تحلیل پیچیدگی اقتصاد ایران
ایران در رتبه‌بندی شاخص پیچیدگی اقتصادی (ECI) به‌عنوان هشتادوپنجمین کشور پیچیده است. در مقایسه با یک دهه قبل، اقتصاد ایران پیچیده‌تر شده و 11رتبه در رتبه‌بندی ECI بهبود یافته است. در حرکت رو به جلو، ایران در موقعیتی قرار دارد که از تعداد متوسطی از فرصت‌ها برای تنوع بخشیدن به تولید خود با استفاده از دانش موجود برخوردار است. پیچیدگی اقتصاد ایران با این سطح درآمدی کمتر از حد انتظار است. در نتیجه، پیش‌بینی می‌شود که اقتصاد آن به کندی رشد کند. پیش‌بینی‌های رشد۲۰۳۰ آزمایشگاه رشد، رشد سالانه 1/ 2درصدی ایران در دهه آینده را پیش‌بینی می‌کند که در سطح جهانی در نیمه پایینی کشورها قرار دارد.
صادرات ایران در سال2020 به 4/ 22میلیارد دلار رسید.صادرات به‌طور متوسط سالانه 4/ 15درصد در طول پنج سال گذشته کاهش یافته که رشد کلی اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است. صادرات غیرنفتی طی پنج سال گذشته سالانه 9/ 5درصد کاهش یافته است. واردات در سال2020 بالغ بر 3/ 27میلیارد دلار بوده که ایران را با کسری تجاری کالا و خدمات مواجه کرده است. بیشترین صادرات کالاهای ایران به ترتیب در محصولات با پیچیدگی متوسط و کم شامل مواد شیمیایی و معدنی است. بیشترین سهم در رشد صادرات محصولات با پیچیدگی بالا و متوسط به محصولات پلاستیکی و مسی اختصاص داشت. ایران هنوز روند سنتی تحول ساختاری را آغاز نکرده است. این فرآیند یک منبع کلیدی رشد اقتصادی است که فعالیت‌های اقتصادی را از بخش‌های با بهره‌وری پایین به بخش‌های با بهره‌وری بالا تخصیص می‌دهد. فعالیت‌ها اقتصادی از بخش کشاورزی به سمت منسوجات و به دنبال آن تولید الکترونیک و/ یا ماشین‌آلات منتقل می‌شود. سهم بازار جهانی صادرات نساجی در ایران در دهه گذشته راکد بوده است. الکترونیک و ماشین‌آلات هنوز در ایران رشد نکرده و رشد درآمد این کشور را محدود ساخته است. پویایی صادرات ایران در پنج سال گذشته توسط معدنی‌ها هدایت شده است. کاهش صادرات مواد معدنی نگران‌کننده است. در نتیجه، رشد اقتصادی ایران که متمرکز بر بخش معدنی بود با کاهش صادرات این بخش دچار مشکل شد. رشد اقتصادی با متنوع‌سازی اقتصاد به سمت محصولات جدید که به تدریج پیچیده‌تر می‌شوند رخ می‌دهد. ایران از سال2005 تاکنون 14محصول جدید اضافه کرده است و این محصولات در سال2020 درآمد سرانه 48دلاری داشته‌اند. اقتصاد ایران به تعداد کافی محصول جدید متنوع شده؛ ولی با حجم بسیار کم که رشد درآمد قابل توجهی نداشته است. همانطوری که در جدول مربوطه مشاهده می‌کنید، عربستان سعودی در همین دوره 19 کالای جدید با ارزش سرانه 161 دلار تولید کرده است. به عبارت دیگر ارزش آفرینی محصولات جدید برای اقتصاد عربستان 5/ 3 برابر ارزش آفرینی محصولات جدید برای اقتصاد ایران بوده است. کشورها زمانی که به سمت تولید محصولی می‌روند که به دانش مشابهی نیاز دارد و مبتنی بر قابلیت‌های موجود است، در متنوع‌سازی اقتصاد موفق‌تر هستند. دانش موجود ایران فرصت‌های متوسطی را برای تنوع بخشیدن به محصولات مرتبط فراهم می‌کند. با توجه به صادرات فعلی، برخی از بخش‌هایی که پتانسیل بالایی برای تنوع‌بخشی جدید در ایران دارند، عبارتند از: ماشین‌آلات صنعتی، قطعات خودرو، تراکتور، محصولات شیمیایی و پلاستیکی، محصولات آرایشی و بهداشتی.یکی از درس‌های مدل پیچیدگی برای اقتصاد ایران، توجه به قابلیت‌های موجود و بلندپروازی در انتخاب صنایع است. رویکردی که در سال‌های اخیر و با محبوبیت ادبیات نوآوری و دانش‌بنیان به نظر می‌رسد مورد توجه سیاستگذاران کشور قرار گرفته است. هرچند ادبیات توسعه صنعتی نسبت به انتخاب صنایع پیشرفته، فراتر از قابلیت‌های موجود یک اقتصاد هشدار می‌دهد. موضوعی که رویکرد پیچیدگی و فضای محصول هم بر آن تاکید دارد.
منبع: اطلس هاروارد
