جایگاه ایران در شاخصهای جهانی
شاخص دولت الکترونیک
دولت الکترونیک، عبارت است از استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، بهمنظور بهبود «پاسخگویی دولت»، «شفافیت»، «اثربخشی» و «کارآیی». با توجه به این مفهوم و بهمنظور سنجش تمایل و ظرفیت هر دولت در استفاده از فناوری‌اطلاعات و ارتباطات برای ارائه خدمات عمومی، شاخص «دولت الکترونیک» از سوی دپارتمان امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد، به‌‌‌عنوان معیاری معتبر، به کار گرفته می‌شود. این شاخص، از جمع ارزش سه زیرشاخص «خدمات آنلاین»، «زیرساخت‌‌‌های مخابراتی» و «سرمایه‌انسانی» به‌‌‌دست می‌‌‌آید و کشورها از نظر سطح توسعه دولت الکترونیک، در چهار گروه پایین، متوسط، بالا و خیلی‌بالا دسته‌‌‌بندی می‌‌‌شوند. گزارش ۲۰۲۰ سازمان ملل متحد، نشان می‌دهد که درمجموع ۵۶درصد اعضای سازمان ملل از نظر این شاخص، در سطح بالا یا خیلی‌بالایی قرار دارند. ایران در آخرین گزارش شاخص توسعه دولت الکترونیک، با سه‌پله نزول، از جایگاه ۸۶ به ۸۹ رسیده است. مقایسه آخرین وضعیت ایران با سال ۲۰۱۴ و رتبه ۱۰۵ایران در آن سال، رشد ۱۶پله‌‌‌ای نشان می‌دهد؛ اما در مقایسه با سال ۲۰۱۸، شاهد نزول سه‌رتبه‌‌‌ای هستیم.
معیار سهم اقتصاد دیجیتال نسبت به کل اقتصاد
بنابر تعریف مورد استفاده در گزارش ۲۰۱۹ آنکتاد، فناوری‌‌‌ها و جنبه‌‌‌های مختلف اقتصاد دیجیتال را می‌‌‌توان به سه‌دسته تقسیم کرد. دسته نخست شامل جنبه‌‌‌های اصلی یا جنبه‌‌‌های پایه‌‌‌ای اقتصاد دیجیتال است که فناوری‌‌‌های جدید و اساسی (نیمه‌‌‌رساناها و پردازشگرها)، فناوری‌‌‌های اصلی (رایانه‌‌‌ها و وسایل ارتباط از راه دور) و زیرساخت‌‌‌های‌توان‌‌‌افزا (اینترنت و شبکه‌‌‌های مخابراتی) را در برمی‌گیرد. دسته دوم به بخشهای فناوری‌دیجیتال و فناوری اطلاعات اختصاص دارد که محصولات یا خدمات کلیدی را که در خصوص فناوری‌‌‌های دیجیتال اصلی هستند، تولید می‌کنند. بخش‌‌‌هایی مانند پلت‌فرم‌‌‌های دیجیتال، اپلیکیشن‌‌‌های موبایل و سرویس‌‌‌های پرداخت در این دسته قرار دارند.
دسته سوم مجموعه گسترده‌‌‌تری از بخشهای دیجیتالی‌‌‌شده را در بر می‌گیرد و شامل بخش‌‌‌هایی است که در آنها، فناوری‌‌‌ها و خدمات دیجیتالی مانند کسب‌وکارهای الکترونیک به نحو روزافزونی مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرند. از این معیار نیز می‌‌‌توان برای مقایسه کشورها در حوزه اقتصاد دیجیتال استفاده کرد. در ابعاد جهانی، به‌‌‌طور متوسط، سهم اقتصاد دیجیتال نسبت به کل اقتصاد ۵/ ۱۵درصد است. این عدد برای چین ۳۰درصد و برای آمریکا ۶/ ۲۱درصد است. در ایران هم در سال ۹۸، سهم اقتصاد دیجیتال در GDP به ۵/ ۶درصد رسیده بود. این در حالی است که این عدد در سال ۹۲، ۶۸/ ۳درصد بود. هسته اقتصاد دیجیتال کشور از ۳/ ۲درصد در سال ۹۲ به ۴درصد در سال ۹۸ رسیده است؛ یعنی بخشهای سخت‌‌‌افزار، نرم‌‌‌افزار و ارتباطات، درمجموع، ۴درصد رشد داشته است. میانگین جهانی این سنجه ۵/ ۴درصد بود که در چین ۶درصد و در آمریکا ۹/ ۶درصد از GDP به هسته اقتصاد دیجیتال مربوط بوده است. این نتایج نشان می‌دهد که ایران در این حوزه، از نمونه‌‌‌های پیشتاز جهانی فاصله قابل‌‌‌توجهی دارد.
شاخص آمادگی شبکه
مجمع جهانی اقتصاد، از سال ۲۰۰۱ به‌‌‌صورت سالانه، گزارش جهانی فناوری‌اطلاعات را منتشر می‌کند که در این گزارش، با استفاده از شاخص آمادگی شبکه، میزان آمادگی کشورها را برای بهره‌‌‌گیری از فناوری‌اطلاعات و ارتباطات، بهمنظور افزایش رقابت و رفاه می‌‌‌سنجد. شاخص NRI به چهار زیرشاخص اثرگذاری، حکمرانی، استفاده جامعه از فناوری و بلوغ فناوری تقسیم می‌شود. بر اساس آمار ارائه‌‌‌شده، رتبه ایران در شاخص آمادگی شبکه، از ۱۰۱ در بین ۱۳۸کشور جهان در سال ۲۰۱۰ به رتبه ۷۹ در بین ۱۳۴کشور جهان در سال ۲۰۲۰ ارتقا یافته است.
دسترسی به اینترنت، پوشش شبکه‌‌‌های نسل چهارم، پهنای باند اینترنت بین‌الملل به ازای هر کاربر، دسترسی مدارس به اینترنت، ثبت اختراع برنامه‌‌‌های ICT، کاربران اینترنت و کاربران فعال شبکه‌‌‌های اجتماعی، نسبت ثبت‌‌‌نام آموزش عالی، میزان باسوادی بزرگسالان، سرورهای امن اینترنت و دسترسی به محتوا و خدمات بومی، ازجمله مولفه‌‌‌هایی است که ایران در آنها در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۶ رشد داشته است.
شاخص آمادگی دیجیتال
بهمنظور کشف شواهد کلیدی و درک بهتر اهمیت و مفهوم آمادگی دیجیتال در کشورهای مختلف، مدلی از سوی سیسکو معرفی و ارائه شده که تمام ارکان فناوری، از جمله نیازهای اساسی، توسعه نیروی انسانی و فضای استارت‌آپی و کسب‌وکاری مربوطه را مورد بررسی قرار می‌دهد. زیرشاخص‌‌‌های مورد ارزیابی در این شاخص عبارتند از: نیازهای اساسی، سرمایه‌گذاری بخشهای دولتی و خصوصی، تسهیل فرآیند کسب‌وکار، نیروی انسانی، فضای استارت‌آپی، به‌‌‌کارگیری فناوری و زیرساخت فناوری. با توجه به ارزیابی انجام‌شده در این زیرشاخص‌‌‌ها، کشورها به‌‌‌لحاظ میزان آمادگی دیجیتال، در سه دسته تقسیم‌‌‌بندی می‌‌‌شوند: فعال، درحال شتاب‌‌‌گیری و اشاعه‌دهنده و قدرتمند.
وضعیت ایران در این شاخص، در ابعاد جهانی و منطقه‌‌‌ای، نسبتا متوسط است؛ به گونه‌‌‌ای که در بین ۱۴۱کشور مورد بررسی، رتبه ۸۲ را به خود اختصاص داده است. امتیاز ایران در این شاخص ۰۲/ ۱۱ از ۲۵ است که کشورمان را در رده کشورهای درحال شتاب قرار می‌دهد. باید توجه کرد که کسب این امتیاز، ایران را حتی در این دسته خاص نیز، زیر میانگین جهانی قرار داده و در بین کشورهای منطقه خاورمیانه، رتبه ۱۲ از میان ۱۵ کشور را برای ما به ارمغان آورده است.
شاخص تجارت الکترونیک بین کسب‌وکار و مشتری
آنکتاد به‌‌‌صورت سالانه، شاخص تجارت الکترونیک را بهمنظور ارزیابی وضعیت کشورها در حوزه تجارت الکترونیک و میزان آمادگی اقتصادها برای پشتیبانی از خرید آنلاین منتشر می‌کند. این شاخص، از میانگین چهار مولفه ضریب نفوذ کاربری اینترنت، ضریب نفوذ حساب‌‌‌های کاربری اینترنت، سرورهای اینترنتی امن و امتیاز قابلیت اطمینان سیستم پستی به‌‌‌دست می‌‌‌آید. ایران با به‌‌‌دست آوردن رتبه۴۴ در رتبه‌‌‌بندی سال ۲۰۲۰، توانسته در بین ۱۰اقتصاد درحال‌‌‌توسعه و پیشرو در امر تجارت الکترونیک قرار بگیرد و با این رتبه بالاتر از برخی کشورهای منطقه مانند عربستان‌سعودی، قطر و عمان نیز قرار گرفت.
