ایران این ظرفیت را دارد که منابع گاز خود را به موتور محرکه رشد اقتصادی تبدیل کند
گاز؛ اژدهای خفته اقتصاد ایران
گـاز طبیعــی به‌‌عنوان «کلید انقلاب انرژی» به دلیل ویژگی‌‌های منحصربه‌‌فردش نقش محوری در تحول ساختاری و تغییرات گسترده در نحوه تولید، توزیع و مصرف انرژی ایفا می‌کند. این تحول بر سه محور اصلی استوار است که نخستین آن توسعه پایدار است. گاز طبیعی با آلایندگی کمتر نسبت به نفت و زغال‌‌سنگ، به کاهش آلودگی‌‌های زیست‌‌محیطی و مقابله با تغییرات اقلیمی کمک می‌کند و راهی موثر برای تامین انرژی پاک ارائه می‌دهد. محور دوم، رشد اقتصادی است. کشورهایی که ذخایر گاز طبیعی غنی دارند، می‌توانند از این منبع نه‌‌تنها برای تامین نیازهای داخلی بلکه برای صادرات و کسب درآمدهای ارزی استفاده کنند. این ویژگی گاز طبیعی را به ابزاری برای رشد اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری تبدیل کرده است. محور سوم، امنیت انرژی است.
گاز طبیعی به تنوع‌‌بخشی منابع انرژی کمک کرده و وابستگی به نفت، به‌‌ویژه نفت وارداتی، را کاهش می‌دهد و امنیت انرژی را تقویت می‌کند. برای نمونه، اتحادیه اروپا از طریق توسعه زیرساخت‌‌های (گاز طبیعی مایع) LNG تلاش می‌کند وابستگی خود به نفت خاورمیانه و زغال‌‌سنگ داخلی را کاهش دهد و منابع انرژی خود را متنوع سازد. از سوی دیگر، چین که بزرگ‌ترین واردکننده گاز طبیعی مایع در جهان است، از این منبع برای کاهش آلودگی‌‌های ناشی از زغال‌‌سنگ و تامین انرژی برای صنایع نوظهور، مانند تولید برق برای هوش مصنوعی و خودروهای برقی، استفاده می‌کند. این نمونه‌‌ها نشان می‌دهد که گاز طبیعی نه‌‌تنها یک منبع انرژی قابل‌‌اعتماد است، بلکه به‌‌عنوان موتور محرکه توسعه جهانی و محور‌گذار انرژی در دوران مدرن عمل می‌کند.
ایران در برابر رقبا
ایران با ذخایر بیش از ۳۳ تریلیون مترمکعب، بزرگ‌ترین دارنده گاز طبیعی جهان است. اما سهم این کشور از بازارهای جهانی در مقایسه با رقبایی چون قطر و روسیه بسیار محدود است.
مقایسه با قطر
قطر، دومین دارنده بزرگ ذخایر گازی جهان، با توسعه فناوری‌‌های LNG و ایجاد شراکت‌‌های تجاری گسترده، به بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی مایع تبدیل شده است. در حالی که ایران هنوز در مراحل اولیه توسعه زیرساخت‌‌های LNG قرار دارد. قطر در سال ۲۰۲۳ بیش از ۸۰ میلیون تن LNG صادر کرده، در حالی که ایران عملا هیچ سهمی از این بازار ندارد.
مقایسه با روسیه
روسیه نیز با تکیه بر شبکه گسترده خطوط لوله مانند نورداستریم و ترکیش استریم، توانسته است سهم بالایی از بازارهای اروپایی را به خود اختصاص دهد. تحریم‌‌های غرب علیه روسیه پس از جنگ اوکراین، تقاضا برای LNG را افزایش داده، اما ایران هنوز نتوانسته از این فرصت بهره‌‌برداری کند.
مقایسه با ایالات متحده
ایالات متحده به لطف انقلاب شیل، به بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی جهان تبدیل شده و با صادرات LNG به اروپا و آسیا، نقش کلیدی در بازار جهانی ایفا می‌کند. این کشور با استفاده از فناوری‌‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری‌‌های کلان، توانسته است فاصله خود را با رقبا افزایش دهد. ایران، با وجود در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان، با چالش‌‌های متعددی در بهره‌‌برداری از این منابع روبه‌‌رو است که توسعه این صنعت را با محدودیت‌هایی مواجه کرده است. نخستین چالش، تحریم‌‌های اقتصادی و فناوری است. این تحریم‌‌ها نه‌‌تنها توانایی ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی را محدود کرده، بلکه مانع دسترسی کشور به فناوری‌‌های پیشرفته‌‌ای شده که رقبای ایران، مانند قطر و آمریکا، برای کاهش هزینه‌‌ها و بهینه‌‌سازی تولید از آنها بهره می‌‌برند. چالش دیگر، کمبود زیرساخت‌‌های صادراتی است. ایران فاقد شبکه گسترده خطوط لوله بین‌المللی و تاسیسات مدرن LNG برای صادرات گاز به بازارهای دوردست است، در حالی که کشورهایی مانند قطر، با برخورداری از زیرساخت‌‌های پیشرفته و استراتژیک، توانسته‌‌اند سهم عمده‌‌ای از صادرات گاز جهانی را به خود اختصاص دهند. علاوه بر این، عدم‌دیپلماسی فعال انرژی نیز یکی از ضعف‌‌های دیگر ایران در این حوزه است.
کشورهایی مانند قطر و روسیه، از طریق دیپلماسی انرژی و ایجاد مشارکت‌‌های منطقه‌‌ای و بین‌المللی، به‌‌خوبی توانسته‌‌اند بازارهای صادراتی خود را گسترش دهند و جایگاه خود را در بازار جهانی تثبیت کنند، اما ایران هنوز نتوانسته است به شکلی موثر از ظرفیت‌‌های دیپلماتیک خود در این زمینه استفاده کند. این عوامل، در کنار هم، باعث شده‌‌اند تا ایران نتواند به‌‌طور کامل از پتانسیل عظیم گاز طبیعی خود برای توسعه اقتصادی و افزایش نفوذ بین‌المللی بهره ببرد. گاز طبیعی ایران مانند اژدهایی خفته است که با بیداری خود می‌تواند اقتصاد کشور را متحول کند اما برای تبدیل این پتانسیل به یک موتور رشد اقتصادی و کلید نفوذ به بازارهای جهانی، ایران باید از فرصت‌‌ها و راهکارهای متعددی استفاده کند. نخستین گام، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌هاست. ایران باید با جذب سرمایه‌گذاران خارجی و توسعه زیرساخت‌‌های LNG، امکان صادرات گاز به بازارهای جهانی را فراهم کرده و سهم خود از این بازارها را افزایش دهد.
تقویت دیپلماسی انرژی
در کنار این، تقویت دیپلماسی انرژی می‌تواند نقش کلیدی در گسترش روابط اقتصادی و انرژی ایران با کشورهای بزرگ همچون چین، هند و ترکیه ایفا کند. این شراکت‌‌های استراتژیک می‌توانند به‌‌طور مستقیم به افزایش صادرات گاز ایران و تقویت موقعیت این کشور در بازار جهانی کمک کنند. از سوی دیگر، توسعه بازار داخلی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. ایران می‌تواند با بهینه‌‌سازی مصرف گاز طبیعی به‌‌عنوان جایگزین سوخت‌‌های فسیلی در صنایع داخلی و تولید برق، منابع بیشتری را برای صادرات گاز آزاد کرده و وابستگی به سوخت‌‌های دیگر را کاهش دهد. در نهایت، تنوع‌‌بخشی به محصولات پتروشیمی و استفاده از گاز طبیعی به‌‌عنوان خوراک اصلی این صنایع، می‌تواند به افزایش ارزش افزوده و ایجاد اشتغال در کشور کمک کند. توسعه این صنعت به ایران این امکان را می‌دهد که نه تنها در بازارهای جهانی گاز، بلکه در بازارهای محصولات پتروشیمی نیز جایگاه ویژه‌‌ای پیدا کند. با اجرای این راهکارها، ایران می‌تواند از پتانسیل‌‌های عظیم خود در حوزه گاز طبیعی به‌‌طور موثر بهره‌‌برداری کرده و به یکی از بازیگران اصلی در صنعت انرژی جهانی تبدیل شود. گاز طبیعی به‌‌عنوان کلید انقلاب جدید انرژی، نقش بی‌‌بدیلی در‌گذار به انرژی‌‌های پاک‌‌تر و پایدارتر ایفا می‌کند. ایران به‌‌عنوان بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان، می‌تواند نقشی کلیدی در تحولات انرژی جهانی داشته باشد. اما برای تحقق این هدف، رفع موانع ساختاری، توسعه زیرساخت‌‌ها و بهره‌‌گیری از دیپلماسی انرژی ضروری است. در صورتی که ایران بتواند از این فرصت تاریخی به‌‌درستی استفاده کند، گاز طبیعی نه‌‌تنها به‌‌عنوان منبعی برای رشد اقتصادی عمل خواهد کرد، بلکه می‌تواند جایگاه استراتژیک این کشور را در نظام انرژی جهانی تثبیت کند.
