«دنیای‌اقتصاد» بازار خاکستری سوخت‌های فسیلی را بررسی کرد
فرصت‌های نوظهور تجارت در بازار نفت
رویترز گزارش می‌کند؛ متعاقب تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، بازار خاکستری سوخت‌های فسیلی که قبلا به شکل انحصاری در اختیار ایران قرار داشت و معمولا تهران بود که نفت‌خام و فرآورده‌های صادراتی خود را در این بازار عرضه می‌کرد، با یک رقیب قدرتمند به‌نام روسیه روبه‌‌‌‌‌‌رو شد. روسیه با حضور پررنگ در بازار خاکستری به‌فروش محصولات خود مشغول بوده و در شرایط کنونی ایران بازار جذابی را که تا چندی پیش منحصرا در اختیار داشت، ازدست رفته می‌‌‌‌‌‌بیند. همزمان با اعمال ممنوعیت سختگیرانه اتحادیه اروپا بر صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه که در واکنش به حمله نظامی این کشور به اوکراین وضع شده‌است، تولیدکنندگان نفت با جدیت تمام درصدد به‌دست آوردن سهم بیشتری از بازار در حال تحول سوخت‌های فسیلی هستند.
تولیدکنندگان سنتی نفت بارها ثابت کرده‌اند که همراستا با ایجاد بازارهای نوظهور، آمادگی افزایش ظرفیت تولید خود را دارند. با این همه و پیش از هرگونه افزایش تولید، حجم موردانتظار و مقاصد صادراتی، باید کاملا مشخص باشد. در همین رابطه، بورنئو‌‌‌‌‌‌پست گزارش می‌کند؛ از اوایل مارس، تحریم‌های سختگیرانه اتحادیه اروپا علیه فرآورده‌های نفتی روسیه مانند گازوئیل نیز به اجرا گذاشته شد. تحریم فرآورده‌های نفتی روسیه، به‌دنبال ممنوعیت تجارت نفت‌خام صادراتی این کشور از طریق دریا که از دسامبر گذشته به اجرا درآمد، تصویب شد. در همین رابطه، مدیر اجرایی توتال انرژی فرانسه گفت دیگر بازار نفت‌واحدی وجود نخواهد داشت. با وجود تمامی این ممنوعیت‌‌‌‌‌‌ها، ما شاهد توسعه یک نوع «بازار خاکستری» در حوزه تجارت نفت و فرآورده‌های نفتی هستیم. این در حالی است که ظهور و بروز بازار خاکستری به مذاق شرکت‌های بین‌المللی اروپایی فعال در صنعت نفت، مانند «توتال‌‌‌‌‌‌انرژی» که هنوز در روسیه سرمایه‌گذاری و پروژه‌های فعال دارند، خوشایند نیست. تولیدکنندگان نفت در بازارهای مشترک و نوظهور خاورمیانه، آمریکای‌لاتین و حتی آفریقا با توجه به جغرافیا، شرایط ژئوپلیتیک و درجه کیفی نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی خود، همراستا با بازگشت تعادل به بازار در تلاشند راه‌‌‌‌‌‌هایی برای ارتقای کمی و حتی کیفی تولیدات خود پیدا کنند.
پاسخگویی به تقاضای اروپا
اتحادیه اروپا از زمانی‌که ممنوعیت بر نفت و فرآورده‌های نفتی صادراتی از مبدا روسیه را تصویب و به مورد اجرا گذاشت، مشکل چندانی در تامین نفت‌خام موردنیاز خود نداشته‌است، دلیل این امر آن است که بازار زمان لازم را داشت تا برای سناریوی پیش‌رو آماده شود. بالاترین میزان رشد عرضه نفت‌خام اروپا در سال۲۰۲۲ را میدان «اسوردراپ» نروژ به‌نام خود ثبت کرد. نفت این میدان از منظر کیفیت، مشابه نفت‌خام اورال ترش تحت تحریم و ممنوعه روسی است. رشد عرضه چشمگیر دیگر در همین بازه زمانی، توسط ایالات‌متحده رقم خورد. این کشور افزایش ۲/ ۵۲درصدی حجم صادرات نفت‌خام در حدفاصل ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۲ و نزدیک به ۷/ ۱میلیون بشکه در روز در دسامبر را ثبت کرد که در نوع خود بالاترین میزان صادرات نفتی آمریکا طی دو سال‌گذشته است.
تولید شیل آمریکا نیز قرار است در ماه آینده ۷۵هزار بشکه افزایش‌یافته و به رکورد ۴/ ۹میلیون بشکه در روز برسد. تقاضای داخلی نفت و فرآورده‌های نفتی ایالات‌متحده در سال۲۰۲۲ به دلایلی همچون رکود اقتصادی، استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی بیشتر و راندمان بالاتر سوخت، روند کاهشی را در پیش گرفت. موضوعی که باعث آزاد‌شدن نفت‌خام بیشتر برای تامین اهداف صادراتی این کشور شد. در ماه مه گذشته، موسسه جهانی مطالعات انرژی استدلال کرد که تولیدکنندگان نفت در بازارهای نوظهور می‌توانند سهم جدیدی از بازار را به خود اختصاص دهند، چراکه اروپا در جست‌وجوی واردات نفت بیشتر از طریق دریا است، موضوعی که تنها در سال۲۰۲۲برابر با ۳/ ۱۲درصد افزایش را ثبت کرد.
صادرات نفت سعودی
در این میان و به گزارش آناتولی، عربستان‌سعودی با افزایش ۱۲۶درصدی حجم صادرات مستقیم نفت خود از طریق دریا به اتحادیه اروپا، از ۶/ ۴میلیون تن در سال۲۰۲۱ به ۳/ ۱۰میلیون‌تن در سال۲۰۲۲، بیشترین سهم بازار قاره‌سبز را از آن خود کرد. نفت‌خام مناسب تولید سوخت دیزل و با درصد سولفور پایین این کشور، دقیقا مطابق با مشخصات سوخت مطلوب اتحادیه اروپا است. پادشاهی عربستان مدت‌هاست بزرگ‌ترین صادرکننده نفت‌خام جهان از طریق دریا شناخته می‌شود. صادرات دریایی نفت‌خام این کشور در سال۲۰۲۲ با ۲/ ۱۷درصد افزایش، به ۸/ ۳۶۲میلیون تن رسید. این در حالیست که مجموع صادرات کشورهای حوزه خلیج‌فارس در آن سال با ۷/ ۱۲درصد رشد، به ۳/ ۸۷۹میلیون تن رسید. با این همه از نظر میانگین، اروپا تنها ۷/ ۱۰درصد از کل خرید و واردات نفت‌خام عربستان را به خود اختصاص داده‌است. عمده محموله‌‌‌‌‌‌های عربستان در سنوات گذشته به مقاصد آسیایی سرازیر میشد.
این کشور در سال‌گذشته افزایش صادرات ۲/ ۱۴درصدی به ژاپن، ۱۷درصدی به کره‌جنوبی، ۲/ ۱۹درصدی به هند و ۳۵درصدی به اعضای انجمن آسیای جنوب‌شرقی را ثبت کرد. عربستان‌سعودی مایل است سهم بازار خود را در آسیا حفظ کرده و در این زمینه با روسیه رقابت کند. در سال۲۰۲۲، صادرات دریایی نفت‌خام روسیه نیز ۳/ ۱۰درصد افزایش یافت و به ۵/ ۲۱۸میلیون تن رسید که رکورد صادرات روسیه معطوف به کشورهایی مانند چین، هند و ترکیه با لحاظ‌کردن تخفیف‌های چشمگیر بود. در همین حال، مجموع صادرات نفت‌خام ایالات‌متحده نیز با ۳/ ۲۲درصد افزایش به ۳/ ۱۶۴میلیون تن رسید.
پتانسیل آمریکای‌لاتین
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، برزیل و گویان درصدد توسعه صادرات نفتی خود به اروپا هستند و انتظار می‌رود این دو کشور به‌همراه کانادا، نروژ و ایالات‌متحده در سال۲۰۲۳ به سطح مطلوبی از تولید رسیده و عرضه جهانی نفت خود را تا ۲/ ۱میلیون بشکه در روز افزایش دهند. از میان این تولیدکنندگان نوظهور، برزیل در سال۲۰۲۲ جریان نفت خود را از چین و هند به سمت آمریکا و اروپا تغییر مسیر داد. این کشور در سال‌جاری برنامه‌هایی برای راه‌اندازی چهار واحد تولید فراساحلی جدید برای افزودن ۴۸۰هزار بشکه در روز به ظرفیت تولید نفت خود دارد.
بر اساس همین گزارش و تنها در سال‌گذشته، حجم صادرات اتانول برزیل به اروپا به ۶۰۰میلیون لیتر رسید که رکورد قبلی صادرات ۴۷۷میلیون لیتری خود را در سال۲۰۱۰ تحت‌الشعاع قرار داد. دلیل این امر آن است که تقاضای اروپا برای تامین سوخت زیستی در بحبوحه قیمت‌های بالای گاز طبیعی و تلاش اتحادیه اروپا برای تسریع در تامین انرژی و چشم‌پوشی از منابع سوخت هیدروکربنی روسیه، افزایش یافت. با توجه به برنامه‌های برزیل برای افزایش حجم صادرات هیدروژن سبز به اروپا، روابط جدید مبتنی بر صادرات اتانول این کشور می‌تواند به مشوقی برای اقبال بیشتر همگان به انرژی‌‌‌‌‌‌های پاک در آینده تبدیل شود. در همین حال، گویان کشور کوچک حوزه آمریکای‌لاتین، آرام و به دور از هیاهو به افزایش تولید نفت خود ادامه داده و حجم بسیاری از سوخت موردنیاز اروپا را تامین می‌کند.
این کشور در سال۲۰۲۲ صادرات نفت خود را ۱۶۴درصد افزایش داد و به حدود ۲۶۵هزار بشکه در روز رساند که در مقایسه با صادرات ۱۰۰هزار بشکه روزانه خود در سال۲۰۲۱ افزایش معناداری را ثبت کرد. این در حالی است که اروپا در این مدت و به تنهایی، ۴۹درصد از محموله‌‌‌‌‌‌های صادراتی نفت این کشور را خریداری و دریافت کرده‌است. چشم‌انداز بلندمدت رشد صنعت نفت گویان صعودی است. شرکت مشاوره ریستادانرژی پیش‌بینی کرده‌است که این کشور مجموع تولید نفت‌خام خود را از ۳۶۰هزار بشکه در روز در سال۲۰۲۲، به ۸۳۰هزار بشکه در روز در سال۲۰۲۵، به یک‌میلیون بشکه در روز در سال۲۰۳۰ و ۷/ ۱میلیون بشکه در روز در سال۲۰۳۵ افزایش خواهد داد. واقعیت این است که نزدیکی نسبی جغرافیایی گویان به قاره اروپا، به‌نوعی آینده بازار نفت‌خام این کشور کوچک را تضمین می‌کند.
بر اساس گزارش تحلیلی پولیتیکو، تولیدکنندگان دیگر نفت در بازارهای نوظهور نیز پتانسیل افزایش تولید خود را دارند، اما مواردی همچون حجم تولید موردانتظار، مقاصد صادراتی و همچنین چگونگی تحقق اهداف تولید این دسته از کشورها، با اما و اگرهای فراوانی روبه‌روست. در این میان، آرژانتین یکی از امیدوارکننده‌‌‌‌‌‌ترین کشورهاست، زیرا سرانجام میدان شیل «واکاموئرت» این کشور پس از سال‌ها توسعه، تولید نفت خود را آغاز خواهد کرد. تولید نفت غیر‌مرسوم این کشور در دسامبر۲۰۲۲ به ۲۸۰هزار بشکه در روز رسید. این یعنی بالاترین میزان تولید در عرض یک ماه که معادل ۴۵درصد از کل تولید ۶۲۲هزار و ۵۰۰بشکه‌‌‌‌‌‌ای این کشور در همان ماه دسامبر بود.
این میزان در نوع خود بالاترین سطح تولید این کشور از سال۲۰۰۹ را نمایش می‌دهد. با این همه، برخی از کشورهای حوزه آمریکای‌لاتین در حال عقب‌‌‌‌‌‌نشینی از بازار صادرات نفت هستند. مکزیک که زمانی بزرگ‌ترین تولیدکننده آمریکای‌لاتین محسوب میشد، اکنون صرفا به واردکننده نفت تبدیل شده‌است. رئیس‌‌‌‌‌‌جمهور کلمبیا نیز که سال‌گذشته مبارزات انتخاباتی خود را با اعلام سیاست دور‌کردن کشور از اتکا به درآمد سوخت‌های فسیلی، توسعه کشاورزی، انرژی‌‌‌‌‌‌های تجدیدپذیر و توجه به صنعت گردشگری انجام داد، مالیات‌‌‌‌‌‌ها را بر صنعت نفت این کشور افزایش داد و متعهد شد که همزمان با اصلاح امور، اعطای مجوزهای جدید اکتشاف نفت و گاز را متوقف کند.
