شکاف رشد نقدینگی و پایه‌پولی عمیق شد
متغیرهای پولی در راند اول
صبا نوبری : جدیدترین گزارش بانک‌مرکزی اطلاعات جدیدی را در رابطه با آخرین وضعیت متغیرهای پولی منتشر کرده است. بر اساس این گزارش رشد پایه‌پولی در پایان شهریورماه به 42درصد رسیده که نسبت به مردادماه رشد 4دهم واحددرصدی را ثبت کرده است. همچنین این متغیر نسبت به شهریورماه سال گذشته رشد 8.9واحد درصدی را نشان می‌دهد.
روند صعودی پایه پولی در حالی اتفاق افتاده که تاکید سیاستگذار بر کاهش نرخ رشد نقدینگی بوده است. براساس آخرین گزارش بانک‌مرکزی نرخ رشد این متغیر در شهریورماه به 26.9درصد رسیده است که نسبت به شهریورماه 1401، کاهش 10واحد درصدی را نشان می‌دهد. به گفته بانک مرکزی، کاهش نقدینگی به دنبال اجرای سیاست کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها اتفاق افتاده است. با این حال کارشناسان همواره تاکید می‌کردند که این سیاست به تنهایی نمی‌تواند به مهار پایدار تورم منجر شود. خصوصا در شرایطی که رشد پایه‌پولی به افزایش خود ادامه می‌دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد شکاف میان نرخ رشد نقدینگی و پایه‌پولی رو به افزایش بوده و در شهریورماه به حدود 15واحد درصد رسیده است. از طرف دیگر نرخ رشد نقدینگی نیز دیگر به سرعت قبل کاهش نیافته و به عبارتی درجا زدن است. این متغیر در شهریورماه نسبت به ماه قبل از آن تغییری را ثبت نکرده و در محدوده 26.9درصد باقی مانده است. به نظر می‌رسد در چنین شرایطی زنگ خطر رشد دوباره نقدینگی و خارج شدن تورم از محدوده هدف‌گذاری‌شده برای آن به صدا در آمده باشد.
بانک مرکزی در جدیدترین گزارشی که منتشر کرده به بررسی نکات جدیدی در رابطه با وضعیت متغیرهای پولی پرداخته است. براساس این گزارش رشد پایه‌پولی در شهریورماه سال جاری به 42درصد رسیده است که نسبت به مردادماه افزایش 4دهم واحد درصدی را نشان می‌دهد. این متغیر نسبت به شهریورماه سال گذشته افزایش 8.9درصدی را ثبت کرده است. نرخ رشد نقدینگی نیز که البته پیش از این اعلام شده بود در شهریورماه به 26.9درصد رسیده است که نسبت به ماه گذشته تغییری نداشته است. اما نسبت به شهریورماه 1401، کاهش حدود 10واحد درصدی را نشان می‌دهد.
افزایش شکاف متغیرهای پولی
نکته مهم در این رابطه این است که شکاف میان رشد نقدینگی و رشد پایه‌پولی در حال افزایش است. در شهریورماه فاصله میان رشد این دو متغیر به حدود 15.1واحد رسیده است. افزایش شکاف میان این دو متغیر در شرایطی اتفاق افتاده است که بانک‌مرکزی اعتقاد دارد رشد پایه‌پولی خطرناک نیست و به واسطه افزایش نرخ سپرده قانونی رخ داده و در عمل پول جدیدی به اقتصاد تزریق نشده است.
با این حال برخی کارشناسان معتقدند افزایش پایه پولی نمی‌تواند چندان هم بی‌خطر باشد و در نهایت اثر خود را روی رشد نقدینگی خواهد گذاشت. بنابراین سیاستگذار برای کنترل نقدینگی و به دنبال آن مهار تورم باید بر کنترل پایه‌پولی نیز توجه لازم را داشته باشد. در غیر این صورت و با نزدیک شدن به پایان سال کنترل تورم دشوارتر نیز خواهد شد. این گروه اعتقاد دارند که لازمه مهار پایدار تورم باید سخت‌گیری‌های بیشتری خصوصا در زمینه رفع ناترازی‌ها اقتصاد از جمله کسری بودجه صورت بگیرد. در غیر این صورت اقداماتی مانند کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها تنها مسکن موقتی خواهد بود که بیماری مزمن اقتصاد ایران را درمان نخواهد کرد، بلکه تنها آن را اندکی به تعویق می‌اندازد. از سوی دیگر در جا زدن نرخ رشد نقدینگی نیز می‌تواند گواهی بر این موضوع باشد.
درحالی‌که پیش از این نرخ رشد نقدینگی هر ماه بین 1 تا 3واحد درصد کاهش می‌یافت و از شهریورماه سال گذشته تا شهریور امسال کاهش حدود 10واحد درصدی را ثبت کرده، نرخ رشد این متغیر در مردادماه و شهریورماه ثابت و در محدوده 26.9درصد باقی مانده است. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد نقدینگی به هسته سخت آن نزدیک شده است و کاهش بیشتر آن دشوارتر باشد. از طرف دیگر آخرین آمار مربوط به تورم نیز نشان می‌دهد تورم نقطه به نقطه چهارماه است که در کانال 39درصدی باقی مانده است. این آمار نشان از کار سخت سیاستگذار پولی برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده خود دارد.
توقف سیاست‌های انقباضی؟
از سوی دیگر آمار منتشرشده از سوی بانک‌مرکزی نشان می‌دهد در شهریورماه، نرخ سپرده قانونی به 11.43درصد کاهش یافته است. روند صعودی نرخ سپرده قانونی از سال گذشته و به دنبال اجرای سیاست کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها توسط بانک‌مرکزی اتفاق افتاد. بانک‌مرکزی با افزایش نرخ سپرده قانونی بانک‌های متخلف سعی داشت نقدینگی را کنترل کند که البته این سیاست تا حدودی نیز موثر بود و نرخ رشد نقدینگی کاهش یافت. با این حال همان زمان نیز کارشناسان تاکید می‌کردند که این موضوع نمی‌تواند در بلندمدت به مهار نقدینگی کمک کند و سرانجام زمانی این متغیر به رشد خود ادامه خواهد داد.
از طرف دیگر یکی از مشکلاتی که پیش‌بینی می‌شد به دنبال اجرای این سیاست اتفاق بیفتد، کاهش پرداخت تسهیلات توسط بانک‌ها بود که طی ماه‌های گذشته شاهد آن بودیم. همین موضوع بنگاه‌های تولیدی را با مشکلات تامین سرمایه در گردش مواجه کرد و باعث شد حتی برخی نسبت به وقوع رکود در اقتصاد کشور هشدار بدهند. حال در جدیدترین آمار منتشرشده از سوی بانک‌مرکزی کاهش این نرخ به معنی این است که سیاستگذار پولی فشار خود بر سیاست‌های انقباضی را اندکی کاهش داده است. با این حال در شرایطی که پایه‌پولی کنترل نشود، همین موضوع می‌تواند ادامه مسیر کنترل نقدینگی و مهار تورم را با خطر مواجه سازد.
فروکش کردن انتظارات تورمی
بانک‌مرکزی همچنین در رابطه با تغییرات پول تاکید کرده است که رشد دوازده‌ماهه پول به‌عنوان بخش سیال‌تر نقدینگی از 65.2درصد در پایان سال1401 به 40.6درصد در پایان شهریورماه 1402 کاهش یافته است. پول یکی از اجزای نقدینگی است که به عبارتی نمایانگر میزان انتظارات تورمی در یک اقتصاد است. کاهش رشد پول حاکی از فروکش کردن انتظارات تورمی است و بانک‌مرکزی نیز در گزارش خود تاکید کرده است که انتظار می‌رود این متغیر در نیمه دوم سال جاری همراستا با کاهش فضای نااطمینانی موجود در اقتصاد کشور و ثبات یافتن بازار ارز، ارقام پایین‌تری را تجربه کند. در این بین نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که روند مخالفی که دو متغیر نقدینگی و پایه‌پولی در پیش گرفته‌اند، تحلیل وضعیت فعلی اقتصاد و چشم‌انداز آینده را دشوار کرده است.
