سونامی خروج سرمایه‌گذاران

بسیاری از شرکت‌کنندگان در این نشست متقاعد شدند و معتقد بودند دولت عربستان جو تجاری شفاف، امن، با ثبات و قابل درکی را به وجود خواهد آورد اما در سه هفته اخیر یعنی از زمان ناپدید شدن روزنامه‌نگار مشهور عربستانی، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران در حال فاصله گرفتن از عربستان هستند و این امر در صورت تداوم می‌تواند رویاهای دولت عربستان به ویژه محمد بن سلمان را در حوزه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی نابود کند و این به معنای توقف برنامه‌های مربوط به کاهش وابستگی اقتصاد عربستان به صادرات نفت است.

ترکیه ادعا می‌کند مدارک کافی برای اثبات به قتل رسیدن روزنامه‌نگار عربستانی ساکن آمریکا و ستون‌نویس روزنامه واشنگتن پست از سوی عربستان در کنسولگری این کشور در استانبول را در اختیار دارد و عربستان تا روز جمعه این ادعاها را رد کرده بود. اما ناپدید شدن خاشقجی، از مشاوران اسبق دولت عربستان و یک منتقد حکومت این کشور، سبب شده تعدادی از مدیران شرکت‌های بزرگ جهان روابط کاری خود را با عربستان قطع کنند و اکنون برنامه‌های بن سلمان برای ایجاد یک اقتصاد مدرن که فناوری در مرکز آن قرار دارد، در معرض تهدید زوال قرار دارد. ریچارد برانسون، میلیاردر انگلیسی، تعدادی از برنامه‌های خود برای سرمایه‌گذاری در عربستان را متوقف کرده و می‌گوید آنچه در ترکیه رخ داده مسیر تعاملات تجاری ما در غرب با عربستان را مسدود خواهد کرد. برنامه افق ۲۰۳۰ که برنامه‌ای بسیار بزرگ برای قطع وابستگی عربستان به نفت است، اکنون در معرض خطر قرار گرفته است. همچنین یک پروژه عظیم دیگر یعنی ساخت شهر سازگار با محیط زیست به نام NEOM در خطر قرار دارد. تعدادی از مدیران شرکت‌های بزرگ ساخت و ساز و فناوری اعلام کرده‌اند حداقل فعلا همکاری با عربستان را متوقف می‌‌کنند. برنامه ساخت این شهر سال قبل در نشست ریاض، معروف به «داووس در صحرا» اعلام شد.

رویدادهای اخیر سبب کاهش شدید اعتماد سرمایه‌گذاران شده است. تنها چند روز پس از نشست یاد شده، مقامات عربستان تعداد زیادی از مقامات، مدیران شرکت‌ها و اعضای خاندان سلطنتی این کشور را دستگیر کردند و اتهام آنها فساد مالی اعلام شد. برخی از آنها پس از پذیرش پرداخت پول آزاد شدند و عده‌ای نیز انواع دارایی‌های خود را که در مجموع ارزش آنها بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار بود به دولت تحویل دادند تا آزاد شوند. در واقع در ماه‌های اخیر میزان اعتبار دولت عربستان و اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی به آن به شدت کاهش یافته و یک عامل به تعویق افتادن عرضه اولیه سهام شرکت نفتی آرامکو، وضعیت نابسامان سیاسی و موضع‌گیری‌های مدیران شرکت‌های بزرگ غربی در قبال رفتار بن سلمان است.

 اقدامات دولت عربستان سبب شده اعتماد به آینده اقتصاد این کشور به شدت کاهش یابد. قبل از حوادث اخیر، تحلیلگران احتمال موفقیت برنامه افق ۲۰۳۰ را بیش از ۵۰ درصد می‌دانستند اما اکنون نظر آنها کاملا تغییر کرده است.  از سوی دیگر تحولات اقتصادی در عربستان بر شرکت‌های خارجی اثرات منفی داشته زیرا این کشور یک سرمایه‌گذار بزرگ در برخی شرکت‌های فناوری، مالی و بانک‌هاست. دو سال پیش عربستان و سافت‌بانک ژاپن در یک پروژه سرمایه‌گذاری وارد شدند که هدف آن جذب بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار منابع مالی و سرمایه‌گذاری در شرکت‌های فعال در حوزه فناوری است. عربستان همچنین میلیاردها دلار در شرکت‌های خودروسازی، تولیدکنندگان تجهیزات صنعتی، کشاورزی و ... سرمایه‌گذاری کرده است. افق سرمایه‌گذاری عربستان در حوزه‌های مختلف تحت تاثیر حوادث روزهای اخیر مبهم شده و اگر بر شدت این تنش‌ها افزوده شود برای مدتی طولانی شرایط نگران‌کننده خواهد بود.

یکی از تبعات فشارهای کنونی بر عربستان، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور و افت ارزش پول آن است. همچنین بخشی از سرمایه کنونی از عربستان خارج خواهد شد و این یک تهدید بزرگ برای جایگاه و رتبه اعتباری عربستان است. موسسه اعتبارسنجی فیچ در گزارش جدید خود به احتمال افت جایگاه عربستان از نظر رتبه اعتباری و متوقف شدن برنامه‌های اصلاحی اقتصادی اشاره کرده است. در واقع اگر بحران پدید آمده مدیریت نشود اثرات آن بر اعتماد سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی جهان بزرگ خواهد بود.

نکته مهم این است که اقتصاد عربستان ضعف‌های شدید ساختاری دارد و همه چیز به دولت و شخص بن سلمان وابسته است. در این شرایط هنگامی که بحرانی شبیه بحران‌های اخیر رخ می‌دهد همه چیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. برای مثال ارزش ریال سقوط می‌کند و سرمایه‌گذاران خارجی برای ادامه حضور در این کشور دچار تردید می‌شوند. تحلیلگران معتقدند از پیش میزان سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان اندک بوده زیرا بخش خصوصی این کشور مستحکم نیست و مقررات برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی جذاب نیستند. پیشرفت اصلاحات در اقتصاد عربستان بسیار کند بوده و دولت تمایلی به تقویت بخش خصوصی و آزاد‌سازی اقتصاد ندارد.

از قبل سرمایه‌گذاران نهادی به این موضوع توجه کرده‌اند که ریسک سیاسی در عربستان بالاست و حوادث سه سال اخیر یک دلیل تردید آنها برای حضور تمام‌عیار در اقتصاد این کشور است. در سه سال اخیر عربستان جنگ یمن را ادامه داده، تحریم‌هایی را علیه قطر در نظر گرفته و ده‌ها نفر از مقامات سیاسی، نظامی و تجاری به دستور دولت دستگیر شدند. همچنین تعدادی از فعالان حقوق زنان دستگیر شده‌اند و روابط با کانادا تیره شده است. تحلیلگر کپیتال اکونومیکس می‌گوید تحولات سیاسی در عربستان به یک ریسک اقتصادی بزرگ و رو به رشد تبدیل شده است. حتی اگر بحران اخیر بر سر ناپدید شدن روزنامه‌نگار عربستانی به وجود نیامده بود سرمایه‌گذاران خارجی به دلایل مختلف برای حضور معنادار و گسترده در عربستان تردیدهایی داشتند و تضمین‌هایی می‌خواستند.

اقتصاد عربستان به شدت به صادرات نفت وابسته است و تداوم صادرات این ماده خام به حضور شرکت‌های خارجی وابسته است. همچنین عربستان برای متحول کردن اقتصاد خود به حضور شرکت‌های خارجی و دانش آنها نیاز دارد. زیرساخت‌های فناوری و علمی عربستان برای تحقق برنامه ۲۰۳۰ که شهرت بن سلمان به آن وابسته است مناسب نیست و تقریبا هر آنچه در این برنامه باید انجام شود به حضور شرکت‌های خارجی وابسته است.