زمان تصدی صندلی ریاست فدرال‌‌‌رزرو می‌‌‌شناسند. به نظر می‌‌‌رسد مطالعاتی که او را به نوبل اقتصاد رسانده است، همان‌‌‌هایی هستند که او را در سیاه‌‌‌ترین روزهای اقتصاد جهان در سال‌های اخیر به این نتیجه رساند که سیاست تسهیل مقداری را در ابعادی بی‌‌‌سابقه به اجرا بگذارد. در آن سو با اینکه دیبویگ و دایموند شهرت برنانکی را ندارند، اما به نظر می‌‌‌رسد مطالعات آنها نیز نقش راهگشایی در فهم چیستی و چگونگی وقوع بحران‌‌‌های مالی دارند. اما چگونه نوبل سر از ویترین کتابخانه اقتصاددانان متمرکز بر بحران‌‌‌های مالی درآورد؟
تیر پیش‌‌‌بینی‌‌‌ها به سنگ خورد
درحالی‌که اقتصاد جهان به سمتی در حال حرکت بود که مسائلی چون اقتصاد محیط زیست، اقتصاد رفتاری و اقتصاد رفاه در آن اهمیت بیشتری پیدا می‌‌‌کرد، ظهور بحران کرونا، بازگشت تورم به اقتصادهای توسعه یافته، آغاز جنگ اوکراین و تشدید افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی در بازارهای جهانی موجب شده است تا در مسائل اقتصادی اولویت‌‌‌دار دستخوش تحولاتی شود. مورد توجه قرار گرفتن موضوعاتی چون محیط زیست و اقتصاد رفتاری در پیش‌‌‌بینی‌‌‌ها از نوبل امسال کاملا مشهود بود. نظرسنجی‌‌‌ها از مورد توجه قرارگرفتن اقتصاددانانی چون ریچارد لاپارد، هربرت جینتیس و دارون عجم‌‌‌اوغلو حکایت داشت و به نظر می‌‌‌رسید قرار است اقتصاد رفتاری، اقتصاد شادمانی و مطالعات تاریخی توسعه اقتصادی نوبل۲۰۲۲ را از آن خود کند. با این حال نظر آکادمی سلطنتی علوم سوئد چندان با این شرکت‌‌‌کنندگان این نظرسنجی‌‌‌ها هم‌نظر نبود.
بحران بانکی در کانون توجهات
روز هجدهم مهرماه امسال پرونده نوبل۲۰۲۲ بسته شد و بن برنانکی، داگلاس دایموندو فیلیپ دیبویگ، هر سه از آمریکا برنده نویل اقتصاد شدند. آکادمی سلطنتی علوم سوئد در این‌باره توضیح داد که پژوهش‌های این اقتصاددانان دانسته‌های ما درباره بحران‌‌‌های مالی و شیوه مقابله با آنها را بهبود بخشیده است و درک ما از نقش بانک‌‌‌ها در اقتصاد، به‌‌‌ویژه در بحران‌‌‌های مالی به‌طور چشمگیری ارتقا داده است. به عبارت دیگر اگر بخواهیم دقیق‌‌‌تر نگاه کنیم، تحقیقات درباره بانکداری مدرن این سه اقتصاددان در میانه دهه ۸۰ میلادی به چگونگی آغاز، تداوم و پایان دادن به بحران‌‌‌های مالی و بانکی می‌‌‌پردازد و در زمینه مقررات‌‌‌گذاری بازارهای مالی و مقابله با آنها نقش ویژه‌‌‌ای دارد. این مساله زمانی جالب می‌‌‌شود که یکی از این افراد مهم‌ترین جایگاه در سیاستگذاری پولی آمریکا در بحبوحه بحران مالی۲۰۰۸ را بر عهده داشته است و بحث بر سر عملکردش در آن دوران همچنان مورد توجه است.
چرا بحران مالی؟
وقوع پاندمی کرونا اقتصاد جهانی را با موقعیت فوق‌العاده‌‌‌ای مواجه ساخت که پیش از آن کمتر در تصورات می‌‌‌گنجید. سیاست‌‌‌های حمایتی گسترده‌‌‌ای از سوی بانک‌‌‌های مرکزی بزرگ جهان پیگیری و اجرا شد و در نهایت پس از دو سال آثار تورمی آنها نمایان شده است. این در حالی است که ابزارهای کنترل تورم متداول به‌دلیل رشد اقتصادی شکننده و وجود بیکاری قابل استفاده نیستند و بانک‌‌‌های مرکزی در منگنه غیرقابل انکاری قرار گرفته‌‌‌اند. این موقعیت خطیر در کنار گرانی انرژی و مواد غذایی در سطح جهان موجب شده است بار دیگر موضوعات کلیدی در اقتصاد کلان، مانند بحران‌‌‌های اقتصادی در کانون توجهات قرار بگیرند.
برنانکی کیست؟
برنانکی شناخته‌شده‌ترین نوبلیست امسال است. او ۸سال سابقه ریاست فدرال‌‌‌رزرو را در کارنامه دارد و پیش از این به خاطر عملکردش در دوران بحران۲۰۰۸ مورد توجه قرار گرفته بود. او که در فدرال‌‌‌رزرو جانشین آلن گرینسپن بزرگ شده بود، مدرک دکترایش را از دانشگاه MIT دریافت کرد و سابقه تدریس در دانشگاه پرینستون را دارد. براساس اعلام آکادمی نوبل، او به‌خاطر پژوهش روی بحران سال۱۹۳۰ به دریافت این جایزه نائل آمده است. در این پژوهش او تشریح می‌‌‌کند که عملکرد بانک‌‌‌ها چگونه موجب شده است یک رکود معمولی به طولانی‌‌‌ترین و عمیق‌‌‌ترین رکود تاریخ تبدیل شود. عملکرد برنانکی در بحران۲۰۰۸ نیز مناقشات بسیاری را بر جای گذاشته است. او در آن دوران با در پیش گرفتن سیاست تسهیل مقداری، ۴تریلیون دلار اوراق خزانه‌‌‌داری این کشور را برای تحریک اقتصاد خریداری کرد. این اقدامات او انتقادات بسیاری را در پی داشت؛ اما از طرفی برخی بر این باورند که اگر او سیاست‌‌‌هایش وجود نداشت اقتصاد آمریکا با رکود بزرگ تازه‌‌‌ای مواجه می‌‌‌شد.
استادان نوبلیست
داگلاس دایموند و فیلیپ دیبویگ، اقتصاددانان دیگری بودند که به همراه برنانکی جایزه نوبل اقتصاد۲۰۲۲ را به‌دست آوردند. دایموند ۶۹ساله متخصص مطالعه واسطه‌های مالی، بحران‌‌‌های مالی و نقدینگی است و جوایز متعددی را در طول زندگی‌اش برنده شده است. بدون شک جایزه نوبل یک حسن ختام برای این اقتصاددان پرکار به شمار می‌‌‌رود. از سوی دیگر بدون شک فیلیپ دیبویگ با ظاهر عجیبش خاص‌‌‌ترین برنده جایزه نوبل اقتصاد امسال به شمار می‌‌‌رود. این اقتصاددان ۶۷ساله موفق شده است در ۲۴سالگی دکترای اقتصادش را از دانشگاه ییل دریافت کند و در حال حاضر در در دانشگاه واشنگتن در سنت‌‌‌لوئیس مشغول به کار است. این دو اقتصاددان در سال۱۹۸۳ کار نظری پیشگامانه‌‌‌ای ارائه دادند که در آن نقش بانک‌‌‌ها در پیوند میان پس‌‌‌اندازکنندگان و دریافت‌‌‌کنندگان تسهیلات را تشریح می‌‌‌کردند. بر این اساس بانک در تضادی ذاتی میان عرضه و تقاضاکنندگان سپرده‌های بانکی قرار گرفته است و در میانه بحران، شایعات می‌‌‌تواند حتی بانک‌‌‌های سالم نیز به ورشکستی بیفتند. تنها لازم است سپرده‌‌‌گذاران نگران این باشند که بانکی در شرف ورشکستگی است، در این صورت برداشت سپرده‌هایشان می‌‌‌تواند به یک خروج بی‌‌‌ثبات‌‌‌کننده و خودتشدیدشونده در بانک تبدیل شود. این دو اقتصاددان پس از تشریح چگونگی احتمال ورشکستگی یک بانک، راه‌‌حل را در بیمه سپرده‌ها از سوی دولت از طریق تاسیس بانک مرکزی معرفی کردند.
