کودتا یا شورش؟
اما به چه دلیل نمی‌توان گفت حوادث هفته قبل ونزوئلا کودتا بوده است؟ نخست آنکه نارضایتی عمومی از وضعیت وخیم اقتصادی شدت بیشتری پیدا کرده و به سطحی رسیده که دولت نمی‌تواند به آن توجه نکند. برای مثال روز سه شنبه صبح نیروهای نظامی که اطراف خانه لئوپولدو لوپز، رهبر پیشین مخالفان ایستاده بودند به او گفتند آزاد است که به هر جا می‌خواهد برود. او از سال ۲۰۱۷ در حبس خانگی بود. سربازانی که به او اجازه دادند از حبس خارج شود یکی از مهم‌ترین دستورات مادورو را نقض کردند.
از سوی دیگر دولت آمریکا و مقامات طرفدار گوایدو اعلام کردند در ماه‌های اخیر ارتباط‌هایی بین تیم گوایدو و مجلس ملی ونزوئلا برقرار شده تا این مجلس به فرماندهان ارتش که در اقدامات خشن مشارکت داشته‌اند عفو دهند. مخالفان مادورو و ارتش به‌طور مخفی توانسته‌اند مسدودسازی ارتباط‌های الکترونیکی را که از سوی رژیم مادورو انجام شده دور بزنند. این کار با رد و بدل کردن پیام‌های مکتوب یا دیدار چهره به چهره انجام شده است. به همین دلیل بود که گوایدو توانست صبح روز سه شنبه از یک پایگاه نیروی هوایی با مردم کشور صحبت کند، بدون آنکه دستگیر شود.
شخص گوایدو یک دلیل دیگر کودتا نبودن ناآرامی‌های هفته قبل ونزوئلا است. رئیس‌جمهوری خودخوانده ونزوئلا که از سوی ده‌ها کشور به‌عنوان رئیس‌جمهوری موقت این کشور به رسمیت شناخته شده، دارای مشروعیت دموکراتیک است و مادورو خود مسوول تحولات اخیر در ونزوئلاست. او ماه مه سال گذشته در یک انتخابات که هیچ ناظر بین‌المللی آن را آزاد و عاری از تقلب توصیف نکرد به پیروزی رسید. دهم ماه ژانویه امسال دور دوم ریاست جمهوری مادورو آغاز شده و در همین زمان دادگاه عالی ونزوئلا که در تبعید بوده است طی حکمی اعلام کرد مادورو پس از دوره نخست ریاست جمهوری دیگر نباید در قدرت باقی بماند.
پس از دهم ژانویه مجموعه‌ای از رویدادها در ونزوئلا رخ داد که سبب شد گوایدو با استناد به قانون اساسی ونزوئلا که طبق آن وقتی مسند ریاست جمهوری خالی است، رئیس شورای ملی، رئیس‌جمهور موقت کشور است خود رئیس‌جمهوری این کشور اعلام کند حال رویکرد گوایدو و مادورو به حاکمیت قانون را مقایسه کنید. از سال ۲۰۱۵ که مخالفان مادورو در مجلس ملی ونزوئلا اکثریت را کسب کردند، او این نهاد را منحل کرد و به جای آن یک نهاد اضطراری تشکیل شد که در ابتدا هدف آن تغییر قانون اساسی بود. مادورو همچنین با مخالفان خود خشن برخورد کرده و بر گستره نفوذ و قدرت خود افزوده است، وام‌های زیادی از روسیه و چین گرفته و اجازه داده کوبایی‌ها در سطوح بالای سرویس امنیتی و اطلاعاتی ونزوئلا مشغول به فعالیت شوند. البته هنوز هم بسیاری از مردم ونزوئلا از مادورو حمایت می‌کنند و به ویژه حمایت ارتش از او سبب شده او بتواند به حکومت ادامه دهد.
گوایدو برای جدا کردن طرفداران مادورو از او و در دست گرفتن قدرت، وعده‌های مختلف به مردم و هواداران خود داده و اوضاع وخیم کشور سبب شده عده زیادی به طرفداری از او اقدام کنند. سه ماه پیش گوایدو خود را رئیس‌جمهوری ونزوئلا نامید و خواستار کناره‌گیری مادورو از قدرت و برگزاری انتخابات جدید ریاست جمهوری شد. بیش از ۵۰کشور او را به رسمیت شناخته‌اند، اما بن بست سیاسی ادامه پیدا کرده و واقعیت این است که این وضعیت نمی‌تواند برای مدتی طولانی ادامه پیدا کند. هفته گذشته گوایدو هواداران خود را به خیابان‌ها فرا خواند، اما از آنها نخواست به مراکز حساس هجوم برده و کنترل آنها را در دست بگیرند. عملا این فراخوان به یک ناآرامی معمولی در خیابان‌ها تبدیل شد و مردم حاضر در خیابان‌ها با سربازان درگیر شدند. البته برخی تحلیلگران معتقدند او یک گام به جلو برداشته، زیرا عده‌ای دیگر از نیروهای نظامی از مادورو جدا شده‌اند.
پایان روز سه‌شنبه آقای لوپز از مخالفان پیشین مادورو به سفارت اسپانیا گریخته بود و تعدادی از نظامیان بلند پایه جدا شده از ارتش و مخالف مادورو، به سفارت برزیل پناهنده شده بودند. نتیجه آن ناآرامی‌ها چیزی نبود جز بازگشت اوضاع به حالت قبل و می‌توان گرفت گوایدو قدمی بزرگ رو به جلو بر نداشت. استاد مطالعات بین‌المللی دانشگاه جانز هاپکینز می‌گوید: «کودتا سرنگون کردن یک دولت قانونی و مشروع است در حالی که مادورو با روش‌های غیردموکراتیک نظیر محروم کردن مخالفان از حضور در انتخابات ریاست جمهوری و منحل کردن مجلس ملی توانست در قدرت باقی بماند.» تعداد زیادی از کشورهای آمریکای لاتین دولت ونزوئلا را به خاطر به بازی گرفتن دموکراسی و نقض حقوق بشر محکوم کرده‌اند و خواستار کناره‌گیری مادورو از قدرت شده‌اند. عده‌ای از کارشناسان معتقدند گوایدو با روش‌های کنونی به نتیجه نخواهد رسید و باید استراتژی مبارزه را تغییر دهد زیرا روش کنونی نتوانسته تغییری اساسی در ساختار قدرت در ونزوئلا ایجاد کند. هنوز هم حدود ۲ هزار فرمانده عالیرتبه ارتش طرفدار مادورو هستند و با آنکه شرایط زندگی مردم هر روز وخیم‌تر می‌شود، مادورو و ارتش قصد ندارند تغییری در رفتار خود بدهند.
البته گوایدو صرفا با مادورو و ارتش مبارزه نمی‌کند. حمایت تعدادی از کشورها به‌ویژه روسیه از مادورو یک مانع بزرگ است که سبب شده موضوع ونزوئلا یک موضوع داخلی و منطقه‌ای نباشد. به همین دلیل تحلیلگران معتقدند که فشار یکپارچه بین‌المللی علیه حکومت مادورو ضروری است. از سوی دیگر همسایگان ونزوئلا می‌توانند به نیروهای دموکراتیک این کشور کمک کنند راهی جدید بیابند. در حال حاضر حمایت از گوایدو و مخالفت با مادورو در حد حرف است و شخص گوایدو ابزارهای لازم برای اعمال فشار موثر بر مادورو و ارتش ندارد. در نتیجه بعید نیست برای مدتی طولانی شرایط به همین شکل باقی بماند. کارشناسان خوشبین امیدوارند به تدریج و با بدتر شدن اوضاع، ارتش به این نتیجه برسد که ادامه وضعیت کنونی بسیار زیانبار خواهد بود و ترتیبی دهد تا مادورو از صحنه سیاسی ونزوئلا خارج شود. البته حتی در این حالت آینده ونزوئلا برای مدت‌های طولانی مبهم خواهد ماند.
ارسال نظر