«دنیای‌اقتصاد» تحولات بازار سوخت‌های فسیلی را پس از نبرد روسیه با اوکراین بررسی کرد
نارنجک روسی در بازار نفت
وزیر انرژی عربستان‌سعودی در جریان نشست اخیر مجمع اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج‌‌‌‌‌‌فارس، به سفته‌‌‌‌‌‌بازان درباره احتمال روبه‌‌‌‌‌‌رو‌شدن با چالش‌های غیرقابل پیش‌بینی در بازار جهانی نفت هشدار داد؛ «اینجانب کماکان به سفته‌‌‌‌‌‌بازان فعال در حوزه نفت هشدار می‌‌‌‌‌‌دهم که متضرر خواهند شد، همانگونه که در آوریل آسیب دیدند، به آنها اخطار موکد می‌کنم بیشتر مراقب تصمیمات و رفتار خود در بازار نفت باشند.» این بخشی از اظهارات وزیر انرژی دولت سعودی خطاب به دلالان و سفته‌‌‌‌‌‌بازان بازار سوخت‌های فسیلی بود.
تعدادی از اعضای اوپک‌‌‌‌‌‌پلاس در آوریل با اتخاذ تصمیمی غیرمنتظره از کاهش داوطلبانه تولید نفت خود برابر با مجموع روزانه یک‌میلیون و ۶۶۰هزار بشکه از ماه مه، علاوه‌بر کاهش عرضه ۲میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای روزانه که پیشتر تصویب کرده بودند، تا پایان سال۲۰۲۳ خبر دادند. این تصمیم در آن مقطع زمانی، به افزایش شدید و ناگهانی قیمت جهانی نفت منجر شد. همچنین با استناد به مصوبات نشست ۴ ژوئن اوپک‌‌‌‌‌‌پلاس، مجموع تولید نفت برای کشورهای عضو و غیر‌عضو اوپک از ابتدای ژانویه تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۴، به ۴۰میلیون و ۴۶۳هزار بشکه در روز خواهد رسید. در همین چارچوب، دولت سعودی نیز اعلام کرد که همزمان با ژوئیه ۲۰۲۳ و بهصورت داوطلبانه، معادل یک‌میلیون بشکه از تولید روزانه خود خواهد کاست، در همین حال روسیه نیز متعهد شد کاهش تولید داوطلبانه روزانه ۵۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای خود را ادامه دهد.
روزهای متلاطم بازار نفت
به گزارش رویترز، بازار جهانی نفت از زمان اجرایی‌شدن مصوبه سقف قیمتی گروه۷ کشور بزرگ صنعتی دنیا بر نفت صادراتی روسیه، روزهای پرنوسانی را تجربه کرده‌است. به اعتقاد تحلیلگران بازار انرژی، راهبرد اقدام متقابل از سوی روسیه، افزایش موارد ابتلا به کرونا در چین، کاهش محدودیت‌های قرنطینه‌‌‌‌‌‌ای در سراسر جهان و تعطیلی گاه‌وبیگاه پالایشگاه‌های بزرگ در ایالات‌متحده، هریک به نوبه خود بر تشدید نوسان‌های قیمتی اشاره شده، تاثیرگذار بوده‌است.
واقعیت این است که مصوبه گروه۷ کشور بزرگ صنعتی دنیا، موسوم به جی۷، درخصوص تعیین سقف قیمتی بر نفت و فرآورده‌های نفتی صادراتی روسیه و پافشاری اروپا بر لزوم تبعیت حداکثری از مصوبه مورد اشاره، هم‌‌‌‌‌‌اکنون به چالشی بزرگ و لاینحل تبدیل شده‌است که بازگشت از آن نیز تبعات زیان‌باری را برای غرب به ارمغان خواهد آورد. از سویی دیگر، راهبرد اقدام متقابل روسیه با محوریت ممانعت از عرضه نفت به کشورهایی که از مصوبه سقف قیمتی تبعیت می‌کنند، درکنار خرید و واردات نفت این کشور از سوی چین و هند هرچند با تخفیف‌های جذاب، قدرت نفوذ و میزان تاثیرگذاری سقف قیمتی را نه‌تنها کمرنگ کرده‌است، بلکه در مواردی از طریق اعمال محدودیت در عرضه، رشد قیمت جهانی این کالای استراتژیک را رقم زده است.
سیاست تقابلی کرملین
در تشریح راهبرد اقدام متقابل روسیه در‌برابر مصوبات و تحریم‌های سختگیرانه غرب و ایالات‌متحده، می‌توان به امضای فرمان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اشاره کرد؛ فرمانی که به موجب آن هرگونه عرضه و صادرات نفت مستقیم یا غیرمستقیم، به آن‌دسته از کشورهایی که برای بهای نفت روسیه سقف تعیین‌کرده یا از مصوبه سقف قیمتی ائتلاف غربی تبعیت می‌کنند، ممنوع اعلام شد. اقدامات این‌چنینی از سوی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت دنیا میتواند به صعود قیمت سوخت‌های فسیلی منجر شود. دفتر نخست‌وزیر روسیه نیز در آن زمان با صدور بیانیه‌‌‌‌‌‌ای اعلام کرد با وجود اقدامات خصمانه اروپا علیه روسیه، این کشور با اهداف بشردوستانه و به‌منظور حفظ جایگاه ویژه خود در بازار جهانی سوخت‌های فسیلی، تاکنون حجم کامل نفت تولیدی خود را به بازار جهانی نفت عرضه کرده‌است. در ادامه بیانیه آمده بود: کرملین تولید نفت خود را به میزان ۵۰۰هزار بشکه در روز در مارس ۲۰۲۳ و بهصورت داوطلبانه کاهش خواهد داد؛ چراکه روسیه باور دارد این کاهش تولید به ایجاد ثبات و برقراری تعادل در بازار جهانی نفت کمک شایانی خواهد کرد.
نقش محوری چین در مناسبات نفتی
با این همه در هنگام وقوع تلاطم و بروز بحران در بازار انرژی، چین کماکان میتواند نقش اثر‌‌‌‌‌‌گذار خود را در این بازار ایفا کند. سالیان متمادی است که بازار جهانی نفت در ید اختیار اژدهای زرد است. درست به همان اندازه که اقدامات تولیدکنندگان بزرگ نفت و سیاست‌های عرضه آنها بر فرآیند کشف و تعیین قیمت این کالای استراتژیک تاثیرگذار است، چین نیز در قامت بزرگ‌ترین وارد‌‌‌‌‌‌کننده و مصرف‌کننده نفت در جهان، میتواند بازار را تحت‌تاثیر سیاست‌های خود قرار دهد. به‌عنوان مثال، همزمان با اعلام فرمان کرملین مبنی‌بر ممنوعیت عرضه نفت صادراتی روسیه به کشورهایی که از مصوبه سقف قیمتی تبعیت می‌کنند، آمار موارد ابتلا به کرونا در جهان نیز روند صعودی را در پیش گرفت. این موضوع می‌توانست بهصورت بالقوه ضریب خطرپذیری در ورود به معاملات انرژی را افزایش دهد ضمن آنکه حجم و تنوع تقاضای نفت را کاهشی کند، با این همه اما درحالی‌که آمار موارد ابتلا به کرونا در سرزمین اژدهای زرد نیز روند افزایشی درپیش گرفته بود، دولت چین برخلاف انتظار عموم و در اقدامی عجیب، محدودیت‌های قرنطینه‌‌‌‌‌‌ای خود را کاهش داد، امری که در نهایت تقویت تقاضا در بازار جهانی را موجب شد.
در همان بحبوحه، وقوع توفان مخرب در ایالات‌متحده ظرفیت پالایشگاهی‌برابر با تولید حدود ۳/ ۱میلیون بشکه روزانه در این کشور را متوقف کرد؛ امری که هرچند مقطعی، رشد معنادار تقاضا را برای نفت در آمریکا رقم زد. گفتنی است از ابتدای مارس۲۰۲۳، ممنوعیت‌های اتحادیه اروپا درمورد فرآورده‌های نفتی روسیه همچون گازوئیل به اجرا گذاشته شد.تحریم فرآورده‌های نفتی روسیه، به‌دنبال ممنوعیت تجارت نفت‌خام صادراتی این کشور از طریق دریا که از دسامبر گذشته به تصویب رسید، به مورد اجرا گذاشته شد.
جایگاه گاز در معادلات انرژی
در اینجا خوب است اشاره‌ای داشته باشیم به اظهارات رئیس‌جمهور روسیه مبنی‌بر اینکه این کشور با صادرات فراتر از ۱۴میلیارد متر‌مکعب گاز به چین در طول سال۲۰۲۲، به یکی از تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان اصلی سوخت‌های فسیلی مورد‌نیاز چین تبدیل شده‌است. روسیه با اتکا بر منابع گسترده نفت اورال و از طریق اعمال تخفیف‌های چشمگیر برای محموله‌‌‌‌‌‌های صادراتی نفت و گاز خود، با عبور از عربستان‌سعودی، عنوان بزرگ‌ترین تامین‌‌‌‌‌‌کننده نفت‌خام چین را از آن خود کرده‌است. روسیه همچنین یکی از اصلی‌ترین تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان گازطبیعی مایع اژدهای زرد به‌حساب می‌آید، به‌عنوان مثال تنها محموله‌‌‌‌‌‌های گاز صادراتی این کشور به چین در ماه پایانی سال‌گذشته، تا ۲۰درصد بالاتر از تعهدات روزانه موضوع قرارداد فی‌مابین دو کشور بود.
در همین باره، رویترز در گزارش هفتگی اخیر خود به موضوع تشدید وابستگی‌‌‌‌‌‌های اروپا به گاز مایع روسیه به‌رغم تحریم‌های سختگیرانه مصوب خود اشاره کرد و نوشت: هدف مطلوب اتحادیه اروپا استقلال هرچه بیشتر از منابع انرژی و سوخت‌های فسیلی صادراتی روسیه است. در عین حال، در مورد گاز مایع شرایط کاملا متفاوت است. روسیه تحت شرایط کنونی نیز موفق شد عرضه گاز مایع صادراتی خود را به کشورهای واقع در غرب اروپا تا میزان قابل‌‌‌‌‌‌توجهی افزایش دهد.
محدودسازی منابع مالی روسیه
رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا در این باره تاکید کرد: هدف غایی اروپا کاهش درآمدهای صادراتی روسیه است؛ درآمدی که مسکو از آن برای تامین مالی و پوشش هزینه‌های تهاجم خود به اوکراین استفاده می‌کند. اتحادیه اروپا از هنگامی که ممنوعیت بر تجارت نفت و فرآورده‌های نفتی صادراتی روسیه را تصویب کرد، با چالش جدی در فرآیند تامین نفت‌خام مورد‌نیاز خود روبه‌رو نبوده‌است چراکه بازار انرژی غرب، زمان لازم را در اختیار داشت تا برای شرایط جدید مهیا شود. همچنین ایالات‌متحده برای جلوگیری از هرگونه کسری احتمالی، در همین بازه زمانی عرضه چشمگیر نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی خود را رقم زد. صنعت سوخت‌های فسیلی این کشور، افزایش بیش از ۵۲درصدی صادرات نفت‌خام در حدفاصل ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۲ و حدود ۸/ ۱میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای در روز در دسامبر را ثبت کرد که در نوع خود بالاترین میزان صادرات سوخت آمریکا طی دو سال‌گذشته است.
خالی از لطف نیست بدانید که مصرف نفت و فرآورده‌های نفتی داخلی ایالات‌متحده در طول سال‌گذشته میلادی به دلایلی مانند وقوع رکود کم‌‌‌‌‌‌سابقه اقتصادی در کنار استقبال بیشتر از وسایل نقلیه الکتریکی جایگزین، سیر نزولی را در پیش گرفت؛ امری که به نوبه خود، آزاد‌شدن منابع بیشتر نفت‌خام این کشور را برای پیشبرد اهداف صادراتی رقم زد. از سوی دیگر، عربستان‌سعودی مدت‌هاست به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت‌خام جهان شناخته می‌شود. حجم صادرات نفت‌خام این کشور از طریق دریا در سال‌گذشته افزایش حدود ۱۸درصدی را ثبت کرد. این در حالی است که مجموع صادرات سایر کشورهای عرب حاشیه‌‌‌‌‌‌نشین خلیج‌‌‌‌‌‌فارس در ۲۰۲۲ کمتر از ۱۳درصد رشد را نشان می‌دهد. در همین چارچوب، یکی از فعالان حوزه انرژی بین‌الملل در مرکز سیاست انرژی جهانی در مصاحبه با فایننشال‌تایمز اعلام کرد که حضور فعال در بازار جهانی گاز مایع به رئیس‌جمهور روسیه این فرصت را می‌دهد تا به بهره‌‌‌‌‌‌برداری از گاز به‌عنوان ابزار تسلیحاتی ادامه داده و قیمت این حامل استراتژیک انرژی را تا حد زیادی افزایش دهد.
