«دنیای اقتصاد» نقش و جایگاه عربستان سعودی را در زمینه تامین جهانی نفت و گاز بررسی کرد
صنعت نفت عربستان سعودی؛ از حاشیه تا متن
نمای کلی مخازن و لوله نفت آرامکو در پالایشگاه و پایانه نفتی راس‌تنوره عربستان 2018- رویترز
تاریخچه اکتشاف نفت در شبه‌جزیره
در ماه مارس سال ۱۹۳۸ شرکت آمریکایی «استاندارد اویل کالیفرنیا» و شریک آن «تگزاس اویل»، در منطقه دمام واقع در جنوب‌شرقی کشور سعودی، به طلای سیاه دست یافتند. شرکت استاندارد اویل ۲۹ ماه مه ۱۹۳۳ از پادشاه وقت سعودی امتیاز اکتشاف را اخذ کرده بود که بیش از چهار سال بعد، موفق به کشف نفت شد. متعاقب چهار سال کاوش بی‌حاصل در اکتشاف نفت، نخستین موفقیت در سال ۱۹۳۸ و در محل هفتم حفاری در منطقه دمام در چند کیلومتری شمال شهر ظهران گزارش شد و از این رو این چاه نفت، دمام شماره ۷ نامیده می‌شود.
درباره آرامکو بیشتر بدانیم
آرامکو شرکت ملی نفت عربستان سعودی با مالکیت تام دولت این پادشاهی است. این شرکت از منظر حجم مالکیت ذخایر نفت خام و گاز طبیعی، به‌عنوان یکی از ثروتمندترین شرکت‌های جهان در حوزه انرژی شناخته می‌شود. آغاز عملیاتی شدن آرامکو به سال ۱۹۳۳ برمی‌گردد. در آن هنگام دولت عربستان سعودی با انعقاد قراردادی انحصاری با شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا موسوم به «شورون»، امتیاز اکتشاف نفت در عربستان سعودی را به این شرکت واگذار کرد. در سال گذشته، ارزش بازار آرامکو، تا ۱۰ تریلیون دلار آمریکا برآورد و اعلام شد. دفتر ستادی آرامکو در شرق شبه‌جزیره و در شهر ظهران واقع شده است.
لازم به ذکر است این شرکت سعودی مالک بالاترین حجم ذخایر تثبیت‌شده نفتی است. آرامکو تمامی ذخایر نفت خام کشور عربستان سعودی را که حجم آن برابر با حدود ۲۶۰میلیارد بشکه، یعنی حدود ربع مجموع ذخایر نفت فعلی جهان است، در اختیار دارد. آرامکو در فهرست ۱۰ شرکت برتر جهان در زمینه تولید گاز قرار دارد. این شرکت سعودی در زمینه تولید و صادرات گاز مایع طبیعی در جهان، از اهمیت و جایگاه ممتازی برخوردار است. به نوشته بلومبرگ، سود خالص آرامکوی سعودی تقریبا با سود خالص شرکت‌های اپل و اکسون موبیل برابر است. به گزارش همشهری آنلاین، در سال ۱۹۴۸ شرکت استاندارد اویل نیوجرسی ملقب به «موبیل»، ۳۰ درصد و شرکت سوکونی وکیوم موسوم به «اکسون»، معادل ۱۰درصد از سهام آرامکو را خریداری کردند.
همچنین شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا و شرکت نفت تگزاس به‌عنوان سرمایه‌گذار در یکدیگر ادغام شده و هریک سهمی برابر با ۳۰درصد را به خود اختصاص دادند. در سال ۱۹۵۰، ملک عبدالعزیز بن آل سعود با تصمیم به ملی کردن تاسیسات نفت کشور، شرکت آرامکو را وادار کرد سود حاصل از فروش نفت را به صورت مساوی و پنجاه-پنجاه میان شرکت و دولت عربستان تقسیم نماید. چند سال پیش از این ماجرا نیز جریان مشابهی برای شرکت‌های نفتی آمریکایی در ونزوئلا روی داده بود. دولت ایالات متحده آمریکا با به کار بستن آنچه «ترفند طلایی» خوانده می‌شد، میزان سودی را که شرکت‌های وابسته به آرامکو در نتیجه تقسیم سود‌های نفتی با آل‌سعود از دست داده بودند، به صورت تخفیف مالیاتی به آن‌ها اعطا کرد. در سال ۱۹۷۳، دولت عربستان سعودی ۲۵درصد از سهام آرامکو را از آن خود ساخت. این رقم تا سال ۱۹۷۵ به ۶۰درصد افزایش یافت و تا سال ۱۹۸۰ با تصاحب ۱۰۰درصد سهام شرکت، کنترل کامل آرامکو در ید اختیار دولت سعودی قرار گرفت. در ماه نوامبر سال ۱۹۸۸ بود که شرکت نفتی عربستان-آمریکا، نام خود را به شرکت نفت عربستان سعودی یا سعودی آرامکو تغییر داد.
الغوار؛ وسیع‌ترین میدان نفتی جهان
آرامکو مالک میدان نفتی الغوار بوده که به اذعان کارشناسان، وسیع‌ترین میدان نفتی جهان به شمار می‌آید. جهت روشن شدن موضوع، ذکر این نکته لازم است که برآورد می‌شود حجم ذخایر این میدان نفتی حدودا ۱۰برابر مجموع ذخایر نفتی ایالات متحده است. این میدان نفتی در فاصله یکصد‌کیلومتری از جنوب غربی شهر ظهران و در غرب دو شهر احسا و هفوف واقع شده است. الغوار در سال ۱۹۴۸ توسط شرکت نفتی آمریکایی اکسون کشف شد. مجموع ذخیره درجای نفت خام این میدان، در حدود ۱۷۰میلیارد بشکه برآورد می‌شود و حجم ذخایر قابل‌برداشت آن نیز بالغ بر ۴۸میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود. ظرفیت تولید نفت خام میدان الغوار ۳میلیون و ۸۰۰هزار بشکه در روز و ظرفیت تولید گاز آن برابر با ۵۷میلیون متر‌مکعب در روز است. میدان نفتی الغوار ۲۵۰کیلومتر طول و ۱۵کیلومتر عرض دارد و به صورت نوار پیوسته‌ای از سمت شمال به جنوب کشیده شده است.
عربستان، از بنیانگذاران اوپک
سازمان کشورهای صادرکننده نفت موسوم به اوپک، در سال ۱۹۶۰ میلادی و در بغداد پایتخت عراق پایه‌گذاری شد. ایده اولیه راه‌اندازی این سازمان هنگامی مطرح شد که خریداران اصلی نفت خاورمیانه، با لابیگری و بدون هماهنگی قبلی با کشورهای تولیدکننده این کالای استراتژیک، قیمت نفت را پایین آوردند که در نتیجه، بازار جهانی نفت و حتی مشتقات آن سیر نزولی در پیش گرفت. در واکنش، وزرای نفت دو کشور بزرگ تولیدکننده نفت در جهان، یعنی عربستان و ونزوئلا، ضمن برگزاری نشستی مشترک، بر لزوم تاسیس یک سازمان متحد بین تولیدکنندگان نفت تاکید و رایزنی‌ها با سایر تولیدکنندگان را آغاز کردند. سرانجام در سال ۱۹۶۰ میلادی اجلاسی در بغداد تشکیل شد و ۵ کشور ایران، عربستان، عراق، ونزوئلا و کویت، سازمان کشورهای صادرکننده نفت را پایه‌گذاری کردند. خط مشی محوری این سازمان، رفع انحصار شرکت‌های بزرگ نفتی و ایجاد وحدت رویه بین کشورهای صادرکننده نفت اعلام شد.
جالب است بدانید بر اساس گزارش ویستانیوز، اوپک تا نزدیک به بیش از یک دهه توفیق چندانی نداشت، تا جایی‌که قیمت نفت در دهه اول تاسیس اوپک، حتی روند نزولی داشت. البته از سال ۱۹۷۱ با تلاش و مبارزه سازمان، قیمت نفت کمی تعدیل شد. شرکت‌های بزرگ نفتی که تشکیل چنین سازمانی و ایجاد وحدت رویه بین کشورهای تولیدکننده نفت را به زیان خود می‌دیدند، مبادرت به تحریم و حتی تحقیر اوپک و سیاست‌های این سازمان کردند تا جایی که درخواست دبیرکل اوپک را جهت ملاقات و مذاکره نپذیرفتند؛ ولی بعدها با پیوستن اعضای جدید و کشورهای دیگر، شرکت‌های نفتی متوجه شدند دیگر نمی‌توانند مانند سابق، قیمت نفت را یک‌جانبه و تنها بر اساس سود خود تعیین کنند.
شاهزاده عربستان رودرروی بایدن
کمتر از یک ماه پیش اوپک‌پلاس تحت هدایت دولت سعودی، اعلام کرد کشورهای عضو درخصوص موضوع کاهش تولید نفت به میزان دو‌میلیون بشکه در روز از ماه نوامبر سال جاری، به اجماع رسیده‌اند. به عقیده کارشناسان، اقدام اوپک‌پلاس در پاسخ به اوضاع نابسامان بازار جهانی نفت صورت گرفت که دلایل اصلی آن از منظر فعالان حوزه انرژی، تهاجم روسیه به اوکراین، وضع تحریم غرب علیه بازار نفت روسیه، درکنار مصوبهگروه ۷ در اعمال سقف قیمت بر تجارت نفت خام این کشور اعلام شده است. تحریم‌های اتحادیه اروپا بر نفت خام و محصولات نفتی روسیه به ترتیب در ماه‌های دسامبر و فوریه به مرحله اجرا درخواهد آمد. مصوبه اوپک‌پلاس با خشم و واکنش تند واشنگتن مواجه شد، تا جایی‌که جو بایدن بلافاصله اعلام کرد عواقب تصمیم اوپک‌پلاس برای کاهش تولید نفت، گریبان‌گیر دولت عربستان خواهد بود. او در آن زمان تاکید کرد کنگره ایالات متحده بازنگری روابط واشنگتن و ریاض را در دستور کار دارد.
وزیر امور خارجه عربستان در واکنش به اظهارات مقامات آمریکایی در خصوص لزوم بازنگری در روابط با کشور متبوعش گفت: «رابطه عربستان با ایالات متحده ساختاری است و تحت‌الشعاع مسائل این‌چنینی قرار نمی‌گیرد. روابط دو کشور راهبردی است و در جهت برقراری امنیت و ثبات در منطقه رقم می‌خورد.»
