گروه تاریخ و اقتصاد: مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را می‌خوانید در روز سه‌شنبه، ۲۶ خرداد ۱۲۸۷ شمسی: رئیس: بعد از آنکه آن روز مجلس مقدس راى داد که هیاتى از طرف مجلس به حضور مبارک اعلیحضرت همایونى شرفیاب شده و لایحه‌ای که از طرف مجلس نوشته شده بود تقدیم حضور مبارک شود، براى شرفیابى وقت خواسته بودیم و براى امروز وقت را معین فرمودند، لهذا هیات مزبوره شرفیاب شده و لایحه را تقدیم داشتند در جواب فرمودند که جواب را نوشته خواهم فرستاد و بعضى فرمایشات شفاهى هم فرمودند که ماحصل آن این بود که من همان طور که از سابق کمال همراهى ومساعدت را با مجلس مقدس داشتم، حالا هم دارم و خواهم داشت و من خود عاشق این اساس هستم و جواب لایحه هم صادر و فرستاده خواهد شد. این بود فرمایشات اعلیحضرت همایونى.

وکیل‌التجار: بنده متحیرم از اینکه وقتى که یک هیاتى به حضور اعلیحضرت همایونى مشرف می‌شوند غیر از اظهار همراهى از اعلیحضرت همایونى چیزى شنیده و دیده نمی‌شود و درواقع غیر آن‌هم نباید باشد و از طرف نمایندگان ملت هم غیر از جریان امور از مجراى قانون و جریان قانون تاکنون چیزى دیده نشده و با این حال بنده نمی‌دانم از چیست که این‌گونه اسباب اختلال فراهم می‌آید و براى چیست و عاقبت آن معلوم نیست که چه می‌شود و بدیهى است که مجلس شوراى ملى تاکنون غیر از صلح و مسالمت راه دیگرى نپیموده و نخواهد هم پیمود و این همه تلگرافاتى که از ولایات می‌رسد تا حال جواب آنها داده نشده و همین نرسیدن جواب تلگرافات باعث تشویش خاطر آنان خواهد بود. آن روز که می‌خواستند مردم را از مسجد متفرق کنند با آن ایستادگى مردم که فى‌الجمله سوء‌ظنى هم از بعضى حاصل کرده بودند به هر نحوى بود مجلس آنها را متفرق نمود و همه این مطالب را بردبارى نموده تحمل کرده در این صورت با این حال اغتشاش ولایات مجلس باید هر طورى که هست توسط وزرای مسوول زودتر جواب این لایحه را بخواهد تا اینکه جواب تلگرافات ولایات داده شود و همه می‌دانند که این فصل، فصل زراعت مردم است این هیجان و تعطیل چقدر اسباب خسارت و ضرر خواهد شد هرگاه این طورى که اظهار همراهى و مساعدت فرمودند و از این راه اطمینانى براى وکلا حاصل است زودتر به یک نحوى ولایات را ساکت نمایند و هرگاه باز همان اشخاص که اسباب این فتنه و فساد هستند حال هم نگذارند که اصلاحى شود آن وقت هم مجلس باید تکلیف خود را بداند تا اینکه تکلیف مردم هم معلوم شده زودتر آسوده شوند.

وکیل‌الرعایا: همه چیز را مى‌بینیم برخلاف آن چیز که می‌شنویم نمی‌دانیم که راحتى ده نفر یا صد نفر یا هزار نفر براى یک مملکت کافى است که تا ما هم به تکلیف خود عمل نماییم اگر در حقیقت اجراى قانون انصاف و مروت است باید طورى کرد که سایر مردم هم آسوده و راحت شوند و این همه تجار و اصناف بازار که متحمل این خسارت و زحمت شده‌اند باید سه برابر قوه آن روزى زحمت کشیده که آنها را راضى نموده تا بر سر کسب خود بروند بدیهى است که ما با کسى طرف نیستیم و شخص اعلیحضرت هم که عاشق قانون و کنستى‌توسیون (قانون اساسی) بوده و هستند و این اتفاقات هم معلوم است که از کجا است با این همه صدمات آخر یک تکلیفى براى این مردم باید معین شود و این مردم در مدت شصت سال طور دیگرى گرفتار ظلم و استبداد بودند و حالا به واسطه چند نفر مفسد دچار این‌گونه صدمات و مخاطرات هستند.

آقا میرزا سید حسن: در این چند روزه انقلابات اهالى تمام ولایات درصدد مطالبه حقوق ضایع شده خود برآمده‌اند و اتصالا تلگرافات است که می‌رسد و مجلس هم بر حسب صلاحدید همین لایحه را نوشته تقدیم حضور همایونى کرد و جواب این هم امشب یا فردا خواهد رسید، اما ابدا ترتیب آسایش و اطمینان مردم معلوم نیست خوب است فعلا کمیسیونى تشکیل شده در باب انتظام و آسایش ولایات مذاکره نموده ترتیبى مقرر نمایند تا جوابى که می‌رسد تکلیف معلوم شود.

آقا ملا حسن وارث: در این خصوص فعلا هر چه مذاکره شود بى‌نتیجه خواهد بود. تا جواب لایحه نرسد معلوم نخواهد شد، البته اگر ان‌شاءالله جواب مساعد رسید آن وقت قرارى در آسایش ولایات و مردم داده خواهد شد و حالا مذاکره در این موضوع بى‌ثمر است.

آقا شیخ حسین: آنچه آقا ملاحسن گفتند صحیح است، ولى این مردم که در ولایات جمع شده‌اند حرف حساب دارند. البته کسى که از کسى طلب دارد اول به طور انسانیت و ملایمت مطالبه طلب خود را می‌نماید اینکه در روزنامه‌ها و لوایح می‌نویسند که اعلیحضرت پدر مهربان است یقین است که اعلیحضرت پدر مهربان بوده و می‌باشند.

اعلیحضرت مظفرالدین شاه در زمان خود این حقوق کنستى‌توسیون را به ملت عطا فرمودند و این اعلیحضرت هم امضا فرموده‌اند البته این اعلیحضرت پدر مهربان همان‌طور که مساعدت فرموده‌اند بعدها هم خواهند فرمود و این مردم هم حقوق خودشان را مطالبه می‌نمایند البته اعلیحضرت هم مرحمت خواهند فرمود.

آقا میرزا محمود: بنده با جناب آقا ملا حسن هم‌عقیده هستم. وکلاى ملت آخرین صلاح خود را در این دیدند که این لایحه را نوشته تقدیم حضور همایونى نمودند و آنچه نقض عهد و مخالفت قانون شده در آن نوشته شده است پس تا جواب لایحه نرسد تکلیف معلوم نیست و مذاکرات بى‌نتیجه و بى‌حاصل است.