جنگ اوکراین به توسعه جایگزین‌‌های سوئیفت سرعت میبخشد؟
سوئیفت (انجمن ارتباطات مالی بین بانکی در سراسر جهان) که اغلب به عنوان واتس‌اپ مالی توصیف می‌شود، سیستم پیام‌‌رسان جهانی است که توسط بخش مالی بین‌المللی برای برقراری ارتباط استفاده می‌شود. در حال حاضر تخمین زده می‌شود که سوئیفت توسط حدود ۱۱ هزار موسسه مالی و کسب‌و‌کار در بیش از ۲۰۰ کشور جهان به کار می‌‌رود. سال گذشته، این سیستم روزانه بیش از ۴۲ میلیون پیام شامل سفارش‌‌ها، تایید پرداخت‌‌ها و مبادلات ارزی را تسهیل کرده است. مثلا یک پیام سوئیفت حاوی اطلاعاتی در مورد هویت شخص پرداخت‌‌کننده، جزئیات ذی‌نفع و شماره‌حساب‌های مربوطه است. پس از دریافت پیام، بانک‌‌ها مستقل از سوئیفت، انتقال را تسویه می‌‌کنند. سوئیفت نقش مهمی در پرداختهای فرامرزی ایفا می‌‌کند. بانک‌‌ها از آن برای اطلاع‌‌رسانی به یکدیگر در انتقالات استفاده می‌‌کنند. می‌توان گفت سوئیفت شالوده سیستم مالی جهانی را تشکیل می‌دهد. در حال حاضر، تنظیم سوئیفت مانند یک بانک صورت نمی‌گیرد. در عوض، به عنوان یک سازمان مستقل عمل می‌‌کند که به‌طور مشترک تحت مالکیت و نظارت چندین بانک مرکزی بزرگ، شامل فدرال رزرو ایالات‌متحده، بانک انگلستان، بانک مرکزی اروپا (ECB) بوده و با قوانین اتحادیه اروپا (EU) اداره می‌شود. با تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه حمله روسیه به اوکراین، نقش سوئیفت در محدود کردن قدرت مالی روسیه آشکارتر می‌شود.
سوئیفت چه نقشی در تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه دارد؟
حمله روسیه به اوکراین با محکومیت بین‌المللی روبه‌رو شده است. در ۱۲ مارس، ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا، همراه با بریتانیا و کانادا، توافق کردند که هفت بانک روسی را از سیستم سوئیفت حذف کرده و فعالیت آنها در سطح جهانی را مختل کنند. با این حال، حین نگارش این مقاله، این تحریم بر اسبربانک (مشهورترین بانک روسی) یا گزپروم بانک که از طریق آن پرداختهای اروپا برای واردات نفت و گاز روسیه صورت می‌گیرد، تاثیری نداشته است. پیامدهای محرومیت از سوئیفت تاثیر قابل توجهی بر روسیه خواهد داشت. کشوری که به سوئیفت دسترسی ندارد نمی‌تواند معاملات بانکی یا تجاری بین‌المللی را سریع و موثر پردازش کند که منجر به زیان‌‌های اقتصادی قابل توجهی می‌شود. این نخستین بار نیست که کشوری از سوئیفت کنار گذاشته می‌شود. در سال ۲۰۱۲، ایران به عنوان بخشی از مجموعه تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه برنامه هسته‌‌ای‌‌اش از سوئیفت محروم شد. طی چهار سال، این کشور نزدیک به نیمی از درآمد حاصل از صادرات نفت و ۳۰ درصد تجارت خارجی خود را از دست داد. صادرات ۲۸ درصد کاهش یافت و تولید ناخالص داخلی ۵/ ۷ درصد کاهش یافت. روسیه نیز می‌تواند در وضعیت مشابهی قرار گیرد. به گفته مرکز کارنگی مسکو، خروج از سوئیفت می‌تواند بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از معاملات روسیه را تحت تاثیر قرار داده و تولید ناخالص داخلی را تا ۵ درصد کاهش دهد. به نظر می‌‌رسد تاکنون اثرات قابل توجهی داشته است: تانکرهای نفتی تمام فعالیت‌‌های صادراتی خود را متوقف کرده‌‌اند و روبل روسیه سقوط کرده و منجر به تورم داخلی شده است. ممانعت روسیه از سوئیفت، همراه با تحریم‌های دیگر، تاثیر گسترده‌‌تری خواهد داشت. این اقدام می‌تواند بر سیستم مالی اروپا تاثیر بگذارد، که یکی از دلایلی است که تعدادی از کشورهای اتحادیه اروپا محتاط هستند. روسیه یک تامین‌‌کننده مهم انرژی جهانی نیز است و بسیاری از کشورها برای پرداخت هزینه واردات سوخت به سوئیفت متکی هستند. شرکت‌های خصوصی که با روسیه تجارت می‌‌کنند نیز متحمل زیان‌‌های هنگفتی می‌شوند، بنابراین محرومیت آنها یک مشکل مجزا نیست.
روسیه (و طرف‌‌های تجاری آن) چه کانال‌‌های ارتباطی جایگزینی برای تراکنش‌‌ها دارد؟
در پی الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴، چندین بانک روسی از سوئیفت محروم شدند و روسیه سیستم پیام‌‌رسانی بین بانکی خود را که به نام سیستم انتقال پیام‌‌های مالی (SPFS) شناخته می‌شود، توسعه داد. اگرچه SPFS بسیاری از عملکردهای SWIFT را شبیه‌سازی می‌‌کند، اما خارج از روسیه کاربرد گسترده‌‌ای ندارد. در حال حاضر، SPFS حدود ۴۰۰ بانک داخلی را به هم وصل کرده و حدود ۲۰ درصد از کل انتقال پول داخلی آنها را انجام می‌دهد، اما به موسسات مالی غربی بسیار محدودی متصل می‌شود. سیستم SPFS برخلاف سرویس ۲۴/ ۷ SWIFT محدودیت‌‌های متعددی هم دارد که شامل اندازه پیام و ساعات عملیاتی است. با این وجود، محرومیت اخیر روسیه از سوئیفت می‌تواند فوریت جدیدی به طرح‌های حل‌کننده این مشکلات بدهد.
چین هم سیستم پرداخت بین بانکی خود را به نام سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی چین (CIPS) توسعه داده است. با حمایت بانک مرکزی چین، به عنوان جایگزینی برای بانک‌های روسی مطرح شده است. در حال حاضر، ۲۳ بانک روسی به سیستم چینی متصل شده‌اند که هنوز مشهور نیست (پردازش کمتر از ۲ درصد از پرداختهای جهانی که حدود ۳/ ۰ درصد از تراکنشهای SWIFT است. (با این حال، CIPS می‌تواند به‌طور بالقوه به جایگزین سوئیفت، به ویژه در اوراسیا تبدیل شود که در صورت تحریم‌های چین در آینده مفید خواهد بود. جالب اینجاست که در سال ۲۰۱۹، چندین کشور اروپای مرکزی (فرانسه، آلمان، بریتانیا، بلژیک، دانمارک، هلند، نروژ، فنلاند، اسپانیا و سوئد) برای حمایت از مبادلات تجاری با ایران (اینستکس) را به عنوان جایگزینی برای سوئیفت راه‌‌اندازی کردند. اینستکس در حال حاضر محدود به تجارت بشردوستانه است که تحت تحریم‌های ایالات‌متحده مجاز است.
نتیجه‌گیری و جایگزین‌‌های آتی
چه در کوتاه‌مدت و چه میان‌مدت، منصفانه است که بگوییم سوئیفت همچنان سیستم ارتباط بین بانکی پیشرو برای تراکنشهای جهانی خواهد بود که خبر بدی برای روسیه یا هر کشور دیگری است که تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی قرار گرفته است. با این حال، با توجه به جایگزین‌‌ها، تکامل آنها در پرتو تنش‌‌های ژئوپلیتیک در حال انجام، جالب خواهد بود. بدون شک توسعه آینده آنها به این بستگی دارد که روسیه و چین چقدر انگیزه دارند تا از سیستمی که غرب اساسا آن را مدیریت می‌‌کند جدا شوند. البته گزینه‌های دیگری نیز وجود دارد. بسیاری از بانک‌‌هایی که تحت تاثیر تحریم‌های فعلی یا آتی قرار گرفته‌‌اند نیز ممکن است به ارزهای دیجیتال روی بیاورند که از فناوری بلاک‌چین استفاده می‌‌کنند.
