«دنیای‌‌‌‌‌‌‌اقتصاد» به بررسی تجارت نفت روسیه و نقش هندوستان در این رهگذر میپردازد
ناوگان سایه؛ صحنهگردان بازار خاکستری نفت
واقعیت این است که به‌‌‌‌‌‌‌رغم هیاهوی رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای، تحریم‌های نفتی روسیه هنوز در حد و اندازه تحریم‌های ایران نبوده و اروپا کماکان به شریان نفت و گاز روسیه وابسته است. در شرایط کنونی گزارش‌ها حاکی از آن است که نفت اورال روسیه در بازار خاکستری تا حدود۴۰ دلار در هر بشکه معامله می‌شود؛ امری که به تنهایی، بازار دلالی پررونقی برای نفت این کشور به‌‌‌‌‌‌‌وجود آورده است. به نظر شما وجه‌‌‌‌‌‌‌اشتراک بین بندر بریستول، یک پالایشگاه نفت در گجرات هندوستان، فرودگاه گاتویک و یک دادگاه محلی واقع در شهر کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحرک گریس واقع در اسکس انگلستان چیست؟ پاسخ در کمال شگفتی چیزی نیست جز «نفت روسیه.» نفتی که در این ایام به لطف سازوکارهای مبهم و زیرزمینی معامله شده، تا گردش پول در مهم‌ترین شریان صادراتی ولادیمیر پوتین در سراسر جهان بدون وقفه و به‌‌‌‌‌‌‌رغم تمامی تحریم‌های خرد و کلان غربی، جریان داشته باشد.
تحولات نفتی بعد از نبرد اوکراین
به گزارش گلوبال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ویتنس، جنگ در اوکراین جریان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های متداول تجارت‌‌‌‌‌‌‌جهانی نفت را به‌‌‌‌‌‌‌طور چشمگیری متحول کرد. بازیگران جدیدی وارد عرصه تجارت انرژی شدند و جنگ سیر تسلسل افزایش و کاهش قیمت‌ها را موجب شد، بااین‌‌‌‌‌‌‌حال و به‌‌‌‌‌‌‌رغم تحولات اشاره شده، تقاضا و عطش مشتریان بعضا نوظهور سوخت برای نفت کرملین در بازار نفت گزارش شده‌‌‌‌‌‌‌است. با گذشت بیش از یک سال‌‌‌‌‌‌‌از جنگ اوکراین و مواضع سختگیرانه دولت‌‌‌‌‌‌‌های غربی در‌‌‌‌‌‌‌برابر روسیه، با استناد به آمار ثبت شده، سال۲۰۲۲ بهترین سال‌‌‌‌‌‌‌صادرات این کشور از ابتدای سال۲۰۱۹ بود.
داستان این تجارت، حکایت از حواشی صنعت سوخت‌‌‌‌‌‌‌های فسیلی دارد؛ بازیگرانی که با ریسک و در عین حال، منافع بالا مبادرت به خرید نفت روسیه کرده و از خلأهای تحریم برای عرضه نفت روسی به بازار استفاده می‌‌‌‌‌‌‌کنند. سفر هر بشکه نفت روسیه از مبدا این کشور به هر گوشه از جهان شامل دنباله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از شرکت‌ها، افراد و کشورهایی است که بارها و تنها در ظاهر، خرید سوخت‌‌‌‌‌‌‌های فسیلی از روسیه را محکوم کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. گزارشگر گلوبال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ویتنس یکی از این سفرهای نفتی را ردیابی کرد و متوجه ردپای محسوس شرکت‌های غربی از ابتدا تا انتهای مسیر شد.
سفر دریایی نفتکش آرتمیس
ما از برایتون به سمت آب‌های متلاطم کانال انگلیسی به‌راه افتادیم تا نگاهی اجمالی به آرتمیس، یک تانکر نفت‌‌‌‌‌‌‌خام که در اواسط آوریل بندر پریمورسک بالتیک را ترک کرد، بیندازیم. آرتمیس که ۷۵۰هزار بشکه نفت روسیه را در خود جای داده بود، عضوی از گروه نفتکش‌هایی است که به «ناوگان سایه» معروفند؛ گروهی از نفتکش‌های فرسوده با ساختارهای شرکتی غیرشفاف و مالکیت ناشناخته که برای حمل‌‌‌‌‌‌‌ونقل نفت تحریم شده مورد بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرند.
این نفتکش تحت اختیار گروه «گتیک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شیپ منجمنت» قرار دارد، گروهی که سال‌‌‌‌‌‌‌گذشته تشکیل شد و به‌‌‌‌‌‌‌سرعت رشد کرد و در این بازه زمانی کوتاه، بیش از ۵۰کشتی به ارزش ۳/ ۱میلیارد دلار را خریداری کرد. اطلاعات بسیار کمی در مورد وابستگی احتمالی این گروه با هند یا امارات وجود دارد. سایت اینترنتی گتیک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شیپ منجمنت نیز با وجود در اختیار داشتن یکی از سریع‌ترین ناوگان‌های در حال رشد در حوزه حمل‌‌‌‌‌‌‌ونقل دریایی، بیش از ۶ ماه است که با نمایش عبارت «در حال ساخت»، از دسترس خارج شده‌‌‌‌‌‌‌است. بسیاری از تانکرهای گتیک که میانگین سنی آنها ۱۷سال‌‌‌‌‌‌‌به بالا است، باید قاعدتا در صف اسقاط قرار بگیرند حال آنکه به‌‌‌‌‌‌‌رغم ایمنی پایین و مخاطرات بسیار، به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌منظور انتقال نفت از مبدا روسیه به هندوستان، مجددا مورد بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرند. در حدود دوازده مایلی ساحل، هنگامی که صخره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نوار ساحلی از دید خارج شده‌‌‌‌‌‌‌بودند، کاپیتان ما موتور قایق را خاموش کرد.
او توضیح داد که ما در وسط یک خط کشتیرانی به عرض ۹مایل قرار داشتیم؛ مسیری شلوغ برای آمد و شد نفتکش‌های ناوگان سایه. این شناورها پس از خروج از بنادر بالتیک روسیه، از طریق دریای شمال به کانال مانش می‌رسند و از سواحل ایستبورن، برایتون و کورنوال عبور کرده که خطر نشت نفتی فاجعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بار را افزایش میدهند که می‌تواند آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جبران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ناپذیر زیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محیطی به سواحل بریتانیا و فرانسه وارد کند.مشخص نیست که در صورت نشت نفت از این تانکرها، آیا کسی پرداخت صورت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حساب چند‌‌‌‌‌‌‌میلیارد دلاری پاکسازی را تقبل خواهد کرد یا خیر. شرکت بیمه آمریکایی که تا پیش از این، طیف گسترده‌‌‌‌‌‌‌ای از ناوگان گتیک را بیمه می‌‌‌‌‌‌‌کرد، پوشش بیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای خود از جمله بیمه آرتمیس را به دلیل سوء‌‌‌‌‌‌‌ظن مبنی‌‌‌‌‌‌‌بر خرید نفت روسیه بالاتر از سقف قیمتی مصوب G۷ ملغی کرد.
سقف قیمتی که توسط وزارت خزانه‌‌‌‌‌‌‌داری ایالات‌‌‌‌‌‌‌متحده تعیین‌‌‌‌‌‌‌شده‌‌‌‌‌‌‌است، شرکت‌های غربی را از ارائه خدماتی مانند بیمه دریایی برای تجارت نفت روسیه منع می‌‌‌‌‌‌‌کند، مگر اینکه نفت روسی در قیمت زیر ۶۰ دلار برای هر بشکه خریداری‌‌‌‌‌‌‌شده باشد. بدون بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مندی از پوشش بیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای مناسب و با درنظر گرفتن این واقعیت که نفتکش‌ها به طرز نگران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای قدیمی هستند، تانکرهای ناوگان سایه به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌منزله بمب ساعتی شناور، مشغول به جابه‌‌‌‌‌‌‌جایی نفت روسی هستند. از سویی دیگر، عبوراز پر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترافیک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین آبراه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جهان، خطر نشت نفت را به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌میزان قابل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توجهی افزایش داده‌‌‌‌‌‌‌است. به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تازگی روشن شده که بسیاری از اپراتورهای ناوگان سایه، مشتریان یک شرکت کوچک بریتانیایی مستقر در اسکس هستند.
فرآیند ثبت کشتی سایه
شهر گیریز که در نزدیکی رودخانه تیمز در اسکس واقع شده‌‌‌‌‌‌‌است، یک ویژگی خاص در زنجیره تامین نفت از مبدا روسیه دارد. در بیست مایلی شرق لندن، ساختمان دادگاه قدیمی شهر که اکنون با تغییر کاربری به‌عنوان یک فضای اداری مورد‌‌‌‌‌‌‌استفاده قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرد، محل ثبت کشتیهای بین‌المللی تحتپرچم کشور جزیره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تحت‌‌‌‌‌‌‌عنوان «فدراسیون سنت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کیتس و نویس» است. این بدان معناست که هر کشتی که بخواهد تحت پرچم دولت کارائیب حرکت کند، باید با هماهنگی کامل و تحت‌‌‌‌‌‌‌نظارت و مدیریت عالی یک شرکت خصوصی بریتانیایی به فعالیت بپردازد. همانند بسیاری از تانکرهای متعلق به گروه گتیک، آرتمیس پرچم سنت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کیتس را برافراشته است. دلایل زیادی وجود دارد که مالکان کشتی ترجیح میدهند تحت پرچم کشورهای ثالث حرکت کنند.
به‌عنوان مثال، برخی برای اجتناب و گریز از پرداخت مالیات و بسیاری دیگر برای شانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خالی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردن از استانداردهای سختگیرانه کار و ایمنی، فعالیت تحتپرچم کشوری دیگر را ترجیح میدهند. قبل از جمگ اوکراین، سنت‌کیت عمدتا شناورهای کوچک‌‌‌‌‌‌‌تری مانند یدک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دریایی، قایق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تفریحی و کشتیهای ماهی‌‌‌‌‌‌‌گیری را تحت‌‌‌‌‌‌‌پوشش داشت. در حال‌‌‌‌‌‌‌حاضر اما پرچم این کشور منتخب بخش بزرگی از ناوگان سایه است. بیش از ۷۰درصد ناوگان گروه گتیک تحت رجیستری ثبت‌‌‌‌‌‌‌شده در بریتانیا پرچم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری شده‌‌‌‌‌‌‌اند. سرانجام و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌واسطه فشار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های وارده، شرکت مزبور اخیرا اعلام کرد که پرچم ۳۶نفتکش گتیک را از فهرست خود حذف خواهد کرد.
وادینار؛ بندر مقصد ناوگان سایه
چند ساعت پس از اولین ورود به ماجرای ردیابی نفتکش‌ها، در نهایت آرتمیس را دیدیم. با استفاده از داده‌‌‌‌‌‌‌های سیستم ردیابی اتوماتیک، توانستیم موقعیت آن را در کانال ردیابی کنیم. با استفاده از سیستم رادیویی ماهواره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای خود، با کاپیتان آرتمیس تماس گرفتیم که مقصد نهایی آن را تایید کرد. مانند بسیاری از تانکرهایی که نفت‌‌‌‌‌‌‌خام روسیه را حمل می‌‌‌‌‌‌‌کنند، آرتمیس به سمت بندر گجراتی وادینار در سواحل غربی هند حرکت می‌‌‌‌‌‌‌کرد. با شروع تحریم‌های غرب، هند واردات نفت‌‌‌‌‌‌‌خام روسیه را افزایش داد و بخش بزرگی از تقاضای معمول و خرید نفتی که پیش از این به سمت اروپا صادر می‌شد را در لباس مشتری جدید روسیه، پوشش داد. تنها در ژانویه ۲۰۲۳، هند بیش از ۵۷میلیون بشکه نفت از روسیه خریداری کرد که این رقم تقریبا ۲۰برابر بیشتر از رقم مشابه در ژانویه سال‌‌‌‌‌‌‌گذشته بود. هندوستان در نهایت بخش بزرگی از این نفت وارداتی را پس از پالایش، به‌عنوان سوخت دیزل یا سوخت جت به کشورهای ثالث صادر می‌‌‌‌‌‌‌کند.
پالایشگاه‌‌‌‌‌‌‌های هندی مانند وادینار و جامناگارکه تا پیش از جنگ روسیه و اوکراین، مشتری نفت‌‌‌‌‌‌‌خام روسیه نبودند، اکنون از مشتریان بزرگ نفت صادراتی کرملین محسوب می‌شوند. به لطف نواقص و خلأهای موجود در قوانین تحریمی غرب علیه روسیه، به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سادگی می‌توان نفت‌‌‌‌‌‌‌خام این کشور را البته پس از پالایش، به هر نقطه از جهان حمل و صادر کرد. آرتمیس در پالایشگاه وادینار نفت روسی را تخلیه می‌‌‌‌‌‌‌کند، نفت‌‌‌‌‌‌‌خام به محصولات جدید تبدیل شده و به مقاصد دیگر صادر می‌شود. محصولات فرآوری‌‌‌‌‌‌‌شده در این پالایشگاه بر روی تانکرهای کوچک‌‌‌‌‌‌‌تر بارگیری و به سرتاسر جهان ارسال می‌شوند.
