آمار پیمایشی شاخص محیط کسب‌وکار ایران مهم‌ترین معضلات بخش‌خصوصی را مشخص کرد
بی‌ثباتی نهادینه فضای تجارت
در بهار ۱۴۰۲ فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در این پایش، به ترتیب سه مولفه، غیرقابل پیش‌بینی‌بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات، دشواری تامین مالی از بانک‌ها و بی‌ثباتی سیاست‌ها، قوانین و مقررات و رویه‌های اجرایی ناظر بر کسب‌وکار را نامناسب‌ترین مولفه‌های محیط کسب‌وکار کشور نسبت به سایرمولفه‌ها ارزیابی کرده‌اند. این مولفه‌ها نشان می‌دهد هم در بخش سیاستگذاری، هم تامین مالی و هم مواد اولیه، یعنی عملا تمامی مولفه‌های کسب‌وکار بی‌ثباتی وجود دارد. مولفه‌های پیمایشی و آماری مورد‌استفاده در محاسبه فضای کسب‌وکار کشور در این گزارش آمده است و ارقام کل و نیز مربوط به اتاق بازرگانی و درصد تغییرات آن نیز ذکرشده‌است. مطابق با ماده۴ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، اتاق‌ها موظف هستند به منظور اطلاع سیاستگذاران از وضعیت محیط کسب‌وکار در کشور، شاخص‌های ملی محیط کسب‌وکار در ایران را تدوین و به‌طور سالانه و فصلی حسب مورد به تفکیک استان‌ها، بخش‌ها و فعالیت‌های اقتصادی، سنجش و اعلام کنند. مولفه پیمایشی از روش تکمیل پرسش‌نامه با همکاری فعالان اقتصادی (تعیین‌شده با روش‌های نمونه‌گیری) به‌دست می‌آید. بر اساس نتایج حاصل از پایش ملی محیط کسب‌وکار ایران در بهار ۱۴۰۲، ۰۵/ ۶نمره (بدترین ارزیابی ۱۰ است) محاسبه‌شده که از وضعیت این شاخص نسبت به ارزیابی فصل گذشته، زمستان ۱۴۰۱ با میانگین ۱۱/ ۶مساعدتر است (مثبت بودن تغییرات به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به فصل گذشته است.)
کسب‌وکار به روایت آمار
نحوه استقبال مشتریان از نوآوری و ابتکار در ارائه خدمات و محصول؛ این شاخص در زمستان ۱۴۰۱، در کل ۰۷/ ۶ثبت شده‌است و در بهار سال۱۴۰۲ به ۰۱/ ۶ رسیده است که با تغییر منفی ۰۳/ ۱درصدی نشان از بهبود دارد. این عدد برای اتاق بازرگانی به ترتیب ۰۲/ ۶ در زمستان ۱۴۰۱ و ۹۹/ ۵ در بهار ۱۴۰۲ است، تغییر منفی ۵۱/ ۰درصدی را نشان می‌دهد. مولفه دیگر، یعنی برداشت‌های سلیقه‌ای از قوانین و مقررات توسط ماموران محیط‌زیست، شهرداری و گمرک، بهداشت و غیره در کل در زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲، ارقام ۲۲/ ۶ و ۲۶/ ۶ را نشان می‌دهد با تغییری ۶۹/ ۰درصدی؛ همین شاخص و به همین ترتیب مربوط به اتاق بازرگانی است با ۴۹/ ۶ و ۳۲/ ۶ و تغییری منفی ۵۷/ ۲درصدی، در زمینه شاخص بی‌طرفی طرف‌های قرارداد و معامله به اجرای تعهدات و وعده‌ها رقم کل در زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲، به ترتیب ۵۱/ ۵ و ۶۰/ ۵ با تغییری ۶۷/ ۱درصدی است. همین ارقام برای اتاق بازرگانی ۴۰/ ۵ و ۵۰/ ۵ با تغییر ۹۰/ ۱ثبت شده‌است.
شاخص بی‌ثباتی سیاست‌ها، قوانین و مقررات و رویه‌های اجرایی ناظر بر کسب‌وکار در کل و در زمستان ۱۴۰۱، رقم ۴۵/ ۷ و در بهار ۱۴۰۲ رقم ۴۹/ ۷ را ثبت کرده است که تغییری ۴۴/ ۰درصدی نشان می‌دهد. به همین ترتیب اتاق بازرگانی ارقام ۷۱/ ۷ و ۶۷/ ۷ با تغییر منفی ۵/ ۰درصدی را ثبت کرده‌است.
مولفه غیرقابل پیش‌بینی‌بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات در کل در زمستان سال۱۴۰۱ با ثبت رقم ۶۵/ ۸ و در بهار سال۱۴۰۱ تغییر منفی ۹۹/ ۲ را نشان می‌دهد. اتاق بازرگانی به همین ترتیب اعداد ۷۱/ ۸ و ۴۸/ ۸ را به‌ثبت رسانده که حاکی از تغییر منفی ۵۶/ ۲درصدی است. در مولفه رویه‌های سختگیرانه اداره‌های کار و بیمه تامین‌اجتماعی برای مدیریت نیروی انسانی در کل، در زمستان سال۱۴۰۱ ارقام ۳۳/ ۶ و ۳۳/ ۶ ثبت شده که تقریبا بدون تغییر است. در اتاق بازرگانی ارقام ۳۸/ ۶ و ۳۲/ ۶ به‌ثبت رسیده است که به‌معنای تغییر ۸۱/ ۰درصدی طی دو فصل است. مولفه تمایل عمومی به خرید کالاهای خارجی و بی‌رغبتی به خرید محصولات ایرانی در کل در زمستان ۱۴۰۱ ارقام ۱۳/ ۵ و در بهار ۱۴۰۲ رقم ۱۶/ ۵ را ثبت کرده‌است که تغییری ۵۸/ ۰درصدی را نشان می‌دهد. همین ارقام با همین ترتیب زمانی برای اتاق بازرگانی ۰۳/ ۵ و ۰۳/ ۵ است که بدون تغییر مانده‌است.
شاخص تولید و عرضه نسبتا آزاد کالاهای غیراستاندارد و تقلبی در بازار در کل؛ در زمستان سال۱۴۰۱ رقم ۴۸/ ۶ را ثبت کرده است که به‌نسبت عدد ۴۵/ ۶ در بهار سال۱۴۰۲ تغییر منفی ۴۸/ ۰درصدی را نشان می‌دهد. همین ارقام و با همین ترتیب زمانی برای اتاق بازرگانی ۳۰/ ۶ و ۳۲/ ۶ با‌درصد تغییرات ۲۴/ ۰درصدی است.
در مولفه رقابت غیرمنصفانه شرکت‌ها و موسسات دولتی یا شبه‌دولتی در بازار، در کل و در زمستان سال۱۴۰۱ رقم ۳۲/ ۶ ثبت شده‌است که در نسبت با رقم ۳۱/ ۶ بهار ۱۴۰۲ منفی ۲۶/ ۰درصد تغییر نشان می‌دهد. این ارقام به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۳۹/ ۶ و ۳۳/ ۶ ثبت شده‌است که نشان از تغییر منفی ۸۷/ ۰درصدی دارد. برای شاخص رویه‌های ناعادلانه ممیزی و دریافت مالیات در کل ارقام ۶۹/ ۶ برای زمستان ۱۴۰۱ ثبت شده‌است که در بهار ۱۴۰۲ این رقم ۷۸/ ۶ درج‌شده و نشان از تغییر ۳۵/ ۱درصدی دارد. همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۷۰/ ۶ و ۶۹/ ۶ ثبت شده که تغییر منفی ۲۲/ ۰درصدی را تجربه کرده‌است. در مولفه دشواری تامین مالی از بانک‌ها، در کل ارقام ثبت‌شده در زمستان ۱۴۰۱، عدد ۶۳/ ۷ است که به نسبت رقم ۵۹/ ۷در بهار سال۱۴۰۲ نشان از تغییر منفی ۶۰/ ۰درصدی دارد. همین ارقام به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۵۱/ ۷ و ۴۷/ ۷ است که نشان از تغییر منفی ۵۸/ ۰درصدی دارد. در شاخص فقدان یا شفاف نبودن آمار و اطلاعات مورد‌نیاز برای فعالیت اقتصادی در کل و درزمستان سال۱۴۰۱ ، ۶۳/ ۷ ثبت شده‌است که در مقایسه با بهار سال۱۴۰۲ نشان از تغییر منفی ۶۰/ ۰درصدی دارد؛ همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۰۸/ ۶ و ۹۵/ ۵ است که نشان از تغییر منفی ۳۴/ ۲درصدی دارد. مولفه ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، هوایی، دریایی و بندری با ثبت رقم ۵۷/ ۵ در کل و زمستان سال۱۴۰۱، رقم ۵۷/ ۵ ثبت شده‌است که در مقایسه با رقم ۵۹/ ۵در بهار سال۱۴۰۲ تغییر ۳۸/ ۰درصدی را نشان می‌دهد. همین ارقام و به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی، ۰۸/ ۶ و ۹۹۵/ ۵ ثبت شده‌است که نشان از تغییری ۷۰/ ۰درصدی دارد. شاخص ضعف دادگاه‌ها در رسیدگی به شکایات و پیگرد موثر متجاوزان به حقوق دیگران در زمستان سال۱۴۰۱، ۵۵/ ۶ ثبت شده‌است که در مقایسه با رقم ۴۵/ ۶ ثبت‌شده در سال۱۴۰۲ نشان‌دهنده تغییر منفی ۵۱/ ۱درصدی است. همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۵۴/ ۶ و ۴۰/ ۶ ثبت شده‌است که نشانگر تغییر منفی ۱۸/ ۲درصدی است. وجود انحصار، امتیاز یا هرنوع رانت به یک یا تعدادی از رقبا در بازار برای زمستان سال۱۴۰۱، رقم ۴۷/ ۶ و برای بهار سال۱۴۰۲ رقم ۴۴/ ۶ ثبت شده که حاکی از تغییر منفی ۴۲/ ۰درصدی است. این ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۴۸/ ۶ و ۴۹/ ۶ درج‌شده‌است که نشان از تغییری ۱۰/ ۰درصدی دارد. ضعف نظام توزیع و مشکل در رساندن محصول به بازار برای زمستان سال۱۴۰۱ رقم ۴۵/ ۵ ثبت شده‌است که در مقایسه با ۴۶/ ۵ که نشان از تغییر ۰۷/ ۰درصدی دارد.
همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۱۵/ ۵ و ۳۰/ ۵ ثبت شده‌است که نشان از تغییر ۰۳/ ۳درصدی دارد. عرضه کالاها و محصولات قاچاق در بازار ایران در زمستان سال۱۴۰۱ رقم ۲۲/ ۶ بوده‌است که در مقایسه با رقم ۱۶/ ۶ نشان منفی ۹۴/ ۰درصد بوده‌است. همین رقم برای اتاق بازرگانی ۰۶/ ۶ و ۹۴/ ۵ بوده‌است که نشان از تغییر منفی ۸۵/ ۱درصدی دارد. مولفه فقدان ارتباط مناسب میان عوامل تامین مواد اولیه در کل ۷۶/ ۵ و ۷۲/ ۵ ثبت شده‌است که نشانگر تغییری منفی ۶۵/ ۰درصدی است؛ همین ارقام و به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی، ۵۷/ ۵ و ۵۹/ ۵ ثبت شده‌است که از تغییر۳۸/ ۰درصدی حکایت دارد.
کارگریزی عمومی و ضعف فرهنگ در جامعه در زمستان سال۱۴۰۱ رقم ۱۹/ ۶ را ثبت کرده که در بهار سال۱۴۰۲ رقم ۰۹/ ۶ را ثبت کرده‌است؛ همین ارقام برای اتاق بازرگانی ۱۰/ ۶ و ۰۵/ ۶ ثبت شده‌است که تغییر منفی ۸۵/ ۰درصدی را نشان می‌دهد. در مولفه موانع در فرآیندهای تجاری و اخذ مجوزهای کسب‌وکار در دستگاه‌های اجرایی شاخص‌کل در زمستان ۱۴۰۱ معادل ۶۱/ ۶ و در بهار ۱۴۰۲، معادل ۵۴/ ۶ بوده که تغییرات منفی ۰۳/ ۱درصدی را نشان می‌دهد. همین مولفه در اتاق‌های بازرگانی در مدت مشابه به ترتیب رقم ۸۸/ ۶ و ۸۱/ ۶ را نشان می‌دهد که بیانگر تغییرات منفی ۹۱/ ۰درصدی است. در مولفه فساد و سوءاستفاده افراد از مقام و موقعیت اداری در دستگاه‌های اجرایی شاخص‌کل در زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲ به ترتیب رقم ۷۵/ ۶ و ۵۰/ ۶ را ثبت کرده که تغییرات منفی ۷۹/ ۳درصدی را نشان می‌دهد. همین مولفه در اتاق بازرگانی در مدت مشابه به ترتیب رقم ۶۱/ ۶ و ۵۴/ ۶ را ثبت کرده که بیانگر تغییر ۱۱/ ۱درصدی است.
در مولفه محدودیت دسترسی به حامل‌های انرژی، شاخص‌کل در زمستان ۱۴۰۱، معادل ۲۲/ ۴ و در بهار ۱۴۰۲ معادل ۳۶/ ۴ بوده که رشد ۵۴/ ۴درصدی را نشان می‌دهد. همین شاخص در اتاق بازرگانی در مدت مشابه به ترتیب ارقام ۲۳/ ۴ و ۵۴/ ۴ را ثبت کرده که بیانگر رشد ۴۵/ ۷درصدی است. در شاخص محدودیت دسترسی به آب شاخص‌کل در زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲ به ترتیب معادل ۸۲/ ۳ و ۸۹/ ۳ بوده که رشد ۷۶/ ۱درصدی را نشان می‌دهد. در اتاق‌های بازرگانی در همین مدت ارقام ۷۰/ ۳ و ۸۴/ ۳ ثبت‌شده که رشد ۷۱/ ۳درصدی را نشان می‌دهد. در مولفه محدودیت دسترسی به شبکه تلفن‌همراه و اینترنت در زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲، اعداد ۰۸/ ۶ و ۲۷/ ۵ ثبت‌شده که بیانگر افت ۲۳/ ۱۳درصدی است. همین شاخص در اتاق بازرگانی، اعداد ۰۶/ ۶ و ۲۵/ ۵ را نشان می‌دهد که بیانگر افت ۳۵/ ۱۳درصدی است. در مولفه کمبود نیروی کار ماهر شاخص‌کل در زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲، ارقام ۷۸/ ۵ و ۷۶/ ۵ را ثبت کرده که افت منفی ۳۲/ ۰درصدی را نشان می‌دهد. همین شاخص در اتاق‌های بازرگانی به ترتیب ارقام ۷۷/ ۵ و ۷۹/ ۵ را ثبت کرده که بیانگر رشد ۳۶/ ۰درصدی است. همچنین شاخص‌کل در مولفه کمبود فناوری‌های نوین و تجهیزات مورد‌نیاز در زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲ به ترتیب ارقام ۹۶/ ۵ و ۶۲/ ۵ را ثبت کرده که افت منفی ۷۱/ ۵درصدی را نشان می‌دهد. همین مولفه در اتاق‌های بازرگانی در مدت مشابه اعداد ۷۸/ ۵ و ۴۵/ ۵ را ثبت کرده که افت ۶۳/ ۵درصدی را نشان می‌دهد. در مولفه کمبود تقاضا در بازار کار، شاخص‌کل در زمستان ۱۴۰۱ و بهار به ۱۴۰۲ به ترتیب ارقام ۴۵/ ۵ و ۴۲/ ۵ را نشان می‌دهد که نشانگر افت منفی ۴۵/ ۰درصدی است. در اتاق‌های بازرگانی نیز در همین مدت شاخص ارقام ۰۳/ ۵ و ۱۱/ ۵ را ثبت کرده که نشان‌دهنده رشد ۶۷/ ۱درصدی است.
