بلای بهره‌های منفی
از شروع همه‌گیری کرونا، اقتصادهای بزرگ و کوچک تجربه‌های متفاوت از این همه‌گیری داشته‌اند و در آینده نیز روند بهبود شرایط در این اقتصادها یکسان نخواهد بود. رشد شاخص‌های مالی در بورس‌های بزرگ در ماه‌های اخیر با سرعت‌های گوناگون رخ داده است. همه‌گیری کرونا ابتدا در چین رخ داد و این کشور توانست با اتخاذ تدابیر سخت‌گیرانه، بحران را خیلی زود مهار کند. در نتیجه فعالیت‌های اقتصادی با سرعت رشد کرده و شاخص بورس این کشور پیوسته افزایش یافته است. در واقع ماه ژوئن شاخص ترکیبی شانگهای به سرعت رشد کرد و طی ماه‌های اخیر این شاخص حول رقم ۳۳۰۰ واحد نوسان کرده است. البته در دو ماه گذشته رقم شاخص به ۳۴۰۰ واحد افزایش یافته است. حجم عظیم برنامه‌های حمایتی که از سوی دولت و بانک‌مرکزی چین در حال اجراست، تضمین می‌کند طی سال آینده نیز شرایط در اقتصاد و بورس این کشور مطلوب خواهد بود. گزارش‌هایی که از وضعیت شاخص‌های اقتصادی چین منتشر شده نشان می‌دهد شرایط اقتصادی مطلوب است. البته تحولاتی در زنجیره عرضه در حال وقوع است.
آنچه در چین رخ داده با تحولات در اروپا و ایالات متحده شباهت ندارد. رشد اقتصاد چین سال آینده بالا خواهد بود و امسال چین تنها اقتصادی است که رشد می‌کند. در دیگر اقتصادهای بزرگ سال‌جاری میلادی تولید ناخالص داخلی کاهش خواهد یافت. البته شکی وجود ندارد که اثرات بحران کرونا مدتی باقی خواهد ماند و وضعیت اقتصاد چین در سال ۲۰۲۲ به حالتی که سال گذشته یعنی قبل از بحران کرونا وجود داشت باز خواهد گشت. در بازار مالی آمریکا شاخص‌ها در ۶ ماه گذشته در مجموع رشد کرده‌اند و به ویژه از اوائل ماه گذشته که اعلام شد واکسنی برای کرونا ساخته شده این شاخص‌ها تا سطوح بی‌سابقه‌ای افزایش یافته‌اند. شاخص متوسط صنعتی داوجونز به بالاتر از ۳۰ هزار واحد رسیده و شاخص استاندارد اند پورز بالاتر از ۳ هزار و ۷۰۰ واحد در نوسان است. با آنکه موج جدید همه‌گیری کرونا آغاز شده و نیز اقتصادهای توسعه یافته سال‌جاری در وضعیت خوبی قرار ندارند، اما عملکرد بورس‌ها بسیار خوب بوده و به نظر می‌رسد این عملکرد بسیار خوب، حاصل تدابیر فراگیر حمایتی است که از سوی بانک‌های مرکزی اتخاذ شده است. هیچ‌کس نمی‌تواند بانک‌های مرکزی را ملامت کند که درس‌های بحران مالی سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ را فرا نگرفته‌اند. از همان ابتدای شروع همه‌گیری، این نهادها از تمامی ابزارهای متعارف برای حمایت از اقتصاد و شرکت‌ها استفاده کرده‌اند و در واقع واکنش آنها بسیار سریع و سازگار با تحولات در شاخص‌های اقتصاد و همه‌گیری کرونا بوده است.
از ماه مارس بانک‌مرکزی آمریکا ۳۳۰۰ میلیارد دلار صرف خرید اوراق خزانه، اوراق بهادار با پشتوانه رهنی، اوراق قرضه شرکت‌ها و... کرده است. این اقدام سبب اطمینان سرمایه‌گذاران به حمایت بدون محدودیت بانک‌مرکزی از اقتصاد و بازار شده است. ماه مارس بحران کرونا سبب سقوط شاخص‌های مالی در بورس‌های بزرگ شد و ارزش سهام جهان به پایین‌ترین میزان در ۴ سال اخیر رسید. رشد شاخص‌ها از آن زمان بسیار سریع بوده و اکنون نسبت به ماه مارس شاخص‌ها در مجموع رشد ۶۰ درصدی داشته‌اند. در حال حاضر برای نخستین بار ارزش بورس‌های جهان به صد هزار میلیارد دلار رسیده و تحلیلگران به سرمایه‌گذاران توصیه کرده‌اند به خرید سهام ادامه دهند. زیرا عملکرد بازار سال آینده مثبت خواهد بود. البته عملکرد صنایع گوناگون یکسان نخواهد بود زیرا در دوران بهبود وضعیت اقتصادی، عملکرد شرکت‌هایی که در سال‌جاری دچار مشکل شده‌اند بهبود می‌یابد و رشد قیمت سهام برخی شرکت‌های دیگر محدود خواهد بود.
در بازار اوراق قرضه نیز رکوردهایی ثبت شده است. البته تغییر سود اوراق قرضه زندگی را برای کسانی که به‌دنبال حوزه‌های امن و سودده سرمایه‌گذاری هستند دشوار کرده است. حجم بدهی‌های جهان که بازده منفی دارند از ۱۸ هزار میلیارد دلار گذشته است و این رقم دو برابر رقم مربوط به ابتدای سال ۲۰۰۹ است. اوایل ماه جاری میلادی نوسان در شاخص‌های مالی و نرخ سود اوراق قرضه افزایش یافت. درباره اثرات مثبت و منفی کاهش نرخ‌های بهره به زیر صفر، دیدگاه‌های گوناگون مطرح است. بانک‌مرکزی آمریکا از اوائل شروع همه‌گیری کرونا نرخ‌های بهره را به نزدیک صفر کاهش داده و این نهاد تمایلی ندارد نرخ‌های بهره را منفی کند. اما در منطقه یورو تعدادی از بانک‌های مرکزی از این ابزار برای کمک به اقتصاد استفاده کرده‌اند. بانک‌مرکزی اروپا نیز نرخ‌های بهره را منفی کرده است. البته بانک‌مرکزی انگلستان مانند بانک‌مرکزی آمریکا در برابر این شکل حمایت از اقتصاد مقاومت کرده است. از دید کارشناسان، منفی شدن نرخ‌های بهره اثرات بلندمدت نامطلوب بر بانک‌ها خواهد داشت. ارزش دفتری حتی بهترین بانک‌های اروپایی تنها درصدی از ارزش دفتری بانک‌های آمریکایی است و میزان سوددهی آنها نسبت به بانک‌های آمریکایی بسیار پایین‌تر است. در واقع نرخ‌های منفی بهره نوعی اختلال در عملکرد بانک‌های اروپایی پدید آورده است. درباره اثرگذاری بحران بدهی‌ها در منطقه یورو بر آینده بازارهای مالی نگرانی‌هایی وجود دارد. این‌گونه روندها و شرایط حاکم بر نرخ‌های بهره بر عملکرد بانک‌ها اثر می‌گذارد.
نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد وضعیت نرخ تورم است. در گذشته درباره افزایش نرخ تورم به سطوح بالاتر از انتظار نگرانی‌های عمیق وجود داشت. اما حالا درباره افزایش نیافتن نرخ تورم و در واقع پایین باقی ماندن آن نگرانی وجود دارد. اگر به تغییرات نرخ‌های بهره و نرخ تورم در منطقه یورو نگاه کنیم، مشاهده می‌کنیم که کاهش نرخ‌های بهره به محدوده‌های منفی، تنها اثرات کوتاه مدت بر نرخ تورم داشته است به این معنا که منفی شدن نرخ‌های بهره به رشد پایدار نرخ تورم منجر نشده است. از سال ۲۰۱۴ نرخ‌های بهره در منطقه یورو منفی بوده و نرخ تورم به نرخ هدف بانک‌مرکزی اروپا یعنی ۲ درصد نرسیده است. در سال‌جاری نرخ تورم کاهش یافته و اخیرا شاهد منفی شدن نرخ تورم بودهایم. پیش‌بینی شده سال ۲۰۲۳ نرخ تورم در این منطقه ۴/ ۱ درصد خواهد بود.
سال‌جاری میلادی عرضه اوراق قرضه سبز از سوی دولت‌ها، بانک‌ها و شرکت‌ها سرعت بیشتری پیدا کرده است و سال آینده انواع دیگری از اوراق قرضه منتشر خواهد شد. بنا به تخمین موسسه بلومبرگ اینتلیجنس، میزان اوراق قرضه در حوزه محیط زیست، برنامه‌های اجتماعی و اوراق قرضه دولتی سال ۲۰۲۵ به ۵۳ هزار میلیارد دلار خواهد رسید که یک سوم کل دارایی‌های تحت مدیریت را تشکیل می‌دهد. در سال‌جاری میلادی عملکرد بازار طلا مثبت بوده، اما اخیرا شاهد رشد شدید قیمت بیت کوین و چند ارز دیجیتال دیگر بودهایم. در واقع رشد قیمت بیت کوین سبب شده افزایش قیمت دیگر دارایی‌ها بسیار ناچیز به نظر برسد. کارشناس بلومبرگ اینتلیجنس می‌گوید: «بیت‌کوین در مرکز توجه و علاقه سرمایه‌گذاران قرار گرفته و شاهد منحرف شدن توجهات از فلزات گرانبها هستیم.»
اگر چه موارد استفاده از بیت کوین در دنیای واقعی همچنان بسیار محدود است. اما رشد قیمت آن سبب شده عده زیادی از سرمایه‌گذاران بزرگ و نهادهای سرمایه‌گذاری به سوی این ارز دیجیتال حرکت کنند. تحقیقات انجام شده از سوی بانک‌مریل لینچ نشان می‌دهد بیت کوین پس از سهام شرکت‌های بزرگ فناوری و دلار، بیشترین حجم معاملات را در اکثر صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خود اختصاص داده است. البته باید به یک واقعیت توجه کرد: پایان سال ۲۰۱۷ قیمت بیت کوین رشدی بسیار بالا را تجربه کرد اما چند ماه بعد قیمت‌ها به شدت سقوط کرد. این بدان معناست که نوسان قیمت بیت کوین بسیار شدید است.
