گردشگری خلاق و فضاهای تاریخی
از این رو، شبکه شهرهای خلاق یونسکو این تعریف را برای گردشگری خلاق، اتخاذ کرده است: «گردشگری خلاق، سفری است که به سمت یک تجربه متعهد و معتبر، با یادگیری مشارکتی در هنر، میراث یا ویژگی خاص یک مکان هدایت می‌شود و ارتباطی را با افرادی که در آن ساکن هستند، در آن مکان همراه با ایجاد فرهنگی زنده، فراهم می‌کند.»
گردشگری خلاق بر تصویر، هویت، سبک زندگی، فضا، روایت‌ها و رسانه‌ها تمرکز دارد. در دو دهه اخیر، گردشگری خلاق بهعنوان یک زمینه رو به رشد، شامل طیف گسترده‌ای از مفاهیم و شیوه‌ها، در مکان‌های مختلف در سراسر جهان تکامل یافته است.
با این‌حال، از همان ابتدا، گردشگری خلاق، به دنبال کمک به توسعه پایدار و افزایش رفاه جامعه بوده است؛ زیرا از طریق انتقال و توسعه دانش و مهارت‌های خلاقانه در جریان فعالیت‌های مشترک و هم‌آفرین، نقش فعال‌تری هم برای گردشگران و هم برای میزبانان دربرمی‌گیرد. گردشگران خلاق به دنبال گسترش دانش خود درباره مکان‌هایی که بازدید می‌کنند و همچنین گسترش مهارت‌های خلاقانه‌شان هستند. گردشگران با حضور در مقاصد مختلف موجب احیای مکان‌ها، بازسازی و نوسازی ساختمان‌ها، تقویت کسبوکارها و توسعه بخش‌های مختلف بازار مقصد می‌شوند.
توسعه گردشگری در بافت‌های تاریخی و قدیمی شهرها با عنوان یکی از راهبردهای توسعه شهری مطرح شده است. قطب‌های توسعه در درون بافت تاریخی بهعنوان ابزاری برای حضور در عرصه صنایع گردشگری بوده که مستقیم و غیرمستقیم بر منطقه تاثیر گذاشته و زمینه رقابت و امکان حضور در سطوح بین‌المللی را با تاکید بر بن‌مایه‌های تاریخی و راهبردهای مختلف در راستای تکوین نظام یکپارچه بازآفرینی شهری و کسب هویتی جدید و ارتقای تصویر شهر را فراهم می‌کند.
گردشگری همواره بهعنوان بخشی به تصویر کشیده شده است که می‌تواند فرصت‌ها و مزایای اقتصادی را برای مردم بومی ایجاد کند.
از طرفی، تخریب سریع بافت‌های ارزشمند، اعمال ترجیحات شخصی در فرایند بازآفرینی و تعیین اهداف گمانه‌زنی درباره هسته‌های تاریخی شهرها از یک‌سو و ضرورت حفظ و بازآفرینی لایه‌های تاریخی و فضایی از سوی دیگر، اهمیت توسعه کسبوکارهای نوپا در بخش گردشگری را بیش از پیش به چشم آورده است؛ چراکه سرمایه‌گذاری‌های کسبوکارهای نوپا با چالش‌های زیادی، اعم از در دسترس نبودن منابع مالی ارزان‌تر و کافی تا رقابت موفقیت‌آمیز با رقبا روبه‌رو هستند.
برای رشد و تبدیل شدن به سود، شرکت‌های نوپا باید به‌طور گسترده به دنبال استراتژی‌هایی باشند که مزیت رقابتی را ایجاد و حفظ کنند. اکنون بافت‌های تاریخی فرهنگی ما به توسعه پایدار نیاز دارند که دربرگیرنده سه رکن اقتصادی، اجتماعی و کالبدی است.
بنابراین، گردشگری خلاق بهعنوان یک جایگاه مهم در کسبوکارهای گردشگری در سال‌های اخیر، با تعداد فزاینده‌ای از مقاصد و پلتفرم‌های اینترنتی که تجربیات خلاقانه‌ای را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهند، ظاهر شده است.
همواره در این صنعت ارتباط بین گردشگری و خلاقیت با جست‌وجوی مدل‌های جایگزین توسعه گردشگری و توسعه اقتصاد خلاق تشویق شده است.
نوسان‌های ارزی سال‌های اخیر موجب شده تا هزینه‌های داخل کشور برای گردشگران بیش حد تصور آنها به‌صرفه باشد. این خود موجب افزایش بازاریابی دهان‌به‌دهان توسط گردشگران خارجی شده است.
از طرفی، احیای بافت‌های تاریخی نیز نسبت به خارج از ایران هزینه کمتری را دربرمی‌گیرد که می‌توان از این امر برای توسعه بخش گردشگری در بافت‌های تاریخی با جذب گردشگران خارجی بهره‌مند شد.
از طرفی، وجود زمینه‌های فرهنگی در بافت‌های تاریخی، هزینه‌های پایین‌تر برای گردشگران خارجی و وجود انگیزه راه‌اندازی کسبوکار و درصد پایین ریسک در این صنعت،
مزیت رقابتی نسبت به کشورهای دیگر را برای کشورمان به همراه آورده است.
در زمینه محرک‌های کسبوکارهای جدید نیز می‌توان به مزیت قیمت رقابتی نسبت به خارج از کشور اشاره کرد.
از طرفی، تعمیر بناهای تاریخی نسبت به خارج از ایران هزینه کمتری دارد که با جذب گردشگران خارجی می‌توان از آن برای توسعه بخش گردشگری در بافت‌های تاریخی استفاده کرد.
از سوی دیگر، وجود بافت‌های فرهنگی در بافت‌های تاریخی هزینه کمتر برای گردشگران و وجود انگیزه کسبوکار و درصد پایین ریسک در این صنعت مزیت رقابتی را برای کشور به ارمغان آورده است.
در نهایت، می‌توان گفت که برای رشد و توسعه گردشگری در بافت تاریخی می‌توان با توجه به عوامل یادشده راهکارهایی تدوین کرد. از جمله این راهکارها می‌توان به هم‌افزایی در ارزیابی مجدد، اصلاح نگاه جهانی به کشور، تبلیغات داخلی و آگاهی‌بخشی، احیای بسترهای تاریخی تبلیغات و اطلاع‌رسانی به گردشگران خارجی اشاره کرد.
در پایان، می‌توان گفت که این راهبردها پیامدهایی خواهند داشت که در سه بخش پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دسته‌بندی می‌شوند. پیامدهای اجتماعی نیز می‌تواند به دنبال پیامدهای اقتصادی رخ دهد. با افزایش تعداد گردشگران خارجی، رشد کسبوکارها در هر منطقه ادامه می‌یابد و آموزش و ارتقای سطح دانش افراد جامعه به دنبال افزایش سطح درآمد اتفاق می‌افتد. پیامدهای سیاسی نیز می‌تواند بر تصمیمات در سطح ملی و روابط بین‌المللی تاثیر بگذارد.
از پژوهشی به قلم دکتر رویا اقبال‌مقدم
