مرگ سازمان در راه است؟
از سوی دیگر دونالد ترامپ از این سازمان به دلیل آنچه ضعف آن در مقابله با رویه‌های تجاری چین توصیف کرده ناراضی است. اکنون با توجه به این شرایط، افق سازمان تجارت جهانی در خطر است و اگر برخی کشورها بر مبنای منافع خود از آن خارج شوند یا به شکل فراگیر مقررات آن را زیر پا بگذارند، اثرگذاری این سازمان بیش از پیش کاهش می‌یابد. سازمان تجارت جهانی مسوولیت نظارت بر مقررات تجارت بین‌المللی و تسهیل مذاکرات تجاری بین اعضا را که موارد آن در حال افزایش است، بر عهده دارد. این سازمان همچنین بر اجرای توافق‌نامه‌های تجاری یاد شده نظارت می‌کند، تحقیقاتی درباره سیاست‌های تجاری و اقتصادی انجام می‌دهد و مکانی است برای حل مناقشه‌ها و اختلافات تجاری بین اعضا.
سازمان تجارت جهانی در سال ۱۹۹۵ تاسیس شد و مقر آن در شهر ژنو سوئیس است. این سازمان جایگزین توافق‌نامه عمومی تعرفه و تجارت یا گات شد که در سال ۱۹۴۸ به وجود آمده بود و قوانین آن مبنای سیستم مدرن تجارت چندجانبه را به وجود آورد. تصمیم‌ها در سازمان تجارت جهانی در کنفرانس دو سالانه وزیران اتخاذ می‌شود. از سال ۱۹۹۶ که نخستین کنفرانس در سنگاپور برگزار شد تاکنون ۱۱ بار این کنفرانس برگزار شده است. توافق‌هایی که در این کنفرانس حاصل می‌شود، به اتفاق آرا است. به این معنا که تمامی اعضا باید با آن موافق باشند و تصمیم‌ها الزام‌آور است. قوانین سازمان تجارت جهانی از سوی تک‌تک اعضا اجرا می‌شود و می‌توان علیه کشوری که این قوانین را نقض می‌کند تحریم‌های تجاری تلافی‌جویانه اتخاذ کرد.
اگرچه قوانین تجاری این سازمان در مذاکرات حاصل می‌شود. اما چند اصل اساسی مبنای فعالیت این سازمان محسوب می‌شود. بنیادی‌ترین اصل، پایبندی به باز بودن یعنی کاهش تعرفه‌ها و سهمیه‌ها، ممنوعیت واردات، یارانه‌های اختلال‌آور و دیگر موانع تجارت آزاد است. اصل مهم دیگر، اصل عدم تبعیض است که طبق آن تمامی اعضای سازمان تجارت جهانی باید در حوزه تجارت با دیگر اعضا به شکل یکسان برخورد کنند. سازمان تجارت جهانی همچنین به دنبال شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری در مقررات تجاری و ارتقای استانداردهای بین‌المللی است تا از طریق آن برای شهروندان، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران ثبات به وجود آید و در نهایت سازمان تجارت جهانی متعهد است برای کشورهای در حال توسعه انعطاف بیشتری در نظر گیرد و به آنها کمک کند تا با قوانین جدید سازگار شوند.
موضوع حل اختلافات تجاری در سازمان تجارت جهانی اهمیت بالایی دارد. طی دو دهه اخیر سازوکار حل اختلافات تجاری در این سازمان به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. در نتیجه از واکنش‌های یک‌جانبه به اقدامات کشورهای دیگر و بروز جنگ تجاری اجتناب شده است. از سال ۱۹۹۵ اعضای این سازمان بیش از ۵۰۰ مورد اختلاف را به سازمان تجارت جهانی ارائه کرده‌اند. اکثر موارد قبل از آنکه به صدور حکم منجر شود، از طریق مشاوره و توافق به نتیجه رسیده است. هر کشور با ورود به سازمان تجارت جهانی با سازوکار حل و فصل اختلافات تجاری موافقت می‌کند. در این سازوکار، متخصصان تعیین‌شده از سوی سازمان می‌توانند حکم لازم‌الاجرا صادر کنند. هنگامی که یک کشور شکایت علیه عضو دیگر مطرح می‌کند دو کشور باید ابتدا تلاش کنند مورد اختلاف را از طریق مشاوره حل کنند و تنها اگر این مشاوره به نتیجه نرسید، آنگاه یک پنل انتخاب شده از سوی نهاد حل و فصل اختلافات سازمان تجارت جهانی، مورد را بررسی می‌کند. توصیه‌های این پنل اگر در مرحله فرجام‌خواهی رد نشود، باید از سوی کشوری که از آن شکایت شده اجرا شود. اگر اقدامی از سوی سازمان این کشور انجام نشود آنگاه امکان اتخاذ تدابیر تلافی‌جویانه علیه آن وجود دارد. این تدابیر شامل افزایش تعرفه برای کالاهای صادراتی آن یا مسدود کردن راه ورود آن کالاها می‌شود.
ایالات متحده فعال‌ترین عضو سازمان تجارت جهانی است به این معنا که این کشور تاکنون ۱۱۶ شکایت مطرح کرده و ۱۳۶ شکایت علیه آن مطرح شده است. اخیرا چین به هدف ویژه سیاست‌گذاران آمریکایی تبدیل شده است. آنها از رویه‌های موجود سازمان تجارت جهانی برای مقابله با حمایت دولت چین از صنایع داخلی، اعمال محدودیت بر واردات کالا، رویه‌های پکن در حوزه دارایی‌های معنوی و دیگر سیاست‌های تجاری دولت این کشور شکایت کرده‌اند.
بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ دولت اوباما ۲۵ شکایت علیه دیگر کشورها در سازمان تجارت جهانی مطرح کرد که از این تعداد ۱۶ شکایت علیه چین بود. در هفت مورد رای به نفع آمریکا صادر شد و رسیدگی به ۹ مورد دیگر همچنان در جریان است. در گزارش سال گذشته دولت آمریکا درباره تجارت با چین، سازمان تجارت جهانی فاقد صلاحیت و توانایی‌های لازم برای حل اختلافات تجاری بین چین و آمریکا دانسته شده است. ترامپ سازمان تجارت جهانی را نادیده گرفته و تعرفه‌هایی علیه کالاهای صادراتی چین و چند کشور دیگر اعمال کرده است. از دید بسیاری از کارشناسان، تصمیم ترامپ یعنی دور زدن سازمان تجارت جهانی به شدت این سازمان را تضعیف می‌کند و اگر دیگر کشورها نیز همین روش را در پیش گیرند مرگ سازمان تجارت جهانی فرا می‌رسد.
سازمان تجارت جهانی از سوی بسیاری از کشورها و فعالان اقتصادی مورد انتقاد قرار دارد: کشاورزان و کارگران معتقدند این سازمان بیش از حد بر منافع مدیران شرکت‌ها تمرکز دارد، حامیان محیط زیست نگران بی توجهی به مسائل زیست محیطی هستند و سیاست‌گذاران آمریکا سازمان تجارت جهانی را برای مقابله با رویه‌ها و سیاست‌های دولت چین ناکارآمد می‌دانند. مهم‌ترین عوامل نگرانی عبارتند از: عدم رعایت مقررات دارایی‌های معنوی، رقابت بر سر واردات و ناکارآمدی در مواجهه با رویه‌های غیر عادلانه. برای مثال متخصصان معتقدند سازمان تجارت جهانی از ابزارهای لازم برای رسیدگی به شکایت‌های مربوط به سرقت دارایی‌های معنوی یا رعایت نکردن حقوق این دارایی‌ها برخوردار نیست. همچنین بسیاری از کارشناسان می‌گویند مقررات این سازمان حق حاکمیت کشورها را نقض می‌کند و در این مسیر لطماتی به حقوق کارگران، محیط زیست و زندگی انسان‌ها وارد می‌شود. از سوی دیگر برخی اقتصاددانان می‌گویند سیاست سازمان تجارت جهانی در حوزه کاستن از تعرفه‌ها و افزایش واردات و تشویق شرکت‌ها به انتقال فعالیت‌های شان به خارج، به بازار کار و دستمزدها در ایالات متحده لطمه می‌زند. برخی کارشناسان نیز معتقدند ورود چین به سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۰۱ سبب شده تاکنون میلیون‌ها شغل در آمریکا از میان برود، زیرا شرکت‌های آمریکایی مجبور بوده‌اند با شرکت‌های چینی که تحت حمایت دولت این کشور هستند و هزینه‌های بسیار پایین‌تر دارند رقابت کنند.
ارسال نظر