پایان ماه‌عسل اوپک در روسیه
اوپک در نشست پایان هفته قبل پیشنهاد داده بود عرضه نفت اوپک پلاس ۵/ ۱ میلیون بشکه دیگر کاهش یابد تا از قیمت‌ها حمایت شود. شیوع ویروس کرونا از نرخ رشد اقتصاد جهان کاسته و تقاضا برای نفت را تضعیف کرده است. تحولات بازارهای مالی و بازار نفت در روزهای اخیر بر عمق ابهام‌ها درباره افق اقتصاد جهان افزوده و سبب وحشت سرمایه‌گذاران شده است. از پیش، شیوع ویروس کرونا در ده‌ها کشور جهان زمینه کاهش ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران را فراهم کرده و اکنون یک عامل ابهام آفرین دیگر پدید آمده است.
تضعیف ائتلاف سه ساله بین اوپک و روسیه که با هدف حمایت از قیمت‌ها تشکیل شده یک عامل بسیار موثر در کاهش پایدار قیمت نفت است. اقدام روسیه در نپذیرفتن پیشنهاد اوپک برای کاهش عرضه نفت و واکنش عربستان یعنی دادن تخفیف به مشتریان آسیایی ممکن است موقت باشد. در واقع این احتمال وجود دارد که اقدام عربستان بخشی از تاکتیک‌های مذاکراتی باشد. عربستان و روسیه هنوز هم می‌توانند بر سر راه‌حل به توافق برسند. رئیس شرکت کرسنت پترولیوم که یک شرکت نفتی اماراتی است، می‌گوید: «اگر یک جنگ واقعی قیمت راه بیفتد لطمات بزرگی به فعالان بازار این ماده خام وارد خواهد شد. این جنگ و پایین باقی ماندن قیمت‌ها شوک‌های ژئوپلیتیک و اقتصادی را برای بسیاری از کشورها در پی خواهد داشت.»
کاهش شدید قیمت نفت به تولیدکنندگان در سرتاسر جهان لطمه خواهد زد و در این میان لطمات به ونزوئلا و ایران که اقتصادهای وابسته به نفت دارند و از پیش مورد تحریم‌های فراگیر آمریکا قرار داشته‌اند بسیار بزرگ‌تر خواهد بود. اما قیمت بنزین برای مصرف‌کنندگان پایین می‌آید. چندی پیش قیمت هر گالن بنزین در آمریکا با ۵ سنت کاهش به ۴/ ۲ دلار رسید و به راحتی ممکن است قیمت‌ها به زیر ۲ دلار کاهش یابد. رانندگان با درآمد پایین که عموما خودروهای قدیمی و پرمصرف دارند و بخش بزرگی از درآمد خود را صرف پر کردن باک خودروی خود می‌کنند از وضعیت پدید آمده سود می‌برند، اما پایین باقی ماندن قیمت نفت اثرات منفی مالی برای شرکت‌های نفتی دچار بدهی شدید به وجود خواهد آورد. تعداد زیادی از آنها در سال‌های اخیر فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. نتیجه بعدی، کاهش تولید نفت در آمریکاست. شرکت‌های نفتی در تگزاس و دیگر ایالت‌های تولید‌کننده نفت در آمریکا در سال‌های اخیر کارگران خود را پیوسته کاهش داده‌اند.
بخش تولید نفت شیل در کانادا که از پیش به دلیل ملاحظات زیست‌محیطی و هزینه بالا دچار مشکل بوده از جنگ قیمت در بازار به شدت ضربه خواهد دید. همچنین کشورهای در حال توسعه از جمله نیجریه، آنگولا و برزیل که به درآمدهای نفتی وابسته هستند دچار ضعف شدید اقتصادی خواهند شد. نخستین اثر بزرگ بر خود عربستان گذاشته شده است. قیمت سهام شرکت نفتی آرامکو روز یکشنبه حدود ۹ درصد کاهش یافت و به زیر قیمت عرضه اولیه آن رسید. از سوی دیگر شاخص بورس عربستان بیش از ۸ درصد سقوط کرد. مقامات عربستان همزمان با کاستن از قیمت‌ها مجبور هستند برای جبران قیمت پایین، بر تولید و صادرات نفت خود بیفزایند و این یک عامل دیگر فشار بر قیمت‌هاست. چین که بزرگ‌ترین وارد‌کننده نفت در جهان است از گذشته‌های دور در قیمت‌های پایین به خرید نفت اقدام می‌کند تا آن را برای دوران قیمت‌های بالا ذخیره کند.
جنبه دیگر افت پایدار و شدید قیمت نفت، افزایش نارضایتی‌ها از دولت‌ها در کشورهای صادرکننده نفت است. کاهش درآمدهای نفتی سبب می‌شود این کشورها توانایی کافی برای ارائه خدمات به مردم نداشته باشند و در این شرایط حمایت از حکومت‌ها کاهش می‌یابد. عربستان یکی از کشورهایی است که در این شرایط قرار خواهد گرفت. این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده نفت در جهان است و تا هفته پیش روزانه ۷/ ۹ میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد یعنی ۳/ ۲ میلیون بشکه پایین‌تر از ظرفیت تولید خود. مشخص نیست آیا افزودن بر تولید می‌تواند به وضعیت مالی عربستان کمک کند یا نه. هیچ راه‌حل آسانی برای مشکلات بزرگ پیش روی عربستان و دیگر کشورهای صادرکننده نفت وجود ندارد.
تحلیلگران می‌گویند جهان از نفت اشباع است و تقاضا همچنان کاهش خواهد یافت. در چنین شرایطی، پیش‌بینی افزایش عرضه فشار بیشتری بر قیمت‌ها وارد می‌کند. روسیه و عربستان ظاهرا با اتخاذ استراتژی‌های خطرناک در پی کسب منفعت کوتاه‌مدت هستند. روسیه از طریق همکاری با اوپک نفوذ قابل‌ملاحظه‌ای در خاورمیانه کسب کرده است. کمک به رشد قیمت‌ها با همکاری با عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس همچنین به حکومت نیکلاس مادورو رئیس‌جمهوری ونزوئلا کمک کرده در قدرت باقی بماند. اکنون روسیه تصمیم گرفته از ائتلاف با اوپک خارج شود و با پیشنهاد این سازمان برای کاستن از عرضه مخالفت کرده است. احتمالا روسیه امیدوار است این اقدام از تولید نفت آمریکا بکاهد. از دید عربستان همکاری با روسیه به افزایش نفوذ و اثرگذاری اوپک کمک می‌کند آن هم در دورانی که افزایش قابل ملاحظه تولید نفت در آمریکا از تاثیرگذاری اوپک بر بازار نفت کاسته است.
افزایش تولید نفت در آمریکا سبب شده این کشور پس از چند دهه به صادرکننده این ماده خام تبدیل شود. یکی از مقامات پیشین شرکت آرامکو می‌گوید: «عربستان تلاش می‌کند از موقعیت خود در بازار نفت حفاظت کند. رشد تقاضا برای نفت کند شده و قیمت‌ها به شدت پایین آمده است. روسیه و عربستان این دوره قیمت‌های پایین را پشت سر می‌گذارند و بازیگران قدرتمند‌تر بازار نفت خواهند شد در حالی که تولیدکنندگان نفت شیل و آن دسته از تولیدکنندگان که هزینه تولیدشان بالاست یا از لحاظ سیاسی بی‌ثبات هستند برای تامین مالی دچار مشکل خواهند شد.»
اما واقعیت این است که موفقیت آنها قطعی نیست. آخرین باری که عربستان و دیگر اعضای اوپک زمینه افزایش عرضه جهانی نفت را فراهم کردند سال ۲۰۱۴ بود. در آن زمان رشد تولید نفت شیل در آمریکا به یک تهدید برای اوپک تبدیل شده بود. اقدام اوپک، به کاهش قیمت نفت به زیر ۳۰ دلار منجر شد. دو سال بعد روسیه و اوپک بر سر کاستن از عرضه به توافق رسیدند و قیمت‌ها طی سه سال اخیر رشد کرده اما اقدام سال ۲۰۱۴ عربستان برای ضربه زدن به تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا اثر معکوس داشت و سبب افت سهم عربستان در تامین نفت مورد نیاز جهان شد. تولیدکنندگان نفت در آمریکا در نهایت راهی برای بالا بردن تولید پیدا کردند. اما این بار ممکن است شرایط فرق کند زیرا وال استریت از بازدهی پایین سرمایه‌گذاری در بخش نفت خسته شده و نیز بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط نفتی در آمریکا دچار بدهی هستند. در هر حال اکنون برنامه جاه‌طلبانه عربستان برای آینده یعنی افق ۲۰۳۰ در خطر قرار دارد، زیرا با قیمت‌های کنونی نفت، باید کل برنامه یادشده متوقف شود و نیز حتی بودجه معمول این کشور و تعداد دیگری از تولیدکنندگان نفت با کسری عظیم مواجه خواهد بود.
