مصونیت از تورم با صندوق‌ها
با این‌‌‌حال، این اقبال گسترده و پرش‌‌‌های پی‌‌‌درپی شاخص کل بورس و همچنین رکوردهای دنباله‌‌‌دار آن تداوم نیافت و شاخص کل، پس از فتح قله 2میلیون واحدی، از مردادماه سال 1399، شروع به عقبگرد و ریزش بی‌‌‌سابقه‌ای کرد که از آن به «مرداد سیاه» نیز یاد می‌شود. بعد از آن هم بازار دچار اصلاح قیمتی در زمانی طولانی‌مدت شد. با توجه به ورود گسترده سهامداران خرد و غیرحرفه‌‌‌ای که دانش مالی کافی برای معامله‌‌‌گری ندارند و رفتار توده‌وار (Herd behavior) در معاملات از خود نشان می‌دهند، لزوم استفاده از ابزارهای بازار سرمایه برای کاهش تنش‌‌‌ها و نوسانات بازار، ضروری به نظر می‌‌‌رسد. به‌‌‌طور کلی، ابزارهای مالی در بازارهای جهانی، نقش بسیار پررنگ و ویژه‌‌‌ای دارند؛ به‌‌‌طوری که با وجود این ابزارها، نوسانات و تنش‌‌‌ها تا حدود زیادی قابل کنترل هستند. مهم‌ترین ابزارهای مالی موجود که در جهت کاهش نوسانات بازار سرمایه به‌‌‌کار می‌‌‌روند، عبارتند از: مصون‌‌‌سازی یا بیمه‌‌‌کردن (Hedging)، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، معاملات دوطرفه، استفاده از اختیار معامله (Option) و قراردادهای آتی (futures)، فروش تعهدی و وثیقه‌‌‌گذاری. به‌منظور شناسایی مناسب‌‌‌ترین ابزار که در بازار سرمایه ایران بهترین عملکرد را داشته باشد، شاخص‌‌‌هایی نظیر قابلیت مد;…یریت حرفه‌‌‌ای دارایی، نقدشوندگی، حفظ اصل سرمایه، بازدهی متناسب با ریسک، قابلیت کسب سود در شرایط ناپایدار و قابلیت محدودکردن زیان در شرایط ناپایدار را می‌توان مطرح کرد که همه نوع سلیقه سرمایه‌گذاران با درجات ریسک‌‌‌پذیری متفاوت در آنها دیده شده است. با لحاظ این شاخص‌‌‌ها، کارآترین ابزاری که در بازار سرمایه ایران قادر است بهترین عملکرد را در جهت کنترل نوسانات بازار فراهم آورد، صندوق سرمایه‌گذاری است.
تجارب جهانی در استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در بازارهای توسعه‌یافته اوراق بهادار، به دلیل پیچیدگی فرآیند تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری روی سهام و افزایش چشمگیر حجم و سرعت گردش اطلاعات و تخصصی‌شدن فعالیت‌‌‌ها، استقبال از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، در سال‌های اخیر از رشد روزافزونی برخوردار بوده است. حجم روزافزون دارایی‌‌‌های سرمایه‌گذاری‌‌‌شده در این صندوق‌ها به‌شدت در حال افزایش است. نمودار «1» مجموع دارایی‌‌‌های خالص صندوق‌های سرمایه‌گذاری را در تعدادی از کشورهای منتخب نشان می‌دهد. آمارهای مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایالات‌متحده آمریکا نشان می‌دهد که طی سال‌های 2012 تا 2020، مجموع دارایی‌‌‌های خالص این صندوق‌ها از 15 به 30تریلیون دلار افزایش یافته است. همچنین در سال 2020، در آمریکا 7636صندوق سرمایه‌گذاری در آمریکا وجود داشت که اکنون به بیش از 9هزار صندوق رسیده است. صندوق‌های سهامی داخلی، درصد بالایی از حجم دارایی‌‌‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری را در آمریکا تشکیل می‌دهند. در حال حاضر، از هر 5شهروند آمریکایی، 2شهروند مالک واحد سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک هستند. این در حالی است که در سال 1980، تنها 7/ 5درصد خانوارهای آمریکایی در صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کرده بودند، اما این عدد در سال 2020 به 7/ 45درصد افزایش یافته است. این امر، بیانگر افزایش محبوبیت صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری در آمریکاست. بنابراین، میزان اهمیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دنیا اثبات شده است و کشورهای مختلف با ایجاد برنامه‌ریزی‌های دقیق و مدون، از این ابزار بازار سرمایه به‌خوبی بهره می‌‌‌برند.
نگاهی به وضعیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران
در حال حاضر، 231صندوق سرمایه‌گذاری در ایران مشغول فعالیت هستند که از این تعداد، 42صندوق از نوع بازارگردانی، 87صندوق از نوع اوراق با درآمد ثابت، 76صندوق از نوع «در سهام»، 21صندوق از نوع مختلط، 4صندوق از نوع طلا و یک‌صندوق از نوع جسورانه هستند. با نگاهی به وضعیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران در سال 99 درخواهیم یافت که ارزش بازاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در پایان سال 1399 نسبت به پایان سال 1398، 23/ 267درصد افزایش داشته و تقریبا از 216هزار میلیارد ریال به 793هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین، حجم معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پایان سال 1399 نسبت به پایان سال 1398، به‌‌‌میزان 89/ 176درصد افزایش داشته و از 9میلیون و 78هزار و 831 واحد به 25میلیون و 138هزار و 516واحد رسیده است. از میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بازار سرمایه ایران، صندوق‌های «در سهام» توانسته‌‌‌اند، نسبت به سایر صندوق‌ها از آغاز فعالیت خود تاکنون، به‌‌‌طور میانگین بازدهی بیشتری داشته باشند.
مقایسه رفتار شاخص کل و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
یکی از مولفه‌های مهم و موثر بر شناسایی رفتارشناسی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری، واکاوی معاملات صورت‌‌‌گرفته از سوی این صندوق‌ها در بازار سرمایه است. نمودار «2»، ارزش معاملات سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران و بازارهای اول و دوم و پایه فرابورس ایران را ترسیم کرده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود، در تیرماه سال 1399 که شاخص کل بورس در مسیر 2میلیون واحدی قرار داشت، ارزش معاملات فروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری بیش از خرید آن بوده است. به عبارت دیگر، صندوق‌ها از تیرماه سال گذشته، بیشتر فروشنده سهام بوده‌‌‌اند. این روند در مردادماه همان سال نیز ادامه داشته است؛ درست زمانی‌‌‌که شاخص بورس، اصلاح زمانی خود را شروع کرد. مجددا در آذرماه، همزمان با حرکت صعودی شاخص کل بورس تهران و فرابورس ایران (یا به عبارت دیگر، اصلاح کوتاه‌‌‌مدت روند نزولی آغازشده از مردادماه)، پس از گذر چهارماه، ارزش معاملات خرید صندوق‌های سرمایه‌گذاری جهش زیادی نسبت به معاملات فروش داشته است و صندوق‌ها بیشتر خریدار بوده‌‌‌اند. بنابراین، تحلیل روند معاملات خرید و فروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری با شاخص کل بورس تهران و فرابورس ایران حکایت از آن دارد که در اغلب موارد، رفتار صندوق‌های سرمایه‌گذاری با روند شاخص کل همگرا و همسو بوده است. بر این اساس، افراد غیرحرفه‌‌‌ای که دانش اندکی از تحرکات بازار دارند، با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند همگام با نوسانات بازار و به‌‌‌طور غیرمستقیم، سرمایه خود را مدیریت کرده و سرمایه‌گذاری مطمئن همراه با بازدهی مناسب را در بازار سرمایه تجربه کنند.
