دو معمای «اینستکس»
پاسخ این سوال بسیار مهم است زیرا اگر شرکت‌ها تمایل به این کار نداشته باشند ایران از منافع حضور در پیمان هسته‌ای بهره‌مند نخواهد شد و در این حالت تردیدهایی درباره ادامه حیات پیمان یادشده به‌وجود خواهد آمد. سازوکار جدید که به «اینستکس» شهرت یافته، امکان می‌دهد بدون دلار و تراکنش در سیستم مالی آمریکا، مبادلات تجاری بین ایران و اروپا انجام شود. این امید وجود دارد که استفاده نکردن از دلار و سیستم مالی آمریکا سبب شود شرکت‌ها احساس اطمینان کرده و با ایران همکاری کنند.
آلمان، فرانسه و انگلستان یعنی سه کشوری که سیستم جدید پرداخت را راه‌اندازی کرده‌اند، به همراه روسیه، چین و آمریکا امضا‌کنندگان پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران بودند و وعده دادند به تعهدات خود در این پیمان عمل کنند اما ترامپ از این پیمان که آن را بدترین پیمان تاریخ آمریکا توصیف کرده خارج شده است. روز پنج‌شنبه نهادهای اطلاعاتی آمریکا به کنگره اعلام کردند. ایران به تعهدات خود در پیمان هسته‌ای عمل کرده است اما این تعهدات صرفا به فعالیت‌های هسته‌ای مربوط می‌شود و شامل مسائل دیگر از جمله آزمایش‌های موشکی یا فعالیت‌های ایران در منطقه خاورمیانه نمی‌شود. ترامپ گزارش نهادهای اطلاعاتی آمریکا را رد کرده است.
کشورهای اروپایی نه مایلند دولت آمریکا را خشمگین کنند و نه مطابق خواست تهران عمل کنند. آنها صرفا مایلند ایران به باقی‌ماندن در پیمان هسته‌ای تشویق شود زیرا می‌دانند خروج این کشور از پیمان یادشده خطرات بزرگی برای منطقه و جهان در پی خواهد داشت و ممکن است بین ایران از یک‌سو و اسرائیل و آمریکا از سوی دیگر جنگ درگیرد. البته اروپایی‌ها همچنین از رفتار ترامپ یعنی اعمال تحریم علیه ایران که برای اقتصاد اروپا زیانبار است، ناراضی هستند.
اکنون پاسخ آنها به وضعیت پیش‌آمده اینستکس است که در فرانسه ثبت شده و ابزار ویژه پرداخت محسوب می‌شود. ایران سازوکار جدید را قدم نخست در اجرای تعهدات طرف اروپایی توصیف کرده و منتظر اجرای قدم‌های بعدی است. آمریکا که تلاش کرده بود اروپایی‌ها را از راه‌اندازی این ساز و کار بازدارد، آن را بی‌تاثیر توصیف کرده است. ترامپ و مقامات آمریکایی مایلند ایران به مذاکره بر سر توافقی جدید که شامل بسیاری از مسائل دیگر از جمله برنامه موشکی این کشور و عملکرد آن در منطقه باشد، وادار شود. اروپایی‌ها نیز مانند آمریکا درباره این موضوعات نگران هستند، اما معتقدند درباره آن موضوعات باید مذاکرات جداگانه صورت گیرد. البته اروپایی‌ها روابط کاملا مثبت با ایران ندارند. در واقع کشورهای اروپایی مایلند پیمان هسته‌ای ایران حفظ شود و همزمان به روش‌های دیگر موضوعات مورد نگرانی رفع شوند.
از این پس شرایط پیچیده‌تر خواهد شد. تا قبل از اعلام سازوکار جدید، امیدواری درباره ایجاد یک سازوکار که تامین‌کننده خواست ایران و طرف‌های اروپایی باشد وجود داشت و اکنون سازوکاری معرفی شده که تنها شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که تعاملات مالی و تجاری قابل‌ملاحظه‌ای با آمریکا ندارند می‌توانند از آن استفاده کنند. البته مقامات اروپایی اعلام کرده‌اند در ابتدا تمرکز این سازوکار بر کالاهای انسان دوستانه است که مشمول تحریم‌های آمریکا نیست.
حقوقدان‌ها می‌گویند اکنون دو پرسش مهم وجود دارد که در آینده پاسخ آنها مشخص خواهد شد. نخست آنکه آیا شرکتی از این سازوکار جدید استفاده خواهد کرد یا نه و دوم آنکه آیا واشنگتن نسبت به این سازوکار واکنش نشان خواهد داد؟ پاسخ این دو سوال برای آینده منطقه خاورمیانه، روابط اروپا و آمریکا و سلطه سیستم مالی آمریکا بر جهان بسیار مهم است. به‌نظر می‌رسد اروپایی‌ها با راه‌اندازی این سازوکار بسیار محتاطانه عمل کرده‌اند بدین معنا که اکنون تنها کالاهای غیر تحریم‌شده قابل تجارت با ایران است و در ماه‌های آینده با توجه به شرایطی که در آمریکا وجود خواهد داشت و موضع‌گیری‌های ترامپ، امکان تغییر عملکرد این ساز و کار نیز وجود دارد. واکنش واشنگتن اهمیت بالایی دارد. تاکنون دولت آمریکا نشان داده کاملا به اعمال حداکثر فشار بر ایران متعهد است و از تمامی راه‌های ممکن برای عمل به این تعهد استفاده می‌کند.
در مجموع می‌توان گفت در حال‌حاضر آنچه در آینده رخ خواهد داد تا اندازه زیادی مبهم است اما اگر موضع‌گیری آمریکا تغییر نکند، اروپا برای تسهیل مبادلات تجاری ایران امکان‌های زیادی در اختیار نخواهد داشت. آمریکا از ابتدا اعلام کرده قصد دارد ایران را از صادرات نفت و دسترسی به درآمدهای نفتی محروم کند. اگر اینستکس نتواند این مشکل ایران را حل کند، قدم بزرگی برای تامین خواسته این کشور نخواهد بود.
ارسال نظر