سیاستگذاران چگونه میتوانند در زمینه‌‌‌های مختلف، برنامه‌‌‌ریزی دقیقتری داشته باشند؟
تاثیر گذران وقت در اشتغال گروههای سنی
تفاوت فعالیتهای گذران وقت و اوقات فراغت
فعالیتهای گذران وقت با فعالیتهای اوقات فراغت (اوقات غیرکاری) متفاوت است. اوقات فراغت یا به بیان دیگر اوقات غیرکاری، تنها بخشی از اوقات افراد است و شناخت گذران وقت افراد نیازمند بررسی جامع و همه‌‌‌جانبه فعالیتهای افراد در طول شبانه‌‌‌روز و زمان سپری‌‌‌شده برای هریک از فعالیتهای آنان در اوقات کاری و غیرکاری است. طرح آمارگیری گذران وقت با هدف ارائه اطلاعات مربوط به شناخت نوع و مدت زمان فعالیتهای انجام‌شده توسط افراد جامعه و بررسی تغییرات شیوه زندگی افراد، تاکنون برای سه دوره اجرا شده است. جامعه آماری طرح گذران وقت، افراد ۱۵ساله و بیشتر در خانوارهای ساکن نقاط شهری کشور هستند. این طرح توسط دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار تهیه، طراحی و اجرا شده است.
داده‌‌‌های حاصل از این طرح به سبب تنوع و پوشش، کاربردهای گسترده‌‌‌ای داشته و در بررسی‌‌‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل بهره‌‌‌برداری است. براساس تعاریف، کار آن دسته از فعالیت اقتصادی است که به منظور کسب درآمد نقدی یا غیرنقدی صورت می‌گیرد و هدف آن تولید کالا یا ارائه خدمت است. افرادی که کار می‌کنند به طور عمده به دو گروه خوداشتغال، یعنی افرادی که برای خود کار می‌کنند و مزد و حقوق‌بگیر یعنی افرادی که در قبال کار خود مزد و حقوق می‌‌‌گیرند، تقسیم می‌‌‌شوند. در این گزارش، الگوی گذران وقت برای «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» و «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» به صورت سالانه، در چهار فصل پاییز و زمستان ۹۳ و بهار و تابستان ۹۴ و چهار فصل پاییز و زمستان ۹۸ و بهار و تابستان ۹۹ به تفکیک جنسیت بررسی شده است.
بررسی آمارها نشان می‌دهد بیشترین زمان صرفشده برای گروههای فعالیت گذران وقت برای زنان و مردان در دوره سالانه ۱۳۹۴-۱۳۹۳ مربوط به خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده با ۳ساعت و ۳۹دقیقه بوده و برای دوره سالانه ۱۳۹۹-۱۳۹۸ بیشترین زمان صرفشده مربوط به همین گروه خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده با ۳ساعت و ۱۸دقیقه بوده است. مقایسه فصول مختلف دو دوره با یکدیگر نشان می‌دهد زمان صرفشده برای «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» در فصول مختلف دوره ۱۳۹۹-۱۳۹۸ نسبت به فصول مختلف دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ افزایشی بوده است. در دوره ۱۳۹۹-۱۳۹۸ نسبت به دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ از متوسط زمان صرفشده برای «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» به‌استثنای فصل زمستان کاسته شده و به متوسط زمان صرفشده برای «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» افزوده شده است.
تاثیر سن و جنسیت بر گذران وقت
به نظر می‌رسد متغیرهای سن و جنسیت، تاثیر قابلتوجهی بر مدت زمان صرفشده برای طرح گذران وقت دارند. مطابق نتایج طرح گذران وقت برای دوره سالانه ۱۳۹۴-۱۳۹۳ بیشترین زمان صرفشده برای اشتغال و فعالیتهای تولیدی مربوط به گروه سنی ۳۴-۳۰ساله و کمترین زمان نیز مربوط به گروه سنی ۶۵ساله و بیشتر بوده است. برای دوره سالانه ۱۳۹۹-۱۳۹۸، بیشترین و کمترین زمان صرفشده برای «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» و «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» اشتغال و فعالیتهای تولیدی مربوط به گروه سنی ۴۴-۴۰ساله و ۶۵ساله و بیشتر بوده است. نتایج سالانه طرح گذران وقت برای دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ و ۱۳۹۹-۱۳۹۸ بیانگر آن است که زمان صرفشده در گروه سنی ۱۹-۱۵ساله کم بوده و با افزایش سن، بیشتر شده است، به‌طوری که در میانسالی به اوج خود رسیده است و در سنین سالمندی مجددا کاهش پیدا می‌کند. اما برای فعالیتهای مربوط به «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» اندکی متفاوت است و تا سنین ۶۰سال به بالا، همچنان زمان صرفشده قابلتوجهی به فعالیتهای بدون مزد اختصاص یافته است.
مقایسه آمار و نتیجه‌‌‌گیری
مقایسه فصول دو دوره بیانگر این است در خصوص «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» بیشترین ساعت اختصاص داده‌شده در دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ مربوط به فصل بهار با ۳ساعت و ۳۴دقیقه و برای گروه سنی ۳۴-۳۰ساله بوده است. این میزان برای دوره ۱۳۹۹-۱۳۹۸ مربوط به فصل پاییز با ۴ساعت و ۲۹دقیقه مربوط به گروه سنی ۴۴-۴۰ساله است. متوسط ساعات صرفشده برای «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» طی دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ نسبت به ۱۳۹۹-۱۳۹۸ به میزان یک‌ساعت افزایش یافته است.
در میان چهار فصل دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ برای مردان، بیشترین ساعت اختصاص داده‌شده به «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» متعلق به فصل تابستان با ۶ساعت و ۲۸دقیقه در گروه سنی ۳۹-۳۵ساله و برای زنان، متعلق به فصل بهار و گروه سنی ۲۹-۲۵ساله با یک‌ساعت و ۱۹دقیقه بوده است. در میان چهارفصل دوره ۱۳۹۹-۱۳۹۸ برای مردان بیشترین ساعت صرفشده برای «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» مربوط به فصل تابستان با ۷ساعت و ۴۹دقیقه در گروه سنی ۴۴-۴۰ساله و برای زنان متعلق به فصل زمستان و گروه سنی ۲۹-۲۵ساله با یک‌ساعت و ۲۰دقیقه بوده است.
در بخش فعالیتهای مربوط به «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» بیشترین ساعت اختصاص داده‌شده در دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ مربوط به فصل پاییز با ۴ساعت و ۴۶دقیقه و برای گروه سنی ۵۹-۵۵ساله بوده است. این میزان برای دوره ۱۳۹۹-۱۳۹۸ مربوط به فصل زمستان با ۴ساعت و ۴دقیقه و مربوط به گروه سنی ۵۹-۵۵ساله است. متوسط ساعات صرفشده برای «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» طی دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ نسبت به ۱۳۹۹-۱۳۹۸ به میزان ۴۰دقیقه کاهش یافته است. در میان چهار فصل دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۳ برای مردان بیشترین ساعت اختصاص داده شده به «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» برای فصل بهار با ۲ساعت و ۲۱دقیقه در گروه سنی ۶۵ساله و بیشتر و برای زنان متعلق به فصل پاییز و زمستان درگروه‌های سنی ۳۹-۳۵ساله و ۵۴-۵۰ساله و با میزان برابر ۷ساعت و ۱۴دقیقه بوده است. در میان چهار فصل دوره ۱۳۹۹-۱۳۹۸ برای مردان بیشترین ساعت صرفشده برای «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» مربوط به فصل پاییز با یک‌ساعت و ۴۷دقیقه در گروه سنی ۶۴-۶۰ساله و برای زنان متعلق به فصل زمستان و گروه سنی ۳۴-۳۰ساله با ۶ساعت و ۵۵دقیقه بوده است.
نتایج دو دوره طرح گذران وقت سال‌های ۱۳۹۴-۱۳۹۳ و ۱۳۹۹-۱۳۹۸ بیانگر این موضوع است که زمان صرفشده هم برای «اشتغال و فعالیتهای تولیدی» و هم برای «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» در گروههای سنی پایین بهخصوص ۱۹-۱۵ساله کم بوده و با افزایش سن افزایش پیدا کرده است؛ به طوری که در میانسالی به اوج خود رسیده و در سنین سالمندی، دوباره کاهشی شده است. این شرایط برای فعالیتهای مربوط به «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» مقداری متفاوت است و در میانسالی و سنی بالاتر همچنان زمان قابلتوجهی را به خود اختصاص می‌دهد. الگوی سنی اشتغال و فعالیتهای تولیدی ارتباط مستقیمی با سنین فعالیت دارد؛ یعنی در سنین نوجوانی و سالمندی میزان اشتغال با توجه به شرایط اجتماعی و فیزیکی افراد کم ولی در میانسالی بالاست. در مقابل با ورود به گروههای سنی بالاتر بهخصوص در میان مردان، افزایش ساعات صرفشده برای فعالیت «خدمات خانگی و مراقبتی بدون مزد» مشهود است.
