بازنگری در محاسبه نقدینگی
با تغییر نسبت پول و شبه پول که اجزای تشکیل‌دهنده نقدینگی هستند، کیفیت نقدینگی در دسترس افراد جامعه، دچار تغییر و تحول شده است. پرسش آن است که تغییر در ترکیب نقدینگی چه اثراتی در سیاست‌گذاری بازار پولی و کل اقتصاد برجای می‌گذارد؟ و چگونه می‌توان اثرات تغییر در ترکیب نقدینگی را مورد بررسی قرار داد؟
برای پاسخ به پرسش‌هایی از این نوع که در همه آنها حجم پول یا میزان نقدینگی، متغیر ثابت در همه سوالات است، برخی اقتصاددانان بر شیوه محاسبه حجم پول متمرکز شده‌اند.
روش مرسوم در بانک مرکزی برای محاسبه حجم پول، استفاده از روش جمع ساده است. در این روش موجودی هر یک از مولفه‌های پولی، استخراج شده و مجموع آنها را به‌عنوان حجم پول در نظر می‌گیرند. برای نمونه، نقدینگی، حاصل جمع پول و شبه پول است. مولفه‌های تشکیل‌دهنده پول شامل اسکناس و مسکوک در دست اشخاص و سپرده‌های دیداری نزد بانک‌ها و موسسات اعتباری و مولفه‌های تشکیل‌دهنده شبه پول سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز و سایر انواع سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار است. بانک مرکزی با استخراج و جمع هر یک از این مولفه‌های پولی، موجودی پول و شبه پول موجود در جامعه را استخراج کرده و با تجمیع آنها حجم نقدینگی را به‌دست می‌آورد. برخی از اقتصاددانان از جمله فریدمن به ضعف‌های روش جمع ساده اشاره کرده و استفاده از شاخص‌های وزنی برای محاسبه حجم پول را پیشنهاد کردند. مطالعات انجام شده نشان داده که محاسبه حجم پول به روش جمع ساده اگر چه از نظر حسابداری صحیح است ولی از منظر ارائه تحلیل‌های اقتصادی دارای کاستی‌های عمده‌ای است. امروزه کشورهای توسعه‌یافته به منظور حل این مشکل و ارائه تحلیل‌های دقیق در حوزه سیاست‌گذاری اقتصاد از شاخص دیویسیا (DIVISIA) استفاده می‌کنند.
مساله حائز اهمیت این است که هر یک از مولفه‌های پولی با درجات متفاوتی دارای ویژگی پول بودن هستند، کما اینکه نقدینگی را مجموع پول و شبه پول تعریف می‌کنند که این مساله خود گویای تفاوت در ویژگی‌های مولفه‌های پولی با مولفه‌های شبه‌پول است. بر این اساس جمع ساده مولفه‌های پولی بدون در نظر گرفتن درجه پول بودن آنها یا ضریب اهمیت آنها، مولفه‌های پولی را به‌عنوان جانشین کامل یکدیگر در نظر می‌گیرد، در حالی که رفتار دارندگان دارایی‌های پولی چنین موضوعی را تایید نمی‌کند و آثار، تبعات و کارکرد وجوه نقد در دست اشخاص با سپرده‌های بلند‌مدت برای آنها متفاوت است. با وزن‌دهی یکسان به مولفه‌های پولی، نتایج حاصل از تجمیع جمع ساده می‌تواند گمراه‌کننده باشد. برای مثال اگر بخواهیم یک تجمیع از وسایل نقلیه حمل‌ونقل به‌دست آوریم هیچ‌گاه نمی‌توان تجمیع را بر مبنای جمع واحدهای فیزیکی وسایل نقلیه همچون مترو، اتوبوس، تاکسی و... به انجام رسانید. در عوض با استفاده از وزن‌ها می‌توان یک شاخص مقداری ساخت که در آن وزن‌ها بر مبنای ارزش هر یک از روش‌های مختلف حمل و نقل بنا نهاده شده‌اند.
روش دیویسیا، مبتنی بر تجمیع وزنی مولفه‌های پولی است و وزن اختصاص یافته به هر یک از مولفه‌ها بر مبنای درجه پول بودن آنها مشخص می‌شود. بر این اساس با افزایش سهم مولفه‌هایی که از درجه پول بودن ضعیف‌تری برخوردار هستند، اختلاف این شاخص با شاخص جمع ساده بیشتر خواهد شد. بررسی آمارهای پولی منتشر شده توسط بانک مرکزی نشان می‌دهد، کیفیت نقدینگی در سال‌های اخیر دچار تغییر و تحول شده و نسبت شبه پول به نقدینگی طی ۱۵ سال گذشته با روند صعودی از ۵۵ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۸۶ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. این آمارها گویای آن است که در ترکیب نقدینگی، سهم مولفه‌هایی که از درجه پول بودن ضعیف‌تری برخوردار هستند، افزایش یافته است. در این شرایط اختلاف بین نقدینگی محاسبه شده با روش جمع ساده و تجمیع دیویسیا رو به فزونی می‌گذارد. تفاوت موجود بین نقدینگی حاصل از دو روش محاسبه و استفاده از شاخص نادرست (روش جمع ساده) در تحلیل و سیاست‌گذاری اقتصادی می‌تواند نتایج و عواقب گمراه‌کننده‌ای به همراه داشته باشد.
شاهد این مدعا، عدم وقوع تورم رکودی حتمی پیش‌بینی شده توسط اقتصاددانان از جمله فریدمن پس از انبساط پولی در فاصله زمانی جولای ۱۹۸۲ تا جولای ۱۹۸۳ در ایالات متحده آمریکاست. کارشناسان بر مبنای بررسی‌های بعدی، علت این امر را محاسبه نادرست حجم پول اعلام کردند.
نکته حائز اهمیت آن است که با رشد و گسترش بازار پولی و معرفی انواع جدید پول یا تغییر در ترکیب نقدینگی و افزایش سهم حجم شبه‌پول نسبت به پول(موردی که در حال حاضر در اقتصاد ایران رخ داده است) اختلاف در میزان پول اندازه‌گیری شده با دو روش یاد شده بیشتر می‌شود و اهمیت محاسبه حجم پول بر مبنای روش صحیح که یاری‌رسان سیاستگذاران در گزینش سیاست‌های اقتصادی مناسب و تحلیل‌های سیاستی مناسب باشد بیش از پیش احساس می‌شود. بر این اساس شایسته است بانک مرکزی که مسوول تهیه آمارهای اقتصادی است، همانند کشورهای توسعه‌یافته و به منظور بهبود سیاست‌گذاری و تحلیل اقتصادی، سازگاری با نظریات اقتصادی و افزایش قدرت پیش‌بینی حداقل در حوزه پولی، درخصوص روش مناسب تجمیع پولی بازاندیشی کرده و محاسبه حجم پول را علاوه بر روش جمع ساده با روش دیویسیا نیز انجام دهد.
ارسال نظر