آخرین شانس بشریت
هند که جزو بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ در جهان است، در آخرین لحظات، خواستار تغییر متن مربوط به مصرف زغال‌سنگ در توافق‌نامه شد؛ به این معنا که دهلی‌‌‌نو درخواست کرد کلمه «حذف» زغال‌سنگ از سوختهای مصرفی به کلمه «کاهش» مصرف تبدیل شود. کشورها پس از مخالفت اولیه در نهایت با این درخواست موافقت کردند. آلوک شارما، رئیس نشست کوپ ۲۶ در یک سخنرانی احساسی برای هیاتهای شرکت‌کننده گفت: «از روند تحولات در نشست عمیقا متاسفم. ناامیدی را کاملا احساس می‌‌‌کنم، اما ضروری است از این توافق‌نامه حمایت کنیم.» نشست آب‌وهوایی ملل متحد در گلاسکوی اسکاتلند، آخرین و بهترین شانس بشر برای رسیدن به هدف توافق‌نامه پاریس، یعنی محدود کردن افزایش دمای کره‌زمین به ۵/ ۱درجه سانتیگراد تلقی شد.
به‌منظور تحقق این هدف باید انتشار گازهای گلخانهای طی هشت‌سال آینده به نصف کاهش یابد و تا سال ۲۰۵۰ میزان خالص انتشار این گازها به صفر برسد. بسیار حیاتی است که از وقوع بدترین پیامدهای تغییرات آب‌وهوا جلوگیری شود. دانشمندان جهان هشدار دادهاند که دمای کره‌زمین نسبت به قبل از انقلاب صنعتی ۱/ ۱درجه سانتیگراد بالاتر است و به‌رغم وعدههای متعددی که در نشست گلاسکو داده شد، تازه‌ترین پیش‌بینی‌ها حاکی است تا پایان سده حاضر، میزان رشد دمای کره‌زمین نسبت به قبل از انقلاب صنعتی به ۴/ ۲درجه سانتیگراد خواهد رسید. دبیرکل سازمان ملل هشدار داده بود که وعدههای داده‌شده برای کاستن از انتشار گازهای گلخانهای در مذاکرات نهایی، به احتمال زیاد برای جلوگیری از وقوع فاجعه آب‌وهوایی کافی نیست. او در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: «به‌سختی می‌توان به هدف توافق‌نامه پاریس، یعنی محدود کردن افزایش دمای کره‌زمین به ۵/ ۱درجه سانتیگراد دست یافت.»
فعالان محیط‌زیست به‌شدت از روند برگزاری نشست گلاسکو و توافق‌نامه پایانی آن انتقاد کردند. راشل کنرلی، یکی از طرفداران محیط‌زیست از گروه دوستان زمین در بیانیه‌ای اعلام کرد: «مذاکرات کشورها در نشست گلاسکو باید مسیر رسیدن به هدف توافق‌نامه پاریس را آسان‌تر می‌کرد، اما با توافق‌نامه‌ای که امضا شد، تحقق این هدف دشوارتر شده است.» یک پرسش این است که سیاست نشست گلاسکو در حوزه سوختهای فسیلی چه بود؟ توافق‌نامه آب‌وهوایی گلاسگو، نخستین توافق‌نامه در نشست‌‌‌های آب‌وهوایی بین‌المللی است که در آن آشکارا و به‌صراحت به سوختهای فسیلی اشاره شده است، اما سخت‌گیری توافق‌نامه در لحظات آخر کاهش یافت؛ یعنی واژه «حذف» زغال‌سنگ و یارانه سوختهای فسیلی به «کاهش» مصرف زغال‌سنگ و یارانه‌های فسیلی غیر‌کارآ تبدیل شد.
بسیاری از کشورها درباره این تغییر در محتوای توافق‌نامه ابراز تاسف کردند و متخصصان محیط‌زیست نگران هستند که تغییر واژه‌‌‌ها زمینه را برای به تعویق افتادن اقدامات فوری فراهم کند. تحلیلی که از سوی یک گروه حامی محیط‌زیست منتشر شده است، نشان می‌دهد، در نشست گلاسکو تعداد هیاتهای نمایندگی صنعت سوختهای فسیلی از هر کشور دیگری بیشتر بود و این واقعیت، پرسش‌هایی را درباره اعتبار مذاکرات دوهفته‌ای مطرح کرده است؛ به‌ویژه از این جهت که سوختهای فسیلی، عامل اصلی گرم شدن کره‌زمین هستند. محققان بارها تاکید کرده‌اند که بهترین سلاح مقابله با افزایش دمای کره‌زمین، کاستن از انتشار گازهای گلخانهای با حداکثر سرعت ممکن است.
در نشست دوهفته‌ای گلاسکو، وعدههای بسیار زیادی درباره حمایت و حفاظت از محیط‌زیست داده شد؛ از جمله متوقف و معکوس کردن روند جنگل‌‌‌زدایی، کاستن از مصرف زغال‌سنگ و کاهش انتشار متان به میزان ۳۰درصد تا سال ۲۰۳۰. آمریکا و چین که بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گازهای گلخانهای در جهان هستند، در اقدامی عجیب توافق کردند که در دهه حاضر با هم همکاری کنند تا هدف توافق‌نامه پاریس در حوزه مقابله با گرم‌شدن کره‌زمین تحقق یابد. همچنین برای نخستین بار ائتلافی از کشورها و گروه‌ها شکل گرفت که هدف آن، تعیین زمان پایان استفاده از نفت و گاز و متوقف کردن اعطای مجوزهای جدید برای اکتشاف منابع سوختهای فسیلی است. مدیران شرکت‌های بزرگ و نهادهای مالی نیز وعده دادهاند که در حوزه پروژه‌های سازگار با اهداف زیست‌محیطی بیشتر سرمایه‌گذاری بکنند.
موضوع دیگری که از اهمیت زیادی برخوردار است، تامین مالی برنامه کمک به کشورهای فقیر و در حال توسعه برای مقابله با اثرات تغییرات آب‌وهوایی است. کشورهای کم‌درآمد که در نشست گلاسکو حضور یافتند، مصمم بودند برای جبران «ضرر و زیان» تغییرات آب‌وهوایی که در آن هیچ نقشی نداشته‌اند، غرامت بگیرند. «ضرر و زیان» عبارتی است که از سوی سازمان ملل برای توصیف لطمات واردشده به کشورها در زمینه‌های جانی، زیرساختی و... استفاده می‌شود. کشورهایی که بیشترین لطمه را از تغییرات اقلیمی می‌‌‌بینند و کمترین نقش را در این تغییرات داشته‌‌‌اند، سال‌هاست خواستار حمایت مالی کشورهای ثروتمند شده‌اند تا این خسارت‌ها جبران شود، اما اقتصادهای ثروتمند، از جمله آمریکا، انگلستان و اتحادیه اروپا، تمایلی به پذیرش مسوولیت ندارند.
در توافق‌نامه پایانی نشست گلاسکو، تدابیری برای تاسیس یک صندوق به‌منظور جبران خسارت‌‌‌های واردشده به کشورهای آسیبپذیر در نظر گرفته نشد. گروه ۷۷ کشور در حال توسعه از اینکه چنین تدابیری اندیشیده نشد، به‌شدت ابراز ناامیدی کردند. وزیر محیط‌زیست مالدیو روز شنبه گفت: «برای تعدادی از کشورها، «ضرر و زیان» احتمالا موضوعی برای آغاز مذاکرات است، اما برای ما موضوع مرگ و زندگی است. ادامه زندگی ما با ریسک مواجه شده و آنهایی که با چنین ریسکی مواجه نیستند، تصمیم می‌گیرند با چه سرعتی می‌خواهند زندگی آنهایی را که در خطر هستند، نجات دهند.» نشست گلاسکو با هدف زنده نگه‌داشتن امید به نجات کره‌زمین از اثرات تغییرات اقلیمی برگزار شد و توافق‌نامه‌ای که پس از دو هفته مذاکرات فشرده بین کشورها به دست آمد، حاوی «آنچه کاملا امیدبخش باشد» نیست. در واقع، پیشرفت‌هایی حاصل شده است، اما این پیشرفت‌ها برای تحقق هدف توافق‌نامه پاریس کافی نیست. فعلا آنچه حاصل شده، وعدههایی درباره آینده و تلاش برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی است.
چند روز پیش، گزارشی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی منتشر شد که در آن آمده بود، اگر تمامی وعدههایی که دولت‌ها دادهاند اجرا شود، میزان رشد دمای کره‌زمین ۸/ ۱درجه سانتیگراد خواهد بود. اما در تحقیقات شبکه اقدام آب‌وهوایی که هفته قبل منتشر شد آمده است، به احتمال زیاد رشد دمای کره‌زمین تا پایان سده حاضر ۴/ ۲درجه خواهد بود. این نشان می‌دهد برنامه‌ها، وعده‌ها و اقداماتی که در حال انجام است، به شکلی فاجعه‌بار کم است. واقعیت این است که محدود کردن افزایش دمای کره‌زمین به ۵/ ۱درجه سانتیگراد مستلزم کاهش سریع، شدید و پایدار انتشار گازهای گلخانهای از جمله کاهش ۴۵درصدی انتشار گاز دی‌اکسیدکربن تا سال ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۱۰ است. همچنین باید خالص انتشار این گاز تا اواسط سده حاضر به صفر برسد. اما حرکت کشورها به سمت مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی بسیار کند و ناقص است.
