دیپلماسی در عهد قاجار
یکی از خواسته‌های ایرانیان در این ماموریت چانه‌زنی و تلاش برای راضی کردن امپراتور روسیه برای برگرداندن بخش‌هایی از تالش و قره‌باغ بود که طبق عهدنامه به روسیه واگذار شده بود.
الکساندر اول تصمیم‌گیری درباره این موضوع را به اعزام یک سفیر از سوی روسیه، یعنی ژنرال یرملوف موکول کرد که در ۱۸۱۷.م به ایران آمد. ژنرال یرملوف در جریان آن سفر به با مقامات ایرانی ملاقات کرد و به‌عنوان نایب‌السلطنه روسیه در قفقاز و تفلیس انتخاب شد.
در زمان حضور او در این سمت مذاکرات متعددی انجام شد تا خط مرزی که در عهدنامه گلستان به‌صورت کلی به آن اشاره شده بود، به‌صورت دقیق‌تر معلوم شود که در واقع به نتیجه نرسید.
ایران در ادامه مذاکرات، میرزا محمدصادق مروزی را به تفلیس اعزام کرد تا در گفت‌وگو با ژنرال یرملوف و مقامات روسی بتوانند به تعیین خط مرزی مطلوب اقدام کنند.
محمدصادق مروزی وقایع‌نگار رسمی همزمان داروغه دارالخلافه، ادیب و نویسنده پرکاری بود که کتاب‌هایی درباره تاریخ را نیز به نگارش درآورده بود.
در دوره چهار ماهه‌ای که وقایع‌نگار در تفلیس اقامت داشت، شیوه‌هایی برای دستیابی به هدف ماموریتش به کار برد. در نگاه نخست که باید به آن تاکید کرد وقایع‌نگار دارای یک دستورالعمل بود.
فتحعلی‌شاه قاجار یک دستورالعمل مشخص صادر کرده بود که حدود اختیارات سفیر در روسیه مشخص شده بود. این مهم است که در ابتدای دوره قاجار با اتکا به سنت کهن دیوانسالاری ایرانی، دستگاه دیپلماسی به سفیرش دستورالعملی را ابلاغ می‌کند.
برخلاف نگاه بعضی از پژوهشگران که معتقدند در سال‌های منجر به انقلاب مشروطه دستگاه وزارت خارجه دارای دستورالعمل شد، این سند نشان می‌دهد در ابتدای دوره قاجار دستورالعمل مشخصی برای سفیر تعیین شده بود و در کنار آن نیز عباس‌میرزا، نایب‌السلطنه مسوول مستقیم روابط با روسیه بوده که اداره ولایت آذربایجان را نیز برعهده داشته است. او نیز همان دستورالعمل فتحعلی‌شاه را به‌صورت جزئی‌تر و خیلی مفصل توصیه کرد. تقریبا ۳۷سند درباره مکاتبات میان مقامات ایرانی به‌ویژه عباس‌میرزا با میرزامحمدصادق وقایع‌نگار موجود است.
۲۲نامه در کاخ گلستان در یک آلبوم نگهداری می‌شود و ۱۵نامه دیگر در بایگانی‌های مختلف از جمله آرشیو وزارت خارجه و آرشیو تفلیس موجود است که نشان می‌دهد سیاستگذاری در دوره قاجار با آگاهی به دیپلماسی جهانی صورت می‌گرفته است.
برگرفته از مقاله«دیپلماسی در آستانه بحران، سفارت میرزا محمدصادق وقایع‌نگار مروزی»، نوشته گودرز رشتیانی، پژوهشگر و استادیار تاریخ در دانشگاه تهران.
تاریخ‌نویسی در عصر قاجار از لحاظ کمی و کیفی، پربارترین دوره در سپهر «تاریخ‌نویسی» ایرانی (تا این دوره) به شمار می‌رود. در عصر قاجار، تاریخ‌های فراوان عمومی، سلسله‌ای و محلی با ارزش‌های متفاوت به رشته تحریر درآمد. اغلب این آثار از حیث سبک، نثر، فن تاریخ‌نویسی، مضمون و محتوا، در تداوم وقایع‌نگاری و تاریخ‌نویسی سنتی ایران قرار می‌گیرند. محمد صادقی مروزی با نوشتن کتاب «تاریخ جهان‌آرا» جایگاهی خاص در میان وقایع‌نگاران آن دوره دارد.
