تغییر نقش در بازار

مایکل لینچ فوربس از اواخر سال ۲۰۱۶ میلادی یعنی دورانی که اوپک به همراه روسیه و چند کشور دیگر، بر سر کاهش عرضه نفت به توافق رسیدند به تدریج مشخص شد نقش اوپک در بازار نفت در حال تغییر است و در یک سال و نیم اخیر نشانه‌های جدید از ضعف این سازمان نمایان شده است. سه ماه پیش اوپک و روسیه بر سر افزایش تولید نفت برای متوازن کردن بازار به توافق رسیدند.

درباره اثرات این توافق دیدگاه‌های مثبت و منفی مختلفی مطرح شد. حصول توافق خبری مثبت بود؛ اما این توافق جنبه‌های نگران‌کننده نیز داشت. برای مثال تفسیر ایران از این توافق با آنچه در نظر روسیه و عربستان وجود داشته متفاوت است، درباره سهمیه هر کشور برای بالا بردن تولید ابهام وجود دارد و افزایش تاثیرگذاری روسیه در تصمیم‌های اوپک یک عامل تامل برانگیز محسوب می‌شود. همچنین اعضای کوچک‌تر اوپک که مازاد ظرفیت تولید ندارند همواره با افزایش سقف تولید مخالف هستند؛ زیرا معتقدند نمی‌توانند از این افزایش سودی ببرند. این کشورها معمولا بازار فروش خاص خود را دارند؛ اما برای کشورهایی نظیر عربستان که میزان بالایی نفت تولید می‌کند و برنامه‌های اقتصادی بزرگ برای آینده دارد، هراس از کاهش سهم در بازار نفت بسیار شدید است.

شاخص‌های بنیادی بازار نفت تحت تاثیر عوامل مختلف تغییر کرده است: افزایش تولید نفت شیل در آمریکا و چند کشور دیگر، حرکت اقتصادهای توسعه‌یافته به سمت استفاده از انرژی‌های پاک، تشدید تنش‌ها بین عربستان و ایران، کاهش عرضه نفت از سوی ونزوئلا، آنگولا و مکزیک و احتمال کاهش نرخ رشد اقتصادی جهان در فصول آینده برخی از این تغییرات هستند که سبب می‌شوند سیاست تولیدکنندگان بزرگ نفت تغییر کند.

عربستان با تهدید حاصل از رشد شدید تولید نفت در آمریکا، برزیل و کانادا مواجه است. قیمت بالای نفت و استفاده از فناوری پیشرفته بر تولید نفت و سهم کشورها از بازار نفت می‌افزاید. عربستان مایل است بدون حساس کردن دیگر اعضای اوپک، سهم آنها را در بازار نفت تصاحب کند و این تمایل به ویژه درباره ایران و ونزوئلا صادق است. از سوی دیگر عربستان مایل است قیمت نفت در سطوح مورد نظر خود قرار گیرد تا امکان سرمایه‌گذاری و اجرای برنامه‌های اقتصادی وجود داشته باشد. واقعیت این است که تنها سه کشور یعنی عربستان، عراق و روسیه میزان بالایی از مازاد ظرفیت تولید دارند و این به آن معناست که عربستان باید برای اجرای سیاست‌های نفتی خود با این دو کشور هماهنگی‌های لازم را انجام دهد. در اینجاست که زمینه برای تغییر عملکرد و احتمالا شکل اوپک پدید می‌آید. دیگر اعضای اوپک یا تولیدکننده بزرگ نیستند یا با عربستان در تنش قرار دارند در نتیجه روسیه به‌عنوان یک تولید‌کننده بزرگ نفت می‌تواند اثرات بزرگی در تحقق خواسته عربستان داشته باشد و همزمان به اهداف خود نیز برسد.

تغییر ساختار اوپک یا رسمی شدن همکاری این سازمان با دیگر کشورها فرآیندی زمانبر است؛ اما از پیش میزان تاثیرگذاری برخی کشورها بر بازار نفت افزایش یافته است. روسیه و عربستان به دلیل داشتن بیشترین مازاد ظرفیت تولید، تصمیم گیران اصلی هستند و حتی اگر اوپک منحل نشود این دو کشور بازار نفت را در مسیر منافع خود هدایت خواهند کرد. در ماه‌های آینده تحولات در بازار نفت و نقش ایران در این بازار بر تصمیم‌هایی که روسیه و عربستان درباره بازار نفت اتخاذ می‌کنند تاثیر خواهد داشت. بسیاری از کارشناسان معتقدند احتمال از میان رفتن اوپک بسیار کم است؛ زیرا این سازمان کارکردهای مختلف برای تولیدکنندگان نفت دارد و محلی برای رایزنی و تبادل نظر است؛ اما مسلما نقش آن در بازار تغییر می‌کند و شکل‌گیری ائتلاف بین اوپک و برخی دیگر از تولیدکنندگان نفت بسیار محتمل است.