«کابوس و رویا» در صادرات نفت
نفت و انرژی
یکی از مهم‌ترین مسائلی که باعث افزایش حساسیت‌ها نسبت به استقلال‌طلبی کردها و برگزاری رفراندوم به‌خصوص در استان کرکوک شده، به منابع عظیم نفتی موجود در این منطقه باز می‌گردد. میادین نفتی کرکوک دومین منبع بزرگ نفتی عراق به شمار می‌رود و پیش‌بینی می‌شود به تنهایی ۴ درصد کل ذخایر نفت جهان را در خود جای داده باشد، همچنین از سال ۲۰۰۵ به بعد با حضور شرکت‌های نفتی مختلف در شمال عراق، مقادیر قابل توجهی نفت در استان‌های سه‌گانه شمالی عراق نیز کشف شد. بنا به برآوردها مجموع این منابع دست کم ۶ و حداکثر ۹ درصد ذخایر نفت جهان را تشکیل می‌دهند، امری که در صورت تحقق استقلال از عراق، با توجه به جمعیت ۵ تا ۶ میلیونی اقلیم، می‌تواند به معنی ساخت کشوری شبیه به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، این بار در شمال عراق باشد و به‌طور طبیعی توانی قابل توجه به مقامات اربیل برای در پیش گرفتن سیاست‌های توسعه‌ای یا... در داخل و خارج مرزهایشان بدهد.
حضور قابل توجه شرکت‌های بزرگ نفتی
دستیابی کردها به منابع نفتی و تلاش برای فروش مستقیم آنها از همان ابتدا با حساسیت جدی بغداد روبه‌رو شد، چراکه خروجی منطقی چنین وضعیتی به معنای قرار گرفتن منابع مالی کلان در دست کردها و در نتیجه افزایش قدرت آنها در برابر دولت مرکزی بود بنابراین از همان ابتدا به شیوه‌های مختلف اقدام به وارد ساختن فشار به این منطقه و نیز شرکت‌های نفتی بین‌المللی متمایل به سرمایه‌گذاری در آنجا کرد. وزیر نفت عراق در همین راستا در سال ۲۰۰۸ یک بسته پیشنهادی تشویقی برای شرکت‌های نفتی بین‌المللی سرمایه‌گذار در شمال عراق تنظیم کرد که بر اساس آن، این شرکت‌ها می‌توانستند در ازای دست کشیدن از همکاری با کردها در جنوب عراق به فعالیت خود ادامه دهند، اما این بسته پیشنهادی چندان اثربخش نبود، بنابراین در سال ۲۰۰۹ وزارت نفت عراق اقدام به اجرای سلسله برنامه‌های تنبیهی در قبال این شرکت‌ها کرده به این معنی که شرکت‌هایی که در شمال عراق سرمایه‌گذاری می‌کردند، از سرمایه‌گذاری و حضور در نفت جنوب و همکاری با وزارت نفت عراق محروم می‌شدند. اما مجموعه این اقدامات هم نتوانستند بازار جذاب نفتی اقلیم کردستان را برای غول‌های نفتی تحت‌الشعاع قرار دهند، بنابراین شاهد حضور شرکت‌های بزرگی نظیر اکسون موبیل آمریکا، گازپروم روسیه و نفت روس در این منطقه هستیم. امری که تا به امروز ادامه داشته است.
خط لوله مستقیم از طریق ترکیه
در سال ۲۰۱۱ اربیل و آنکارا که روابط جدید و بسیار حسنه‌ای برقرار کرده بودند، از طرح مشترک طرفین برای کشیدن خط لوله نفتی جدیدی از کرکوک به سوی ترکیه و بندر جیحان خبر دادند، خط لوله‌ای که روزانه یک میلیون بشکه نفت را می‌تواند انتقال دهد، این خبر با مخالفت جدی آمریکا، عراق و ایران همراه شد، اما به رغم این مخالفت‌ها طرفین در سال ۲۰۱۳ خط مذکور را افتتاح کردند تا کردها با همراهی ترک‌ها بتوانند نفت را مستقیم به بازار جهانی پمپاژ کنند.
اقامه دعوای بغداد علیه فروش نفت
بغداد در پاسخ به این شرایط اقدام به اقامه دعوای حقوقی علیه فروش نفت اقلیم کردستان کرد، امری که تا حد زیادی در یافتن مشتری برای کردها مشکلاتی ایجاد کرد و به نظر می‌رسد باعث شده تا کردها با قیمت پایین‌تری از قیمت جهانی، نفت را به فروش برسانند و در این بین امتیازات بیشتری به دولت ترکیه بدهند. برخی از رسانه‌ها و چهره‌های کرد از امضای قراردادی ۵۰ ساله میان اقلیم کردستان و دولت ترکیه در زمینه فروش نفت خبر می‌دهند؛ موضوعی که به نوعی تامین‌کننده نیازهای طرفین است و به قولی یک معامله اقتصادی برد-برد برای آنها به شمار می‌رود.
منابع گازی در شمال عراق
اما طی دو سال اخیر موضوع مهم دیگری توجه شرکت‌های بزرگ نفتی را به اقلیم کردستان بیش از پیش جلب کرده است و آن هم وجود منابع قابل توجه گازی در این منطقه است. به نحوی که روسیه که خود دارای بزرگترین ذخایر و نیز تولیدات گازی است، از طریق شرکت روس نفت وارد سرمایه‌گذاری جدی در این منطقه شده است. در سفری که یک ماه پیش از برگزاری رفراندوم نیچیروان بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، به روسیه داشت طرفین بر سر حضور شرکت روسی برای سرمایه‌گذاری، تولید و انتقال گاز به اروپا به توافق رسیدند و روس‌ها برای فاز اول این طرح مبلغ یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند. طرح مذکور از طریق خطوط لوله و مسیر ترکیه قرار است گاز اقلیم کردستان را به اروپا بکشاند.
تاثیر انرژی بر واکنش‌ها پس از رفراندوم
کاملا پیداست مقامات اقلیم کردستان روی منابع انرژی به‌عنوان یکی از ابزارهای قدرت خود برای برگزاری رفراندوم و گام نهادن در مسیر استقلال حساب ویژه‌ای بازکرده‌اند، همچنین در محاسبات خود به نیازهای دولت ترکیه به موضوع انرژی و نیز تاثیر منفی بسته شدن صادرات نفت از این منطقه به بازارهای جهانی و گران‌تر شدن نفت توجه کرده‌اند. اما فعلا تا اینجای کار دولت ترکیه با مخالفت بسیار شدیدی به واکنش در مقابل رفراندوم دست زده است. اردوغان هم در صحن علنی سازمان ملل، هم در دیدار با روسای جمهور آمریکا، روسیه و ایران از لزوم مخالفت و اقدام جدی علیه رفراندوم اقلیم کردستان سخن به میان آورد و در یکی از سخنرانی‌های خود خطاب به مقامات اقلیم تهدید به بستن خطوط لوله نفت کرد و گفت: «اگر ما لوله‌های نفت را ببندیم شما از گرسنگی خواهید مرد!» این مساله دال بر اهمیت موضوع انرژی به‌عنوان یک عامل بازدارنده برای دست کشیدن مقامات اقلیم از خواست استقلال طلبی است. اما در عین حال شاهد آن هستیم ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه نه‌تنها هیچ موضع منفی در برابر رفراندوم اقلیم کردستان نگرفته است، بلکه در گفت‌وگو با خبرگزاری بلومبرگ به ایران و به‌خصوص ترکیه توصیه کرده است مرزهای خود را به روی اقلیم باز کنند. وی سپس به تهدید اردوغان پاسخ گفته و افزوده است، بستن لوله‌های نفتی به نفع هیچ کس نیست!
چشم‌انداز پیش رو
به نظر می‌رسد موضوع انرژی (نفت و گاز) یک فاکتور بسیار مهم با کارکردی پارادوکسیکال برای کردها پس از رفراندوم به شمار می‌رود، به این معنا که وجود ذخایر قابل توجه نفتی در شمال عراق باعث افزایش حساسیت‌ها و تشدید واکنش‌ها نسبت به جدایی‌طلبی کردها شده است. این موضوع در قبال سرنوشت کرکوک بسیار اهمیت بیشتری دارد و از سوی دیگر می‌تواند چنانچه مفری برای صدور نفت یابد، به مثابه کاتالیزوی برای تسریع حرکت استقلال‌طلبی‌شان عمل کند، اینکه در عمل کدام یک از دو احتمال مذکور روی خواهد داد، نیاز به اندکی صبر طی ماه‌های پیش رو است، صبری که در پایان آن نشان می‌دهد آیا نفت و گاز عامل پیدایش کشوری جدید در مرکز خاورمیانه خواهد شد یا برعکس!
ارسال نظر