تجارت سه‌میلیارد دلاری با همسایه شمالی محقق می‌شود؟
خیز ایران برای تجارت با قزاقستان
تجارت ایران و قزاقستان در حال‌حاضر با وجود فرصت‌ها و پتانسیل‌های فراوان تنها ۳۰۰میلیون دلار است. نبود زیرساخت‌های گمرکی و حمل‌ونقل، فقدان بسترهای مالی و عدم‌آشنایی تجار دو کشور از بازارهای یکدیگر اصلی‌ترین موانع توسعه صادرات با قزاقستان است؛ این در حالی است که قزاقستان از جمله مهم‌ترین کشورهای شمال ایران بوده و از وضعیت اقتصادی مناسبی در مقایسه با سایر کشورهای آسیای‌مرکزی برخوردار است وگسترش روابط تجاری ایران با قزاقستان می‌تواند زمینه حضور پایدار ایران را هم در بازار این کشور و هم در بازار کشورهای دیگر، بهویژه اتحادیه اوراسیا فراهم کند. فعالان بخش‌خصوصی معتقدند فرصت‌های زیادی برای همکاری بین دو کشور در ارتباط با صنعت، پتروشیمی، معدن، زیرساختها، کشت فراسرزمینی و بخش نفت و گاز وجود دارد که لازمه آن گسترش روابط با این کشور و حذف موانع تجارت با آن است و در صورت فراهم‌شدن زیرساختها و رفع موانعی مانند مشکلات نقل‌وانتقال پول و رفع مشکلات صدور ویزای بلندمدت تجاری، بخش‌خصوصی دو کشور می‌توانند در زمینه صادرات کالاهای صنعتی، خدمات فنی و مهندسی و همکاری‌های علمی، توسعه گردشگری و بهویژه گردشگری سلامت همکاری‌های جدی و جدیدی را آغاز کنند.
پیشنهاد ایجاد کمیته روان‌‌‌‌‌سازی ترانزیت میان اتاق ایران و قزاقستان
غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران در همایش تجاری ایران و قزاقستان، با طرح پیشنهاد کمیته روان‌‌‌‌‌سازی ترانزیت میان اتاق ایران و قزاقستان نبود زیرساخت‌های گمرکی و حمل‌ونقل سردخانه‌‌‌‌‌ای را مانع از دستیابی به اهداف تعیین‌‌‌‌‌شده در سطح تجارت ایران و قزاقستان عنوان کرد.
شافعی، در این همایش با بیان اینکه حضور هیات تجاری قزاقستان در ایران فرصت مغتنمی‌برای توسعه روابط تجاری دو کشور است، گفت: قزاقستان در اولویت بخش‌خصوصی برای گسترش مناسبات اقتصادی است و حوزه‌هایی نظیر نفت و گاز، کشتیرانی در دریای خزر، پتروشیمی، کشاورزی، فلزات، مواد معدنی، مصالح ساختمانی، داروهای انسانی و حیوانی و خدمات فنی و مهندسی از جمله ظرفیت‌های مناسب برای توسعه همکاری‌‌‌‌‌هاست.
او با تاکید بر اینکه حجم مبادلات ۳۰۰میلیون دلاری میان دو کشور در حد و اندازه ظرفیت‌های موجود نیست، افزود: باوجود اراده دو کشور برای غلبه بر مشکلات و موانع همکاری‌‌‌‌‌ها، فقدان زیرساخت‌های حمل‌ونقلی، فقدان وجود بانک مشترک و بسترهای مالی، عدم‌آشنایی فعالان اقتصادی دو طرف با بازارهای دو کشور و مهم‌تر از این‌‌‌‌‌ها، نبود زیرساخت‌های گمرکی و حمل‌ونقل سردخانه‌‌‌‌‌ای مانع از دستیابی به اهداف تعیین‌‌‌‌‌شده در سطح تجارت ایران و قزاقستان شده‌است.
رئیس اتاق ایران با اشاره به برخی اقدامات مثبت از جمله لغو ۱۴روزه روادید میان ایران و قزاقستان و بر‌‌گزاری برنامه‌های نمایشگاهی و تردد هیات‌‌‌‌‌های بلندپایه دولتی و خصوصی میان دو کشور، اظهار کرد: حضور قزاقستان در تعاملات جهانی و حضور این کشور در اوراسیا و پیمان شانگهای پتانسیل توسعه روابط تجاری ایران و قزاقستان را بیش‌‌‌‌‌ازپیش فراهم کرده‌است.
شافعی با اشاره به اینکه کریدور شمال‌جنوب از مسیر ایران، به‌عنوان فرصتی برای ترانزیت کالا و تامین نیازهای کشورهای مرتبط با این کریدور از اهمیت زیادی برخوردار است، ادامه داد: این کریدور باعث اتصال قزاقستان و کشورهای آسیای‌میانه به خلیجفارس و کشورهای جنوب‌شرق آسیا می‌شود؛ از این‌رو فعال‌شدن این کریدور به توسعه تجاری کشورهای طول مسیر کمک زیادی می‌کند.
او در ادامه با طرح پیشنهادی در این رابطه گفت: پیشنهاد می‌کنم با همکاری اتاق مشترک ایران و قزاقستان، کمیته‌‌‌‌‌ای برای روان‌‌‌‌‌سازی حمل‌ونقل و ترانزیت بین اتاق ایران و سازمان توسعه‌تجارت قزاقستان تشکیل شود تا زمینه فعالیت‌‌‌‌‌های حمل‌ونقلی شرکت‌های خصوصی در آینده فراهم شود. رئیس اتاق ایران با تاکید بر ضرورت تسهیل حمل‌ونقل دریایی بین دو کشور که می‌تواند هزینه‌های تمام‌‌‌‌‌شده کالا را کاهش داده و باعث تسریع مبادلات شود افزود: لازم است زیرساخت‌های بندری ایران و قزاقستان که در حال‌حاضر دچار ضعف هستند، تقویت شده و زمینه توسعه حمل‌ونقل دریایی فراهم شود.
افت ۴۳درصدی تجارت ایران و قزاقستان در سال۲۰۲۳
غیرت توربایف، معاون وزیر تجارت و همگرایی قزاقستان نیز در این همایش با تاکید بر اینکه همکاری قزاقستان با ایران اساس قدرتمندی دارد، گفت: در قزاقستان حدود ۵۱۱شرکت با سرمایه‌گذاری تجار ایرانی در حوزه‌های مختلف از جمله صنایع تبدیلی، ساخت‌‌‌‌‌وساز، تجارت خرد و کلان، انبارداری، خدمات فنی و مهندسی مشغول به فعالیت هستند. او با بیان اینکه حجم تجارت کالا میان دو کشور در سال‌گذشته میلادی بالغ‌‌‌‌‌بر ۵۲۸میلیون دلار بوده‌است افزود: این میزان ۲۰درصد بیشتر از دوره مشابه سال۲۰۲۱ است، اما متاسفانه از شروع امسال حجم تجارت میان دو کشور با افتی ۴۳درصدی مواجه بوده که عمدتا مربوط به عدم‌خرید گندم از قزاقستان بوده‌است.
توربایف با بیان اینکه گردشگری، پتروشیمی، سبزی‌ها و میوه‌ها از جمله حوزه‌های موردعلاقه ما برای همکاری با تجار ایرانی است، اظهار کرد: شرکت‌های قزاقستانی آماده هستند بیش از ۱۰۰نوع کالا به ارزش ۱۶۲میلیون دلار به ایران صادر کنند. ما در راستای تحقق هدف‌گذاری مبادلات سه‌میلیارد دلاری میان ایران و قزاقستان آماده هستیم از ظرفیت دیپلماتیک برای کمک به تجار دو کشور و وصل‌کردن تجار با طرف‌‌‌‌‌های خود استفاده کنیم.
تصویر تجارت ایران و قزاقستان
براساس گزارش معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی تهران وضعیت تجارت کالایی ایران و قزاقستان طی پنج سال‌منتهی به سال۱۴۰۰، نشان می‌دهد صادرات به این کشور به‌طور میانگین به لحاظ وزنی سالانه حدود ۶/ ۱۱درصد افزایش داشته است، این در حالی است که از لحاظ ارزش، به‌طور متوسط سالانه حدود ۶/ ۲درصد رشد یافته‌است. این نشان می‌دهد به‌رغم اینکه میزان صادرات ایران به این کشور افزایش یافته، متوسط قیمت صادراتی کاهش پیدا کرده‌است، در مقابل طی بازه ذکر شده؛ اگرچه واردات ایران از قزاقستان به لحاظ ارزشی با افزایش همراه بوده‌است (میانگین رشد سالانه حدد ۲/ ۴درصد)، اما به لحاظ وزنی میانگین افت ۱/ ۰درصدی را تجربه کرده‌است؛ در واقع طی ۵سال منتهی به سال۱۴۰۰، ایران توانسته میزان صادرات خود به قزاقستان را افزایش دهد.
طی ۱۱ماه سال۱۴۰۱ در مقایسه با مدت مشابه سال۱۴۰۰، صادرات ایران به قزاقستان به لحاظ ارزشی با افزایش حدود ۵درصدی، اما به لحاظ وزنی با کاهش ۴/ ۳درصدی مواجه شده‌است که نشان می‌دهد برخلاف سال‌های گذشته، مقدار صادرات کالایی ایران افزایش پیدا نکرده و ارزش صادرات نیز از محل رشد متوسط قیمت‌های صادراتی افزایش یافته‌است و توافق‌نامه تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا در سال۱۳۹۸ نتوانسته تاثیر چندانی در تغییر تجارت ایران و قزاقستان به نفع ایران طی سال‌های اخیر داشته باشد.
در میان ۱۰گروه کالایی عمده وارداتی قزاقستان در سال۲۰۲۱، صادرات ایران تنها در محصولات مواد پلاستیکی و اشیای ساخته‌شده از این مواد نسبتا قابل‌توجه و حدود ۴/ ۳۸میلیون دلار است.
عملکرد صادراتی ایران و بررسی کالاهای عمده وارداتی قزاقستان در سال۲۰۲۱ همچنین نشان می‌دهد ایران پتانسیل صادرات در «محصولات نیمه‌تمام از آهن یا فولاد»، «سایر میله از آهن یا فولاد آهنگری شده»، «پلی‌اتیلن سنگین» و «پلی کلرور وینیل» به این کشور را دارد.
فرصت‌های ناب توسعه‌تجارت با قزاقستان
در حال‌حاضر امکان استفاده از دسترسی خوب قزاقستان به شرق روسیه از طریق بندر آکتائو برای صادرات به شرق روسیه فراهم است. تحریم‌بودن روسیه می‌تواند فرصت خوبی را برای ایران در جهت افزایش صادرات به این کشور فراهم کند و بندر آکتائو قزاقستان با توجه به‌موقعیت جغرافیایی که در شرق دریای خزر دارد می‌تواند نقش مهمی در ترانزیت راحت‌‌‌‌‌تر این کالاها به روسیه از طریق دریای خزر داشته باشد.
همچنین تقویت شناورها در مرز امیرآباد و آستارا برای تسهیل در ترانزیت با قزاقستان و استفاده از ظرفیت بنادر شمالی به این کشور اهمیت دارد. این امر باعث بهبود حمل‌ونقل و اتصال این کشور به شرق و جنوب‌غرب آسیا، کاهش مسیرهای ترانزیتی از چین و هند به این کشور از طریق آب‌های آزاد خلیجفارس خواهد شد. همچنین با توجه به سهم بالای زیرساخت‌های بلااستفاده در تجارت با قزاقستان در بنادر شمالی، با تمرکز بیشتر روی توسعه این زیرساختها، می‌توان برای بخش‌خصوصی فرصت‌‌‌‌‌سازی کرد.
استفاده از فرصت تحریم‌نبودن قزاقستان
قزاقستان همچنین می‌تواند نقش موثری در عبور از تنگناهای اقتصادی ایران (به دلیل اعمال تحریم‌ها) ایفا کند و امکان استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری و صادرات و تسهیل روابط اقتصادی با این کشور و حتی اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را فراهم کند.در این مسیر تقویت استانداردهای لازم برای صادرات به قزاقستان اهمیت دارد و بدون‌شک تقویت استانداردها می‌تواند منجر به افزایش سهم ایران در ورود به بازارهای قزاقستان و سایر کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا شود. همچنین کمبود نیروی متخصص در زمینه خدمات فنی و مهندسی در قزاقستان و نیاز این کشور می‌تواند فرصت خوب صادرات این نوع خدمات را برای ایران به‌وجود آورد. از طرفی توجه به تغییرات اقلیمی و کمبود آب در کشور، تولید محصولات کشاورزی در خارج از ایران و در خاک قزاقستان می‌تواند از جمله طرح‌های اقتصادی باشد که سرمایه‌گذاری و مشارکت دولت و بخش‌خصوصی را فراهم می‌کند.
