همچنین در همین بازه زمانی پایه پولی بیش از ۱۲۵ هزار میلیارد تومان افزایش را تجربه کرده است که بخش اعظم آن مربوط به افزایش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی است؛ به طوری که از رشد سالانه ۷/ ۳۰ درصدی پایه پولی در خردادماه سال جاری ۳/ ۲۹ درصد آن مربوط به دارایی‌های خارجی است. در این گزارش اطلاعات دیگری از جمله ترکیب پول و شبه پول و اجزای آنها و دارایی‌ها و بدهی‌های سیستم بانکی و بانک مرکزی ارائه شده است. از تغییرات ترکیب پول و شبه پول می‌توان دریافت که اگرچه سهم پول از نقدینگی در خرداد ماه نسبت به اسفندماه سال گذشته کاهش یافته است اما این متغیر در سه ماه ابتدایی امسال افزایشی بوده و خبر از افزایشی بودن انتظارات تورمی می‌دهد.

  تصویر کلی متغیرهای پولی

بانک مرکزی اطلاعات مربوط به متغیر‌های پولی و اعتباری و آمارهای مربوط به سیستم بانکی کشور در خردادماه را منتشر کرد. در این گزارش به وضعیت نقدینگی، پایه پولی و جزئیات ترازنامه بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور پرداخته شده است. بر همین اساس حجم نقدینگی در خرداد ماه به بیش از ۳۷۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به مدت مشابه پارسال بیش از یک میلیون میلیارد تومان رشد کرده است. در خرداد ماه سال گذشته حجم نقدینگی بالغ بر ۲۶۵۰هزار میلیارد تومان بوده است. نقدینگی خود از دو جزو مهم پول و شبه پول تشکیل شده است؛ پول به اسکناس و مسکوکات و سپرده‌های دیداری اطلاق می‌شود و منظور از شبه پول سپرده‌های غیر دیداری است. به عبارت دیگر شبه پول نوعی از سپرده‌های مدت‌دار است که امکان نقد شدن و هزینه کردن آن به آسانی مقدور نیست. از جمله مثال‌های شبه پول می‌توان به اوراق قرضه، سپرده‌های بلندمدت، اسناد خزانه یا هرگونه اوراقی که نقد شدن آن به صرف زمان نیازمند است، اشاره کرد. در خردادماه سهم پول از نقدینگی به ۶/ ۱۹ درصد و سهم شبه‌پول به ۴/ ۸۰ درصد رسید. بخش دیگری از این داده‌ها به پایه پولی اختصاص دارد. بر این اساس از خرداد ماه سال گذشته تا خرداد ماه سال جاری بیش از ۱۲۵هزار میلیارد تومان به پایه پولی افزوده شده است.

بر همین اساس در خرداد ماه سال ۹۹ پایه پولی بالغ بر ۳۸۰ هزار میلیارد تومان بوده که این رقم در خرداد ماه سال جاری به بیش از ۵۰۰هزار میلیارد تومان رسیده است. این آمار حاکی از رشد ۷/ ۳۰ درصدی نسبت به سال گذشته است. لازم به ذکر است از میان بخش‌های مختلف پایه پولی عمده افزایش به دارایی‌های خارجی این بانک مربوط است؛ به طوری که این بخش از پایه پولی از ۳۶۷ هزار میلیارد تومان در خرداد ۹۹ به بیش از ۴۷۹ هزار میلیارد تومان در خرداد سال جاری رسیده است. این امر حاکی از آن است که از افزایش ۱۲۵ هزار میلیارد تومانی پایه پولی ۱۱۲ هزار میلیارد تومان آن به افزایش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی مربوط است.

  اجزای پول و شبه پول

در میان آمارهای منتشر شده از حجم نقدینگی، پول و شبه پول بخشی نیز به بررسی اجزای پول و شبه پول پرداخته است. پول که به عنوان مهم‌ترین متغیر پولی موثر بر تورم شناخته می‌شود از سپرده‌های دیداری و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص تشکیل شده است، طی یک سال گذشته بیش از ۶/ ۴۴ درصد رشد داشته و از رقم ۵۰۲هزار میلیارد تومانی در خرداد ۹۹ به بیش از ۷۲۶ هزار میلیارد تومان در خرداد ماه سال جاری رسیده است. در میان اجزای تشکیل‌دهنده پول رشد سپرده‌های دیداری نقش پررنگ‌تری در رشد این متغیر داشته است. از سوی دیگر سهم این متغیر از نقدینگی نسبت به اسفند ماه سال ۹۹ کاهشی بوده و از ۹/ ۱۹ به ۶/ ۱۹ درصد رسیده است. بخش دوم و بزرگ‌تر نقدینگی شبه پول است که در دوره یکساله منتهی به خردادماه سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۲/ ۳۸ درصد افزایش یافته است. این متغیر در خرداد پارسال در سطح ۲۱۵۵ هزار میلیارد تومانی قرار داشت که این رقم در خرداد سال جاری به ۲۹۸۰هزار میلیارد تومان رسید. باید توجه داشت که سهم این متغیر از نقدینگی نسبت به پایان سال ۹۹ بالغ بر ۳/ ۰ درصد کاهش یافته و از سهم ۱/ ۸۰ درصدی در اسفند ۹۹ به ۴/ ۸۰ درصدی در خرداد ۱۴۰۰ رسیده است. شبه پول نوعی از سپرده‌های مدت‌دار است که امکان نقد شدن آن و هزینه کردن آن به آسانی مقدور نیست. از جمله مثال‌های شبه پول می‌توان به اوراق قرضه، سپرده‌های بلندمدت، اسناد خزانه یا هرگونه اوراقی که نقد شدن آن به صرف زمان نیازمند است اشاره کرد. اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی جزئیات سپرده‌های مدت‌دار تشکیل‌دهنده شبه پول را نشان می‌دهد. بر همین اساس اصلی‌ترین بخش‌های تشکیل‌دهنده شبه پول به ترتیب سپرده‌های کوتاه‌مدت، یکساله، دوساله و قرض‌الحسنه پس‌انداز تعلق دارد. لازم به ذکر است یکی از راه‌های مورد استفاده توسط دولت‌ها برای جلوگیری از افزایش تورم و افزایش نقدینگی، هدایت پول‌های واقعی مردم به سمت شبه پول است.

  تغییرات افزایشی انتظارات تورمی

بانک مرکزی پیش از انتشار جزئیات دقیق آمارهای پولی برخی از کلیات آن را منتشر کرد. «دنیای اقتصاد» پیش از این در گزارش «سه آلارم پولی از بهار ۱۴۰۰» به تحلیل آمارهای پولی خردادماه پرداخته بود. بر همین اساس با وجود اینکه سهم پول از نقدینگی در خرداد ماه نسبت به پایان سال ۹۹ کاهش یافته است اما با بررسی دقیق‌تر آمارهای مربوط به نقدینگی درمی‌یابیم که سهم پول از نقدینگی در هر سه ماه بهار صعودی بوده است که این موضوع از افزایشی شدن انتظارات تورمی خبر می‌دهد. این مهم در سایه اقداماتی چون استفاده دولت از تنخواه بانک مرکزی و افزایش پایه پولی به منظور پرداخت حقوق کارکنان دولت و فرصت‌سوزی سیاست‌گذار در استفاده از ابزار تامین کسری بودجه به صورت غیر تورمی رقم خورده است و روند آمارهای پولی را می‌توان هشداری در جهت تورم‌های بالا در آینده تلقی کرد. لازم به یادآوری است که استفاده دولت از پایه پولی با افزایش منابع پولی موجود در بازار بین بانکی موجب افت نرخ بهره این منابع می‌شود و بیش از پیش جذابیت ابزار اوراق را کاهش می‌دهد. تمام این موارد ذکر شده را می‌توان به نوعی فرصت‌سوزی تلقی کرد که با نادیده گرفتن بهره‌گیری از شرایط پیش آمده برای کنترل تورم، انتظارات تورمی افزایشی را به ارمغان آورده است.