آیا حرکت به سمت انرژیهای پاک مطابق آنچه در بیانیه پایانی اجلاس اقلیمی آمده تنها راه نجات زمین است؟
چراغ سبز به حذف سوختهای فسیلی
نمایندگانی از ۲۰۰کشور در رویداد کاپ۲۸ در امارات متحده عربی، به توافق جامع برای کاهش مصرف سوختهای فسیلی و جایگزینی آنها با انرژیهای پاک دست یافتند
اختتامیه بیستوهشتمین اجلاس اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد - Cop28
حمید ملازاده : این پیمان، یک گذار عادلانه و سازمان‌یافته را به دور از سوختهای فسیلی و هدف قرار دادن انتشار کربن صفر تا سال 2050، ترسیم می‌کند. همچنین اهداف بلندپروازانه‌ای را برای گسترش انرژیهای تجدیدپذیر و پیشرفت‌های فناورانه جهت کاهش کربن اتمسفر به تصویر می‌کشد. با تاکید بر اهمیت اقدامات تعیین‌شده، این معاهده اکنون با چالش اجرایی مواجه است. در این مذاکرات، دیدگاه‌‌‌های ضد و نقیض در مورد کاهش تدریجی سوختهای فسیلی مورد بحث قرار گرفت که عمدتا با مقاومت اوپک مواجه شد. با این حال، نتیجه پایانی نشان‌دهنده یک توافق مهم است که تعهد جهانی به آینده انرژی پایدار را حتی از منظر تولیدکنندگان سوختهای فسیلی تایید می‌کند. در روز چهارشنبه 13دسامبر نمایندگان نزدیک به 200کشور در اجلاس COP28توافق کردند که کاهش مصرف جهانی سوختهای فسیلی را برای جلوگیری از تغییرات آب‌وهوایی آغاز کنند؛ اولین توافق در نوع خود که نشان‌دهنده سرآغاز پایان عصر نفت است.
سیگنالی قدرتمند به سیاستگذاران نفتی
قراردادی که پس از دو هفته مذاکرات سخت در دبی منعقد شد، سیگنالی قدرتمند به سرمایه‌گذاران و سیاستگذاران نفتی ارسال کرد مبنی بر اینکه جهان در تمایل خود برای شکستن هیمنه سوختهای فسیلی متحد است؛ چیزی که دانشمندان آن را آخرین و بهترین امید برای جلوگیری از نابود کردن کره خاکی می‌دانند. سلطان الجابر، رئیس COP28، این قرارداد را «تاریخی» خواند، اما افزود که موفقیت واقعی آن در پایبندی تک‌تک اعضا به اجرای آن خواهد بود. الجابر در جلسه عمومی اجلاس گفت: «دو صد گفته چون نیم‌کردار نیست. باید اقدامات لازم را برای تبدیل این توافق به اقدامات ملموس انجام دهیم.» چند کشور به دلیل دستیابی به چیزی که از نظر آنها در گفت‌وگوهای آب‌وهوایی عملا دست‌نیافتنی بود، از این توافق استقبال کردند.
اسپن بارت‌ایدی، وزیر امور خارجه نروژ، گفت: «این اولین بار است که جهان حول یک متن شفاف در مورد نیاز به دور شدن از سوختهای فسیلی متحد می‌شود.» او گفت: «در نهایت، این جرات را پیدا کردیم که آشکارا در مورد موضوع بزرگی صحبت کنیم که همگان از آن اجتناب می‌کردند.» بیش از 100کشور در توافق‌نامه COP28 به‌شدت لابی کرده بودند تا استفاده از نفت، گاز و زغال‌سنگ را حذف کنند، اما با مخالفت قدرتمند گروه تولیدکننده نفت اوپک به رهبری عربستان‌سعودی مواجه شدند که استدلال می‌کرد جهان میتواند انتشار کربن را بدون اجتناب از سوختهای فسیلی کاهش دهد و همین منطق بود که این اجلاس را برای رسیدن به توافق نهایی به وقت اضافه در روز چهارشنبه کشاند. اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت روی هم نزدیک به 80درصد از ذخایر اثبات‌شده نفت جهان و حدود یک‌سوم تولید جهانی نفت را در اختیار دارند و دولت‌های آنها به‌شدت به این درآمدها متکی هستند.
در همین حال، کشورهای کوچک آسیب‌‌‌پذیر از تغییرات اقلیمی، از سرسخت‌‌‌ترین حامیان حذف تدریجی سوختهای فسیلی بودند و جالب اینکه از حمایت تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز مانند ایالات‌متحده، کانادا و نروژ، همراه با کشورهای اتحادیه اروپا و تعداد زیادی از دولت‌‌‌ها برخوردار بودند. جان کری، فرستاده ایالات‌متحده در کاپ28 پس از تصویب این توافق گفت: «این لحظه‌ای است که بسیاری از کشورها دست به دست هم داده‌اند و منافع شخصی خود را برای رسیدن به آنچه اولویت بیشتری دارد کنار گذاشته‌اند.» نماینده اتحادیه کشورهای کوچک نیز در جلسه عمومی سخنرانی کرد و از اینکه توافق قبل از ورود نمایندگان به اتاق منعقد شده بود، شکایت و از متن آن انتقاد کرد؛ چرا که اعتقاد داشت این پیمان به اندازه کافی بلندپروازانه نیست.
او گفت: «معتقدیم که در این قرارداد تغییر جهت لازم تضمین نشده است و فقط پیشرفت کوچکی نسبت به روش‌های معمول داشته‌‌‌ایم، اما چیزی که واقعا به آن نیاز داریم، تغییر بسیار بزرگ‌تر و سریع‌‌‌تر در سیاست‌های کاربردی‌مان است.» اما او به طور رسمی با این پیمان مخالفت نکرد و سخنرانی او مورد تشویق ایستاده قرار گرفت. دن یورگنسن، وزیر آب‌وهوا و انرژی دانمارک که از این قرارداد شگفت‌زده شد بود، گفت:«ما اینجا در یک کشور نفتی ایستاده‌ایم که توسط کشورهای نفتی احاطه شده است و تصمیم گرفته‌ایم که از نفت و گاز دور شویم.» این قرارداد به طور خاص خواستار «گذار از سوختهای فسیلی در سیستم‌های انرژی به شیوه‌‌‌ای منصفانه، منظم و عادلانه به‌‌‌منظور دستیابی به انتشار خالص کربن صفر تا سال 2050 است.»
سه‌برابر شدن ظرفیت انرژیهای تجدیدپذیر
این پیمان همچنین خواستار سه‌برابر شدن ظرفیت انرژیهای تجدیدپذیر در سطح جهان تا سال 2030، تسریع تلاش‌ها برای کاهش استفاده از زغال‌سنگ و تسریع فناوریهایی مانند جذب و ذخیره کربن است که میتواند صنایعی را که به‌سختی کربن‌زدایی می‌کنند، پاک‌سازی کند. اکنون که این توافق منعقد شده است، کشورها از طریق سیاست‌‌‌ها و سرمایه‌گذاری‌‌‌های ملی، مسوول اجرای مفاد این توافق هستند. به‌عنوان مثال، در ایالات‌متحده، بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز جهان و بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانهای در تاریخ، تلاش دولت برای تصویب قوانینی مطابق با وعده‌های آب‌وهوایی خود از طریق کنگره‌ای که از نظر سیاسی تقسیم شده، آغاز شده است.
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، سال گذشته با تصویب قانون کاهش تورم که شامل صدها میلیارد دلار یارانه برای وسایل نقلیه الکتریکی، بادی، خورشیدی و سایر فناوری‌های انرژی پاک بود، به پیروزی بزرگی در این جبهه دست یافت. افزایش حمایت عمومی از انرژیهای تجدیدپذیر و وسایل نقلیه الکتریکی از بروکسل تا پکن در سال‌های اخیر، همراه با بهبود فناوری، کاهش هزینه‌‌‌ها و افزایش سرمایه‌گذاری خصوصی نیز باعث رشد سریع در استقرار آنها شده است. با این حال، نفت، گاز و زغال‌سنگ هنوز حدود 80درصد از انرژی جهان را تشکیل می‌دهند و پیش‌بینی‌ها در مورد زمانی که تقاضای جهانی در نهایت به اوج خود خواهد رسید، بسیار متفاوت است.
هیثم الغیس، دبیر کل اوپک، در نامه‌‌‌ای به تاریخ 6دسامبر به اعضای اوپک و متحدانش در COP28 گفته بود که جهان باید به جای خود سوختهای فسیلی، انتشار گازهای گلخانهای را هدف قرار دهد و آنها را برای مخالفت با هرگونه توافقی که نفت را هدف قرار می‌دهد، متحد کرده بود.
تولیدکنندگان نفت استدلال کرده‌‌‌اند که می‌توان سوزاندن سوختهای فسیلی را با استفاده از فناوریهایی که انتشار دی‌‌‌اکسید کربن را جذب و ذخیره می‌کنند، ادامه داد. با این حال، جذب کربن گران است و هنوز کارآیی این روش در مقیاس بزرگ ثابت نشده است. سند ارائه‌شده به «نیاز به کاهش عمیق، سریع و پایدار گازهای گلخانهای عامل گرمایش زمین همراستا با هدف تعیین‌شده 1.5درجه سانتی‌گراد» اشاره می‌کند. کنفرانس تغییرات اقلیمی که سال ۲۰۱۵ در پاریس برگزار شد، محدود کردن گرمایش زمین تا سقف 1.5درجه سانتی‌گراد را در مقایسه با دوره پیش از انقلاب صنعتی با هدف جلوگیری از پیامدهای پدیده تغییرات اقلیمی تعیین کرد. سند کاپ28 خواستار سرعت بخشیدن به کاهش تدریجی استفاده از زغال‌سنگ شده است؛ سوختی که بدون استفاده از تکنولوژی‌‌‌های کاهش تولید گازهای گلخانهای، باعث گرمایش زمین می‌شود. در این توافق همچنین بر تولید هیدروژن کم‌کربن و تلاش برای حرکت به سمت سوختهای جایگزین سوخت فسیلی تاکید شده است.
آینه‌‌‌ای از ذهنیت‌‌‌ها، کنش‌‌‌ها و برنامه‌‌‌های صنایع مختلف
کاپ28 آینه‌‌‌ای از ذهنیت‌‌‌ها، کنش‌‌‌ها و برنامه‌‌‌های صنایع مختلف به‌خصوص در حوزه انرژی است تا نشان دهد آیا عملکرد پیشین یا اراده قدرتمندی برای تغییر شرایط فعلی از مسیر آلاینده‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی وجود دارد یا خیر. به‌رغم تمام اظهارنظرها و فعالیت‌‌‌های پوششی رسانه‌‌‌ای، نمی‌‌‌توان با قطعیت گفت آینده جهان توأمان با حفاظت از محیط‌زیست از مسیر مدیریت تولید گازهای گلخانهای باشد. شاید در تفاهم‌‌‌های روی کاغذ تلاش برای پاک‌سازی محیط‌زیست از آلاینده‌‌‌های مختلف مورد بحث قرار بگیرد، ولی ذات تعویق سال هدف برای رسیدن به استانداردی از آلایندگی‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی به این معناست که کشورها نیز آمادگی کامل برای دست‌یافتن به این اهداف را ندارند. شاید ساده‌‌‌ترین دلیل آن هزینه‌‌‌هایی باشد که به اقتصادهای مختلف تزریق شده و اغلب کشورها به‌خصوص کشورهای آسیایی، آمریکای جنوبی و آفریقایی توان پرداخت این هزینه‌‌‌ها را ندارند.
نکته دیگر آنکه استفاده از سوختهای فسیلی و مواد آلاینده رایج محیط‌زیست همچون پلاستیک‌ها با ضریب بالاتری رفاه را برای جوامع به ارمغان می‌آورد و اگر هدف دولت‌‌‌ها تامین بیشترین رفاه ممکن با کمترین هزینه برای مردم خود باشد، ناخودآگاه باید چشمانشان را بر بسیاری از آلایندگی‌‌‌ها ببندند یا برای این قبیل آلودگی‌‌‌ها جرایم کمتری دریافت کنند. نکته دیگر آنکه آلاینده‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی با محوریت گازهای گلخانهای بیش از همه بر کشورهای شمالی جهان، به‌خصوص اروپا اثرگذار هستند و تعادل زیست‌‌‌محیطی آنها را بیش از سایر کشورها دستخوش تغییر خواهند کرد. بنابراین اولویت‌‌‌های کشورهای مختلف الزاما با اولویت‌‌‌های قاعده‌‌‌گذاران اروپایی همخوانی نخواهد داشت و همین نکته مهم میتواند مهم‌ترین مقاومت در برابر موفقیت برنامه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی در جهان محسوب شود.
توان محدود اقتصادی و دیپلماتیک و اثرگذاری آنها
این در حالی است که رشد دمای هوا به دلیل افزایش گازهای گلخانهای میتواند بر حیات در بسیاری از کشورهای فقیر به‌خصوص در قاره آفریقا اثرگذار باشد که توان محدود اقتصادی و دیپلماتیک و اثرگذاری آنها فضایی برای خودنمایی و تغییر مسیر فراهم نمی‌‌‌کند. در هر حال با جهانی به‌شدت متناقض روبه‌‌‌رو هستیم و اولویت کشورها به قدری مختلف است که تاکنون به یک‌رویه واحد نرسیده‌‌‌ایم و این واقعیت‌‌‌ها میتواند آینده زیست‌‌‌محیطی جهان را پیچیده‌‌‌تر از اکنون ترسیم کند تا جایی که حتی نمی‌‌‌دانیم چهره محیط‌زیست در افق 30سال آینده چگونه خواهد بود؛ نکته‌‌‌ای که در گزارش‌‌‌های بعدی بیشتر به آن خواهیم پرداخت. در هر حال کاپ28 به این معنی بود که قرار است استفاده از سوختهای فسیلی محدود شود، از عصر نفت سریع‌‌‌تر گذر کنیم و شرایط زیست‌‌‌محیطی بهتری را تجربه کنیم؛ ولی همین مطلب به این معنی نیز تعریف می‌شود که استخراج نفت‌خام را به حداکثر ممکن برسانیم تا قبل از زمان هدف دیگر نفت چندانی برای استخراج باقی نمانده باشد؛ رویکردی که امارات و آمریکا به‌شدت در حال عملیاتی کردن آن هستند و ترجیح می‌دهند از درآمدهای نفتی فعلی هزینه گذار به انرژیهای سبز را تامین و پرداخت کنند.
ثروت هم درد است و هم درمان
