مهم‌ترین کریدور جهان
ایجاد مسیر بین دریای خزر با دریای‌سیاه با امکان جابه‌جایی کشتی‌های با ظرفیت بالا می‌تواند بخش ترانزیت را با تحول بزرگی روبه‌رو کند. در قرن‌‌‌‌‌‌‌های گذشته مسیر حمل‌ونقل کالاها بین اروپا تا آسیا که به جاده‌ابریشم معروف بود شامل ترانزیت جاده‌‌‌‌‌‌‌ای و دریایی می‌شد.
مهم‌ترین بخش این مسیر، ایران بود که در آن کالاها از اروپا به ترکیه و سوریه و از آنجا به ایران و چین انتقال پیدا می‌کرد.
در حال‌حاضر حدود ۸۰درصد مبادله کالا بین چین و اروپا از طریق کانال سوئز است که به دلیل زمان و هزینه حمل بالا، کشورها علاقه دارند مسیرهای ارزان‌تر و سریع‌تری را جایگزین کنند. عمده کالاهایی که در مبادلات جهانی توسط کشتی یا قطار جابه‌جا می‌شوند شامل نفت و میعانات نفتی، محصولات پتروشیمی، سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، مواد معدنی، فولاد، مس، شمش سرب و روی، شمش آلومینیوم، انواع محصولات فلزی، کشاورزی، باغی، غذایی، پوشاک و لوازم‌خانگی می‌شوند.
اهمیت احداث کانال بین دریای خزر و دریای‌سیاه
احداث کانال بین دریای خزر و دریای‌سیاه با امکان جابه‌جایی کشتی‌های با ظرفیت حدود ۲۰هزار‌تن تحول بزرگی است که سایر ظرفیت‌های حمل‌ونقل موجود را نیز متحول می‌کند. رودخانه ولگا و دریای خزر حدود ۲۶ متر از سطح دریاهای آزاد پائین‌تر هستند و رودخانه دن که در فاصله حدود ۱۱۰کیلومتری رودخانه ولگا واقع شده، بالاتر از سطح دریاهای آزاد قرار دارد. احداث یک کانال جدید به موازات کانال ولگا -دن یا از طریق جمهوری‌آذربایجان و گرجستان منجر به تحولی شگرف در حمل‌ونقل بین‌المللی خواهد شد و در نتیجه آن ظرفیت‌های بالقوه ایران جهت ترانزیت ده‌ها‌میلیون‌تن کالا فعال می‌شود. این کانال انتقال کالا از بنادر رومانی و مسیر رودخانه دانوب تا راین را تسهیل می‌کند و می‌تواند جابه‌جایی کالا از مسیر دانوب- راین را به صد‌میلیون تن در سال برساند. چین و قزاقستان مجدانه خواستار احداث کانال جدید خزر- دریای‌سیاه هستند. دلیل این امر آن است که در حال‌حاضر سالانه صدها‌هزار تن زغال‌سنگ و سایر کالاها از طریق خط‌آهن۵ هزار‌کیلومتری چین- قزاقستان تا خزر منتقل می‌شود و این کانال مبادلات را تسهیل خواهد کرد.
همچنین میزان جابه‌جایی کالا توسط شبکه ریلی هند و چین حدود یک‌میلیارد‌تن در سال‌است؛ این در حالی است که میزان جابه‌جایی کالا توسط شبکه ریلی ایران حدود ۳۳میلیون تن، ترکیه حدود ۲۰میلیون تن، عراق کمتر از ۱۵میلیون‌تن و سایر کشورهای خاورمیانه به‌طور متوسط بین ۲۰ تا ۴۰میلیون تن است، در مقابل میزان جابه‌جایی بار توسط شبکه ریلی اتحادیه اروپا به‌طور متوسط ۷۰۰میلیون تن در مسافت متوسط ۵۰۰کیلومتر است که اهمیت احداث کانال خزر- دریای سیاه را نشان می‌دهد.
اهمیت دانوب در تجارت
رود دانوب از ۱۰ کشور می‌گذرد که به آنها کشورهای دانوبی می‌گویند. کشورهای آلمان، اتریش، اسلواکی، مجارستان، کرواسی، صربستان، بلغارستان، رومانی، مولداوی و اوکراین کشورهایی هستند که دانوب از آنها عبور می‌کند.
رود دانوب با ۲۸۵۰ کیلومتر طول، دومین رود طولانی اروپا پس از ولگا است. احداث کانال خزر-دریای سیاه باعث خواهد شد که افراد و شرکت‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاری در بخش ترانزیت ترغیب شوند. افزایش سرمایه‌گذاری کمک خواهد کرد که خط راه‌آهن چین تا خزر و خط‌‌آهنی که چین، هند، ایران، دریای خزر و دریای‌سیاه را به‌هم متصل می‌کند فعال شده و سالانه صدها‌میلیون تن کالا از راه‌ابریشم جدید جابه‌جا شود، در نتیجه احداث این کانال جاده‌ابریشم جدیدی را پایه‌گذاری خواهد‌کرد.
مسیرهای کانال
دو مسیر جهت اتصال خزر به دریای‌سیاه در حال بررسی است. یکی از این مسیرها کانال دوم خزر- ولگا- دن- دریای‌سیاه با ظرفیت تردد کشتی‌هایی با ظرفیت بیش از ۲۰هزار‌تن و دیگری کانال جمهوری‌آذربایجان- گرجستان به طول حدود ۶۵۰ کیلومتر است.
کشورهای حوزه دریای خزر خصوصا ایران و روسیه روی گزینه اول توافق دارند و شرکت سرمایه‌گذاری خط‌آهن خزر و دریای‌سیاه، با مشارکت ۵ کشور حوزه دریای خزر قصد دارند این کانال را راه‌اندازی کنند، اما چنانچه این کشورها نتوانند با روسیه درخصوص موضوعات حقوقی و قراردادی به تفاهم برسند، این شرکت سرمایه‌گذاری با حضور یا بدون حضور روسیه تشکیل و ضمن تامین سرمایه‌گذاری موردنیاز عملیات اجرایی کانال دوم از مسیر جمهوری‌آذربایجان و گرجستان را در چارچوب مطالعات فنی کلید خواهند زد.
گذرگاه‌‌‌‌‌‌‌های مهم جهان
اهمیت کریدور‌های حمل‌ونقل به حدی است که در برخی موارد روابط کشورها برای استفاده از منافع این گذرگاه‌‌‌‌‌‌‌ها تیره شده و در مواردی حتی وارد جنگ می‌شوند. ترکیه و جمهوری‌آذربایجان به‌خاطر گذرگاهی که ظرفیت جابه‌جایی کمتر از ۲۰میلیون تن بار را دارد با ارمنستان درگیری پیدا کرده و حتی به‌خاطر آن با ایران نیز دچار چالش شده‌اند.
عراق میلیاردها دلار در بندر فاو سرمایه‌گذاری کرده تا بتواند حدود ۲۰میلیون تن بار را در مسیر ریلی ترکیه و سوریه ترانزیت کند و با وجود اصرار ایران، عراقی‌‌‌‌‌‌‌ها حاضر به اتصال راه‌آهن ایران به این کشور در شلمچه نیستند.
مجموع کریدور‌های موجود و در حال احداث به اندازه کریدور دریای خزر- دریای‌سیاه- رود دانوب- رود راین اهمیت ندارند. این کریدور چین و هند و بسیاری از کشورهای شرق آسیا را به اروپا متصل می‌کند.
اتصال خط راه‌آهن ایران به پاکستان، هند و چین قابلیت ترانزیت صدها‌میلیون تن بار بین شرق آسیا با اروپا را فراهم می‌کند، به‌همین‌دلیل ضرورت دارد این کریدور بزرگ بین‌المللی مورد‌توجه جدی قرار گیرد و کلیه سرمایه‌گذاری‌های لازم برای توسعه و احیای آن مهیا شود.
در این رابطه لازم است هرچه سریع‌تر شرکت سرمایه‌گذاری خزر- سیاه با مشارکت ایران، قزاقستان، روسیه، جمهوری‌آذربایجان و ترکمنستان تشکیل و با تمام ظرفیت‌ها برای احداث کانال دوم دریای خزر- دریای‌سیاه، سرمایه موردنیاز را تامین و عملیات اجرایی را آغاز کنند. از جمله دلایلی که ضرورت تشکیل هرچه سریع‌تر شرکت سرمایه‌گذاری احداث کانال خزر- دریای‌سیاه را نشان می‌دهد، می‌توان به جلوگیری از ادامه نشست آب دریای خزر و جلوگیری از نابودی این دریای بزرگ و اتصال همیشگی خزر به دریاهای آزاد و ایجاد کریدور مهم بین‌المللی برای انتقال صدها‌میلیون تن‌بار از مسیر کانال خزر به سیاه و در ادامه آن از رودخانه دانوب تا انتهای راین اشاره کرد.
این کریدور قادر خواهد بود سالانه بیش از صد‌میلیون تن بار را بین آسیا و اروپا جابه‌جا کند. همچنین رفع نگرانی از کاهش سطح آب دریای خزر و استفاده بیشتر کشورهای حوزه خزر از منابع آب این دریا برای مصارف مختلف موردنیاز دیگر دلیلی است که اهمیت احداث این کانال را نشان می‌دهد. البته ساخت این کانال مزایای دیگری نیز دارد. به‌عنوان مثال ترانزیت ۵۰ تا ۱۰۰میلیون تن بار از مسیرهای ریلی چابهار دریای خزر - بندرعباس و بوشهر - دریای خزر یکی دیگر از جاذبه‌‌‌‌‌‌‌های کانال خزر-دریای‌سیاه است.
احداث این کانال می‌تواند باعث ایجاد جذابیت برای سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران به‌منظور توسعه شبکه ریلی و احداث خطوط ریلی برقی پرسرعت، تبدیل ایران به شاهراه بین‌المللی ترانزیت کالا از شرق به غرب و ایجاد درآمد قابل‌توجه برای شرکت‌های سرمایه‌گذار در حوزه ریلی و دریایی کشور شود.
مزایای احداث کانال دریای خزر-دریای‌سیاه
شروع مراحل اجرایی احداث کانال خزر - سیاه منجر به افزایش قدرت چانه‌زنی ایران با کشور ترکیه برای انتقال کالا از مسیر خط‌آهن ترکیه و رفع موانع ریلی خصوصا در دریاچه وان خواهد شد.
همچنین احداث این کانال منجر به افزایش قدرت چانه‌زنی ایران با کشور عراق برای فعال کردن راه‌آهن شلمچه و خط راه‌آهن خسروی به خانقین به طول ۳۰ کیلومتر خواهد شد.
برای تشویق کشورهای حاشیه دریای خزر به منظور سرمایه‌گذاری در احداث و بهرهبرداری از کانال دریای خزر- دریای‌سیاه، ایران باید زیرساخت‌های ریلی مناسب را در مسیر خزر تا خلیج‌فارس ایجاد کند. ضرورت دارد به‌سرعت پروژه‌هایی همچون خط راه‌آهن برقی پرسرعت ساری- بندرعباس، خط راه‌آهن انزلی- بندرعباس، خط راه‌آهن پرسرعت چابهار تا ساری، خط راه‌آهن پرسرعت چابهار تا انزلی و سرمایه‌گذاری لازم برای افزایش سرعت قطارمیرجاوه به انزلی اجرایی شود.
همچنین لازم است همکاری با پاکستان برای ارتقای خط‌آهن میرجاوه به کویته توسعه پیدا کرده و تاسیس شرکت ریلی مشترک ایران پاکستان به منظور ترانزیت‌بار از مسیر جاده‌ابریشم ایران-پاکستان- هند انجام پذیرد. در همین رابطه پیشنهاد می‌شود بخشی از درآمد این شرکت برای تامین امنیت، به نیروهای مردمی و انتظامی ایالت بلوچستان پاکستان اختصاص پیدا کند.
اهمیت مسیر ریلی چابهار به کراچی
یکی دیگر از مسیرهایی که باید مورد‌توجه متولیان امر قرار گیرد، مسیر چابهار به کراچی است. مشارکت در احداث خط‌آهن چابهار کراچی به طول حدود ۶۰۰کیلومتر چند مزیت دارد اول اینکه رقیبی برای خط‌آهن میرجاوه کویته است و مسوولان محلی ایالت بلوچستان را برای فعال‌کردن مسیر میرجاوه در فاصله راه‌اندازی خط ریلی کراچی تحریک می‌کند. دوم اینکه مسیر چابهار -کراچی- دهلی حداقل ۵۰۰کیلومتر کوتاه‌تر از مسیر میرجاوه کویته دهلی است و این مسیر مشکل امنیتی نیز ندارد و سوم اینکه اتصال شهر ۱۵میلیون نفری کراچی به خط ریلی ایران مزیت مهمی برای ترانزیت کالا بین دو کشور است.
در همسایگی کراچی ایالت گجرات هند واقع شده؛ منطقه‌ای که میزبان حدود نیمی از شرکت‌های فعال در صنعت پتروشیمی هند است.
همچنین ۲۵درصد صادرات هند از این منطقه انجام می‌شود. لذا انتقال بخشی از کالاهای این ایالت به مسیر ریلی دریایی کراچی- چابهار- خزر- دریای سیاه برای همه کشورهای مسیر منافع قابل‌توجهی به‌دنبال دارد.
در انتها می‌توان گفت به منظور فعال کردن ظرفیت‌های بالای ترانزیتی ایران لازم است پروژه‌هایی در بالاترین سطوح تصمیم‌گیری کشور مصوب و ضمن تامین‌اعتبار موردنیاز، پیگیری همه‌جانبه برای تحقق طرح‌ها طی حداکثر ۵سال‌آینده در دستور کار قرار گیرند.
از جمله این پروژه‌ها می‌توان به تاسیس شرکت سرمایه‌گذاری کانال خزر-دریای‌سیاه و تامین منابع موردنیاز توسط کشورهای عضو و احداث و راه‌اندازی این کانال طی ۵ تا ۷ سال‌آینده و رفع موانع فعال‌سازی خط‌آهن میرجاوه به کویته- هند برای استفاده از حداکثر ظرفیت این مسیر ریلی اشاره کرد. بهرهبرداری از دیگر خطوط راه‌آهن مانند خط راه‌آهن ساری به بندرعباس و رشت به بندرعباس و چابهار به خزر از دیگر پروژه‌های ضروری برای استفاده ایران از مزایای ترانزیت کالا محسوب می‌شود.
همچنین تاسیس هرچه سریع‌تر شرکت بهرهبرداری خط راه‌آهن هند-پاکستان-ایران و انجام کلیه سرمایه‌گذاری‌ها و پیگیری‌های لازم برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های ترانزیتی مسیر ریلی هند به ایران و دریای خزر و تاسیس شرکت بین‌المللی راه‌ابریشم برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های این کریدور مهم جهانی از دیگر پروژه‌هایی است که باید در دستور کار قرار بگیرد.
