سرنوشت ونیز خاورمیانه

روز جمعه گذشته تظاهرات‌کنندگان به فرودگاه نجف هجوم بردند و برای مدتی فعالیت‌های عادی فرودگاه متوقف شد. در چند شهر دیگر از جمله ناصریه نیز مردم خشمگین ناآرامی‌هایی به وجود آورده‌اند و علت اصلی این اقدامات بیکاری و فقدان خدمات رفاهی اولیه از جمله برق بود. تحلیلگران معتقدند این نارضایتی‌ها در آینده شدت پیدا خواهد کرد؛ زیرا وضعیت زیرساخت‌های عراق بسیار وخیم است و مردم معتقدند مقامات بلندپایه کشور به جای رسیدگی به امور و ایجاد امکانات اولیه برای مردم، به دنبال رقابت‌های سیاسی و کسب قدرت هستند و کشور دچار سوء مدیریت شدید است.

واقعیت این است که در هفته‌های اخیر یعنی از زمان برگزاری انتخابات در عراق، جناح‌های سیاسی به دنبال تشکیل ائتلاف برای برپایی دولت بوده‌اند و این در حالی است که گفته می‌شود دولت عراق هنوز برنامه‌های کلان بازسازی این کشور را به‌طور شفاف تدوین نکرده است. در واقع ناآرامی‌های روزهای گذشته با هدف جلب توجه دولت به مشکلات و وادار کردن مقامات حکومتی به اقدام برای رفع مشکلات صورت گرفته است. به نظر می‌رسد تظاهرات‌کنندگان تا اندازه‌ای در این زمینه موفق بوده‌اند؛ زیرا شورای وزیران عراق در یک بیانیه اعلام کرد به درخواست‌های تظاهرات‌کنندگان رسیدگی خواهد شد. اما این نوع وعده‌ها تا زمانی که به اقدام موثر منجر نشود و مردم شاهد تغییر شرایط زندگی شان نباشد سبب آرام شدن اوضاع نخواهد شد. تظاهرات‌کنندگان اعلام کرده‌اند، اقدامات بیشتری انجام خواهند داد.

صادرات نفت از میادین نفتی جنوب عراق ۹۵ درصد درآمدهای نفتی این کشور را تشکیل می‌دهد و هر گونه اختلال در عرضه نفت از میادین نفتی این منطقه لطمات بزرگی به اقتصاد ضعیف عراق وارد خواهد کرد. از سوی دیگر بنادر جنوب عراق که در آنها نیز ناآرامی‌هایی مشاهده شده مجرای ورود بسیاری از کالاها به این کشور است. اهمیت بالای بنادر و میادین نفتی مناطق ناآرام جنوب عراق سبب می‌شود دولت مجبور باشد هرچه سریع‌تر به درخواست‌های مردم توجه کرده و اقدامات عملی برای حل مشکلات انجام دهد. تظاهرات‌کنندگان اعلام کرده‌اند تا زمانی که شرایط بهتر نشود، یعنی خدمات عمومی نظیر برق ارائه نشود و شاهد اقدام دولت برای ایجاد شغل نباشند به تظاهرات ادامه خواهند داد و تولید نفت را مختل خواهند کرد.

دولت عراق برای بهبود شرایط زندگی مردم در بصره که روزگاری به «ونیز خاورمیانه» شهرت داشت، به‌شدت تحت فشار قرار دارد. عراق پس از سال‌ها جنگ به ده‌ها و شاید صدها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای بازسازی نیاز دارد و کارشناسان می‌گویند جذب سرمایه‌گذاری خارجی مستلزم ثبات سیاسی و اقتصادی و نیز وجود مقررات شفاف و امنیت است و اکنون تقریبا هیچ‌یک از این شرایط فراهم نیست. به باور آنها، تحولات سیاسی در عراق به سمت ایجاد ثبات نبوده و جناح‌های سیاسی بیش از حد سرگرم مسائل داخلی و رقابت با هم هستند. در نتیجه قدم‌های اولیه برای ایجاد ثبات و تدوین برنامه‌های کلان اقتصادی و زیرساختی برداشته نشده است.

بخشی از این وضعیت طبیعی است؛ زیرا داعش در سه سال اخیر بسیاری از زیرساخت‌های کشور را نابود کرده و نیز جنگ هنوز به‌طور کامل پایان نیافته است. همچنین تعداد جناح‌های سیاسی در عراق که دیدگاه‌های متفاوتی در باره مسائل گوناگون دارند زیاد است، در نتیجه ایجاد هماهنگی بین آنها کار آسانی نیست. اما عراق صادرکننده بزرگ نفت است و درآمدهای بالایی از این محل کسب می‌کند.

به ویژه در بصره ارائه خدمات عمومی در سال‌های اخیر بسیار ضعیف بوده است. بصره یکی از معدود شهرهای خاورمیانه است که سیستم موثری برای ارائه آب آشامیدنی سالم ندارد و مقامات عراق کمبود منابع مالی در دوره قیمت پایین نفت را دلیل رسیدگی نکردن به شرایط دشوار زندگی مردم این شهر عنوان کرده‌اند. اما از ابتدای سال گذشته میلادی، همزمان با اجرای برنامه کاهش عرضه نفت از سوی اوپک و برخی کشورهای دیگر از جمله روسیه، قیمت نفت رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است و اکنون که میزان ارائه خدمات عمومی به مردم کمتر شده و اختلال‌هایی در تامین برق پدید آمده مردم معتقدند کمبود بودجه نمی‌تواند دلیل وضعیت نابسامان کنونی باشد. البته تنش‌ها در جنوب عراق در زمانی حساس آغاز شده است. جناح‌های سیاسی مدت هاست مشغول کار برای تشکیل دولت ائتلافی هستند و واقعیت این است که عمل به خواسته مردم آسان نیست. تظاهرات‌کنندگان در بصره و نجف مانند میلیون‌ها عراقی دیگر متقاضی شغل، امکانات زیرساختی، آب سالم، برق و... هستند. آنها از خود می‌پرسند چرا باید برای آنچه حق‌شان است التماس کنند. مقامات بصره می‌گویند خواسته‌های مردم بحق است و اگر دولت به این درخواست توجه نکند تظاهرات آرام اخیر از کنترل خارج خواهد شد.