در یک نشست تخصصی در حاشیه نخستین همایش معدنکاری دیجیتال بررسی شد
بیمه اقتصاد معدن با هوشمندسازی
در جریان این پنل تخصصی که تحت‌عنوان «نقش فناوری‌های نوظهور انقلاب صنعتی چهارم بر مدیریت زنجیره و عملکرد سازمانی در صنعت معدنکاری» در نخستین همایش و نمایشگاه معدنکاری دیجیتال ۱۴۰۱ برگزار شد، کارشناسان اهمیت و ضرورت این شکل نوین از معدنکاری در سطح جهان و ایران را مورد بررسی و کنکاش قرار دادند. در این نشست تخصصی «تانیا متاویا» موسس شرکت «کامنی‌‌‌‌‌چین ال‌‌‌‌‌تی‌‌‌‌‌دی»، به ایراد سخنانی پرداخت و گفت: بلاک‌‌‌‌‌چین، ظرفیت زیادی برای تغییر زندگی ما دارد. شرکت ما یک شرکت مشاور کوچک است. ما در حوزه زمین‌‌‌‌‌شناسی فعال هستیم و از بلاک‌‌‌‌‌چین استفاده می‌کنیم، زیرا آن را درک کرده‌‌‌‌‌ایم و تحولات آن را دنبال می‌کنیم. ما از دنیای معدن آمده‌‌‌‌‌ایم، معدن را می‌‌‌‌‌شناسیم و بلاک‌‌‌‌‌چین نقطه‌قوت ما و اتصالی بین معدن و تکنولوژی است.
ما سعی داریم این دو دنیا را به هم وصل کنیم. وی با اشاره به تاثیر به‌کارگیری فناوری در استخراج الماس گفت: با هدف ارائه یک دید کلی در مورد تکنولوژی بلاک‌‌‌‌‌چین در معدنکاری، الماس را مثال می‌‌‌‌‌زنم. قرار بود در ابتدا با استفاده حافظه هوش این تکنولوژی، الماس زیباتر شود. پس از آن دیدیم می‌توان از این حافظه برای راستی‌‌‌‌‌آزمایی قانونی‌بودن الماس نیز استفاده کرد. البته، بلاک‌‌‌‌‌چین فقط با فایل‌‌‌‌‌های دیجیتال کار می‌کند. چالش اول ما این بود که مواد فیزیکی را به داده‌های دیجیتال تبدیل کنیم، زیرا بلاک‌‌‌‌‌چین شیء فیزیکی به خود جذب نمی‌کند، بنابراین ما در ابتدا باید فایل را بهصورت دیجیتال درمی‌آوردیم، به همین دلیل یک فایل دیجیتال اسکن کردیم و سپس آن را در مراحل مختلف ردگیری کردیم. این کار به خریدار نهایی هم اطلاعات دقیقی مبنی‌بر اینکه مبدا اصلی این الماس کجاست و از کجا استخراج شده و در کدام آزمایشگاه روی آن کار شده است، می‌دهد.
او یادآوری کرد: البته سازندگان می‌توانند اطلاعات را تعویض یا حذف کنند، اما این عمل، قابل‌ردیابی خواهد بود. به‌عبارت دیگر، نمی‌توان بدون اینکه ردی به جا گذاشت، تغییری اعمال کرد، بنابراین این فناوری به نوعی، یک‌نماد اعتبار است، زیرا افراد متوجه هر تغییری خواهند شد و بلاک‌‌‌‌‌چین‌‌‌‌‌ها در سطح دنیا به‌هم متصل هستند. البته همه این نوآوری‌‌‌‌‌ها، یعنی اعتبارسنجی مجوزها، روابط مالی و مالکان مستلزم آن هستند که یک نهاد واحد یا یک مقام مسوول، اقدام به تمامیت‌‌‌‌‌خواهی حکمرانی اقتصادی در این حوزه نکرده باشد و تنها دولت مسوول این بخش نباشد تا بتوان با استفاده از فناوری‌های بلاک‌‌‌‌‌چین با آزادی از داده‌ها استفاده کرد.
هوشمندسازی در معدن مس سرچشمه
هادی حسینی، مدیر آزمایشگاه ماشین‌آلات معدنی دانشگاه اصفهان و مشاور امور تحقیق و توسعه مجتمع مس سرچشمه در سخنرانی خود با عنوان «تجربیات موفق مس سرچشمه در حوزه معدنکاری هوشمند» عنوان کرد: معدن مس سرچشمه قصد دارد در میان‌مدت ظرفیت استخراج خود را به حدود ۵۰میلیون‌تن در سال ارتقا دهد که ظرفیت بالایی در سطح بین‌‌‌‌‌المللی به‌‌‌‌‌شمار می‌‌‌‌‌رود. حسینی در ادامه عنوان کرد: یک تصمیم‌گیری تاریخی همواره در معدن سرچشمه وجود داشته و آن هم یک دو راهی بر سر موضوع اینکه آیا معدنکاری بزرگ‌مقیاس را در‌پیش بگیریم یا به سمت معدنکاری هوشمند و اتومات پیش برویم؛ البته اخیرا بر این اساس تصمیم گرفته شد که به سمت هوشمندسازی حرکت کنیم. حسینی با اشاره به اهداف هوشمندسازی در معدن مس سرچشمه عنوان کرد: اهداف هوشمندسازی در معدن مس سرچشمه شامل اهداف افزایش قابلیت دسترسی به ناوگان، افزایش بهره‌‌‌‌‌وری ناوگان، افزایش سرعت کار و تولید، ارتقای سطح ایمنی و کاهش هزینه‌های عملیاتی است.
وی با اشاره به پروژه‌‌‌‌‌های انجامشده و پروژه‌‌‌‌‌هایی که در حال انجام است، عنوان کرد: اولین پروژه معدن سرچشمه در حوزه هوشمندسازی که در سال۱۳۹۸ انجام شد، سامانه هوشمندی پایش بهره‌‌‌‌‌وری ناوگان شاول بود. این سامانه یک ساماندهی الکترونیکی است. هدف این بود که شاول‌‌‌‌‌ها طی چند ساعت بتوانند بهصورت مفید بارگیری کنند تا براساس آن بتوان برنامه‌‌‌‌‌ریزی دقیق انجام داد. مشاور امور تحقیق و توسعه مجتمع مس سرچشمه در ادامه عنوان کرد: دومین پروژه مس سرچشمه، در سال ۱۳۹۹ انجام شد که آغاز مطالعات سیستماتیک در مورد اتوماسیون در معدن سرچشمه بود. در سال۱۴۰۰ دومین پروژه هوشمندی‌‌‌‌‌سازی معدن انجام گرفت. در سال۱۴۰۱ نیز سومین و چهارمین هوشمندساری معدن در بخش ناوگان دامپ‌تراک‌‌‌‌‌ها انجام شد. همچنین راه‌‌‌‌‌اندازی اولیه سامانه دیسپچینگ و آغاز تلاش برای گسیل هوشمند تراک‌‌‌‌‌ها انجام شد. علاوه‌بر این نقشه‌راهبردی پیاده‌‌‌‌‌سازی اتوماسیون در معدن مس سرچشمه برای اولین‌بار انجام شد.
مشاور امور تحقیق و توسعه مجتمع مس سرچشمه در ادامه به نقشه راهبردی پیاده‌‌‌‌‌سازی اتوماسیون در معدن مس سرچشمه اشاره کرد و گفت: تعیین سطح بلوغ معدن سرچشمه در زیرساخت‌های اتوماسیون در نقشه‌راه تهیه شده که در این نقشه‌راه تامین و توسعه زیرساخت‌های اتوماسیون انجامشده است. حسینی ادامه داد: در صورتی می‌توان معدنکاری هوشمند انجام داد که پذیرفت معدنکاری یک فرهنگ است و در این راه سختی‌‌‌‌‌هایی وجود دارد و باید در این مسیر گام برداشت. وی در پایان با اشاره به چالش‌های پیشرو در زمینه هوشمندسازی معادن مس عنوان کرد: یکپارچه‌‌‌‌‌سازی اجزای زنجیره تولید مس در بستر هوشمند و اتومات، ورودی سیستم IPCC به ساختار تولید معدن، تدوین پروتکل‌‌‌‌‌های اداری و مالکیت مشترک داده‌ها، عدم‌ایجاد مشکل داده‌های کلان، دقت در امنیت سایبری معدنی و سامانه‌‌‌‌‌ها و رفع اثر تحریم‌ها با تکیه بر توان تخصصی محققان دانشگاهی، شرکت‌های دانش‌‌‌‌‌بنیان و تمامی اجزای اکوسیستم نوآوری مهم‌ترین چالش‌ها در این حوزه به‌‌‌‌‌شمار می‌‌‌‌‌روند.
صرفه‌‌‌‌‌جویی و معدنکاری
محمدحسین بصیری، مدیرعامل هلدینگ گسترش صنایع و معادن ماهان در این پنل تخصصی در رابطه با وضعیت هوشمندسازی معادن در کشور عنوان کرد: در زمینه هوشمندسازی معادن و اینترنت اشیا، سال‌ها در دنیا مطرح‌شده است و آغاز آن با خانه هوشمند شروع شد. این سیستم هوشمند همه‌‌‌‌‌جا می‌تواند کاربرد داشته باشد و به معادن نیز راه پیدا کرده است. بصیری در ادامه اظهار کرد: اولین خاصیت این هوشمندسازی سبب صرفه‌‌‌‌‌جویی در هزینه‌‌‌‌‌ها می‌شود. هم‌‌‌‌‌اکنون در ایران هوشمندسازی معدن در دانشگاه‌‌‌‌‌ها تز دانشجویان دکترا شده است. وی با اشاره به ریزش‌‌‌‌‌های معدنی عنوان کرد: چند وقت پیش معدن انگوران و گل‌‌‌‌‌گهر ریزش کرد و ماه‌ها طول کشید که به نقطه خود بازگردد و همچنین میلیاردها برای آن هزینه شد. اگر بحث مانیتورینگ با هزینه پایین انجام می‌گرفت، این معادن دچار این خسارت‌‌‌‌‌ها نمی‌شد.
همچنین امید اصغری دبیر همایش معدنکاری دیجیتال، مدیر موسسه یونیدرو و عضو علمی دانشکده مهندسی معدن دانشگاه تهران در این پنل تخصصی عنوان کرد: یکی از موارد در هوشمندسازی تاکید بر داده‌های سالم و متقن برای تصمیم‌گیری است. وی ادامه داد: بخش معدن به زیرساخت‌ها نیازمند است. در کنفرانس‌‌‌‌‌های پیشین، معدنی‌‌‌‌‌ها بودند، اما در این همایش ایرانسل نیز حضور دارد و هم‌‌‌‌‌نشینی این دو بخش می‌تواند سبب رشد شود.
معدنکاری دیجیتال، نیازمند زیرساخت فرهنگی
علی یقطین رئیس هیات‌‌‌‌‌مدیره شرکت سنگ‌‌‌‌‌آهن مرکزی ایران عنوان کرد: مدیر شرکت سنگ‌‌‌‌‌آهن مرکزی از مدیران جوان و با دانش حوزه معدن و صنایع معدنی است که رزومه مناسبی از فعالیت‌های مختلف در اکوسیستم دیجیتال دارد. اشتیاق وی برای توسعه زیرساخت‌های معدنکاری دیجیتال ستودنی است، به‌همین‌دلیل شرکت سنگ‌‌‌‌‌آهن مرکزی در مدت کوتاهی گام‌‌‌‌‌های بلندی برای رسیدن به افق‌‌‌‌‌های انقلاب صنعتی چهارم برداشته است. این شرکت یکی از سنتی‌‌‌‌‌ترین شرکت‌های صنایع معدنی کشور بود که کاملا با مدرنیته غریبه بود، اما امروز از شرکت‌های دانش‌‌‌‌‌بنیان و ایده‌‌‌‌‌های نو و کاربردی حوزه معدن حمایت می‌کند و برای نخستین‌بار در تاریخ این شرکت، زیرساخت‌های معدنکاری دیجیتال را ایجاد می‌کند.
یقطین افزود: نکته مهم‌تر این است که منظور از هوشمندسازی فقط تامین سنسور و توسعه هوش‌مصنوعی و سخت‌افزار و نرم‌افزار نیست. باید به زیرساخت فرهنگی نیز توجه شود. درواقع فرآیندها و نگرش‌‌‌‌‌ها در معادن و صنایع معدنی، گام اول برای ورود به انقلاب صنعتی چهارم است، به‌همین‌دلیل باید نگرش مدیران و پرسنل این شرکت‌ها متحول شود.
یقطین گفت: اگر شرکتی آمادگی کافی برای ورود به این حوزه را نداشته باشد، اصلا نباید شروع به فعالیت در بخش دیجیتالی‌شدن معادن کند. امروز، در حوزه منابع انسانی و فرآیندهای معدنی از معدن تا بازار، پروژه‌‌‌‌‌های دیجیتالی مختلفی را تعریف کرده‌‌‌‌‌ایم و از استارت‌آپ‌ها حمایت می‌کنیم. نباید از این حقیقت غافل شد که در برخی از بخش‌ها نیازمند ورود اطلاعات و تکنولوژی هستیم که به همین‌‌‌‌‌منظور درحال تعامل و مذاکره با دیگر شرکت‌ها هستیم. یقطین با اشاره به چالش‌های پیشرو در این حوزه عنوان کرد: چالش‌های موجود در این مسیر، قوانین دست و پا گیر است. این قوانین باید به‌‌‌‌‌روز شوند تا بتوانیم گام‌‌‌‌‌های دیگری برای دیجیتالی‌شدن برداریم. باید قوانین جدیدی برای پیشروی در حوزه دیجیتالی‌شدن وضع شود و قوانین دست و پا گیر تصحیح یا ابطال شوند.
۴ محرک معدنکاری دیجیتال
حسن طالبی، عضو تیم هوشمندسازی معادن شرکت ریوتینتو در این پنل تخصصی عنوان کرد: حدود ۲۰ سال‌است که ما معدنکاری دیجیتال را آغاز کرده‌‌‌‌‌ایم و پروژه‌‌‌‌‌هایی در این حوزه داریم که یا به اتمام آن نزدیک شدیم یا تمام شده‌‌‌‌‌اند. وی در ادامه با اشاره به این موضوع که چرا شرکت‌های بزرگ معدنی به سمت معدنکاری دیجیتال پیش‌رفته‌‌‌‌‌اند، گفت: اولین محرک اصلی عبارت است از پاسخگویی پایا به نیازهای جهانی، زمانی‌که تقاضا بالا می‌‌‌‌‌رود، ما در مدت زمانی کوتاه باید تولید را بالا می‌‌‌‌‌بردیم و با کاهش تقاضا هم باید تولید را کاهش می‌دادیم که این اقدام با روش‌های سنتی معدنکاری قابل دسترسی نبود.
وی اظهار کرد: محرک دوم، پاسخ به نیازهای مشتری در مورد کیفیت محصول نهایی بوده است. بحث‌های مالی در همین حوزه مهم است و لازم است که بتوانیم به تولیدات هوشمند برسیم. این پژوهشگر حوزه هوشمندسازی معادن در ادامه بیان کرد: محرک سوم افزایش ایمنی معدنکاری است. سوانحی که در معادن رخ می‌دهد، ضررهای مالی و جانی بسیاری به شرکت‌های بزرگ وارد می‌‌‌‌‌کرد و گاهی حتی قیمت جهانی سنگ‌‌‌‌‌آهن را نیز تغییر می‌داد. با روش‌های هوشمند، اگر فردی در معدن به عامل خطر نزدیک شود، هشدارهای اتوماتیک به او اطلاع‌‌‌‌‌رسانی می‌کند. وی یادآور شد: محرک آخر کاهش هزینه‌های تولید است. استفاده بهینه از نیروی کار، ماشین‌آلات و ظرفیت‌ها موجب کاهش هزینه‌‌‌‌‌ها می‌شود. با وجود اینکه نیروی کار در استرالیا بسیار گران است و حقوق دولتی و حقوق زیستمحیطی و انرژی نیز هزینه‌های زیادی دارند اما محصول نهایی با قیمت رقابتی تولید می‌شود، در واقع فناوری‌های جدید به ما قابلیت رقابت داده است که بازار را به‌دست می‌گیرند. حسن طالبی در پایان تاکید کرد: معدنکاری در ۱۰سال‌گذشته بسیار تغییر کرده و استرالیا و کانادا هرگز به روش‌های معدنکاری قبلی بازنمی‌‌‌‌‌گردند و اگر ایران اقدامی نکند، بازار رقابتی در ایران را کاملا از دست می‌دهیم.
فقدان تعامل با حوزه دیجیتال
مشکات اسدی، «مدیرعامل گروه کسبوکارهای نوین آن» در این پنل تخصصی عنوان کرد: گروه کسبوکارهای نوین آن، شاخه فناوری شرکت معدنی زرین است که در واقع در مرز معدنکاری و آی‌تی قرار دارد، به‌همین‌دلیل باید از علوم نوین برای افزایش بهره‌‌‌‌‌وری در معادن، کاهش هزینه‌‌‌‌‌ها و برطرف کردن چالش‌ها استفاده کنیم.
اسدی در ادامه گفت: یک مدل رسمی از سهم اقتصاد دیجیتال در کشور‌‌‌‌‌ها وجود دارد که جامعه را به سه لایه تقسیم می‌کند؛ لایه اول هسته مرکزی است، لایه دوم اقتصاد پلتفرمی است که مردم روزمره از آن بهره‌‌‌‌‌مند هستند و لایه سوم عظیم‌‌‌‌‌ترین لایه است که حوزه‌های سنتی را با مدرنیته در‌هم می‌‌‌‌‌آمیزد که دیجیتالی‌شدن معادن نیز در همین حوزه می‌‌‌‌‌گنجد. در سال۹۹ سهم هسته مرکزی ۴/ ۳درصد از جی‌‌‌‌‌دی‌‌‌‌‌پی و سهم لایه محدود ۹/ ۶درصد است. هیچ اطلاعاتی از سهم لایه گسترده در دسترس نیست. وضعیت کنونی کشور در توسعه این لایه اصلا خوب نیست و در گام‌‌‌‌‌های نخستین به‌سر می‌‌‌‌‌برد. معادن نیز از این قاعده مستثنی نیستند و دیر یا زود باید به این جریان بپیوندند تا از بازار جهانی عقب نمانند.
وی گفت: دو چالش مهم سر راه وجود دارد که اولی بازیگران حوزه معدن هستند که مراوده زیادی با شرکت‌های فعال در حوزه دیجیتال ندارند، درحالی که به کمک این شرکت‌ها نیاز دارند. شرکت‌های معدنی چقدر توانایی بیان مشکلات خود را دارند، به‌نحوی‌که پاسخ مناسب را دریافت کنند؟ چالش بعد این است که آیا شرکت‌های معدنی توانایی میزبانی از داده‌ها را دارند یا خیر؟ اسدی یادآور شد: راهکار ما برای این مشکل تاسیس نهادهای داخلی است. با این روش می‌توان دیالوگ سازنده بین شرکت‌های معدنی و شرکت‌های فناورمحور را شکل داد. محرک اصلی تاسیس این نهاد‌‌‌‌‌ها پتانسیل قوی موجود در حوزه منابع انسانی است که با همکاری شتاب‌دهنده‌‌‌‌‌ها و حمایت ذی‌نفعان می‌توان تعامل کارآمد بین معدن‌کاران و حوزه دیجیتال را تجربه کرد.
اولین گام هوشمندسازی
مهدی ایزدیار، مدیرعامل شرکت فناپ زیرساخت نیز اظهار کرد: ما یک‌درصد از جمعیت دنیا را در کشور جای داده‌‌‌‌‌ایم و ۷درصد از منابع معدنی دنیا را دارا هستیم. بر اساس آمارهای یک‌دهم تولید ناخالص دنیا از معادن است و ما تقریبا قابلیت افزایش ظرفیت معدنی خود تا ۲۰درصد را نیز داریم. ایزدیار یادآوری کرد: این صنعت بسیار پیچیده است و سرمایهگذاری زیادی را در این حوزه می‌‌‌‌‌طلبد. ما نیز توانسته‌‌‌‌‌ایم سرمایهگذاری خوبی در این حوزه انجام دهیم. او وضعیت و شرایط معدنکاری در ایران و استرالیا را مقایسه کرد و گفت: برعکس استرالیا که از انرژی‌‌‌‌‌های ارزان استفاده می‌کنند، فعلا انرژی برای ما سهم زیادی در قیمت تمام شده محصولات معدنی ندارد، زیرا در این حوزه ما از قیمت‌های دولتی استفاده می‌کنیم.
به هر حال پس از گذشت چندین سال، مجبوریم استخراج خود را از اعماق پایین‌تر زمین انجام دهیم، زیرا منابع سطحی را قبلا استفاده کرده‌‌‌‌‌ایم و همین هزینه بیشتری برای استخراج و بهره‌‌‌‌‌برداری از معادن را می‌‌‌‌‌طلبد که در این حوزه برای مقیاس کوچک مقرون‌به‌‌‌‌‌صرفه نیست. وی افزود: تنوع محصولات داخلی نیز به دلیل وجود بازار انحصاری داخلی کامل از بین رفته است و سرمایه‌‌‌‌‌گذار جدید هم نگران است که قرار باشد روزی حامل‌‌‌‌‌های انرژی با قیمت بین‌‌‌‌‌المللی عرضه شوند، قیمت تمام‌‌‌‌‌شده بسیار افزایش می‌‌‌‌‌یابد. ذات این صنعت، از نظر زیستمحیطی و سلامت نیروی کار نیاز به هوشمندسازی دارد. ما باید آگاهانه تصمیم بگیریم و کل زنجیره تولید را داده‌‌‌‌‌محور کنیم که مستلزم شناخت صنعت است؛ زیرا بدون شناخت کل صنعت نمی‌توان داده‌ها را ارتقا داد. از سوی دیگر هم اگر شناختی وجود نباشد مقاومت زیادی در برابر تغییر و همانندسازی ایجاد خواهد شد.
سهراب صادقی‌زاده مدیر محصول شرکت همکاران سیستم در این پنل تخصصی عنوان کرد: در حوزه کشاورزی گونه‌‌‌‌‌ای از هوشمندسازی در حال اجراست. مردم معمولا علاقه دارند فرآورده‌‌‌‌‌های غذایی ارگانیک مصرف کرده و سلامت خود را تضمین کنند. از طرف دیگر تولیدکنندگان می‌خواهند که هزینه‌های تولید را کاهش دهند. یکی از هزینه‌های کشاورزی، سم‌‌‌‌‌پاشی است. هوشمندسازی در این حوزه باعث‌شده تا تنها بخشی از زمین‌های کشاورزی سم‌‌‌‌‌پاشی شود که مورد حمله آفت قرار گرفته‌اند. این امر به کمک تصویربرداری هوایی توسط پهپاد‌‌‌‌‌ها و تشخیص منطقه آفت‌‌‌‌‌زده صورت می‌گیرد و هزینه‌‌‌‌‌ها به‌شدت کاهش می‌‌‌‌‌یابد. در معدن نیز بخش‌های مختلف نیاز به هوشمندسازی دارند. یکی از کار‌‌‌‌‌ها مربوط به انتقال و ذخیر داده‌ها در فضای ابری است. به کمک هوش‌مصنوعی و تحلیل داده‌های موجود در فضای ابری، می‌توان از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کرد یا روش‌های مناسب‌‌‌‌‌تر و سریع‌تر برای رفع مشکلات ارائه کرد.
آمادگی ایرانسل برای دکل۵G
همچنین در پایان این پنل تخصصی محسن یوسف‌‌‌‌‌پور مدیرکل راهکارهای ایرانسل در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان در سایت‌‌‌‌‌های معدنی دکل ۵G نصب کرد، گفت: در تئوری مشکلی برای نصب این دکل‌ها نداریم. امکان نصب در معادن وجود دارد و ایرانسل هم این قابلیت و توانایی را دارد. وی ادامه داد: ضرورت ورود ایرانسل به حوزه معادن این است که تقریبا فضای رقابتی در ایران در حوزه ما اشباع شده است. ما مجبوریم وارد لایه محدود شویم تا تمایز ایجاد کنیم. یوسف‌‌‌‌‌پور ادامه داد: از طرف دیگر یک فاصله عمیقی بین مدیران معدنی و شرکت‌های فناوری وجود دارد که ما به‌دنبال پر کردن این خلأ و ارائه پیشنهادات جذاب به معدنی‌‌‌‌‌ها هستیم. طی سالیان اخیر این مشکل درحال برطرف شدن است که نوید روزهای خوب را به حوزه معدن و صنایع معدنی می‌دهد.
